Czym jest tabletka „dzień po”?

Antykoncepcja awaryjna to metody, które można zastosować po współżyciu, aby zmniejszyć ryzyko zajścia w ciążę. Najczęściej używane tabletki „dzień po” zawierają:

• Levonorgestrel (LNG) – dawka jednorazowa 1,5 mg (np. Escapelle, Postinor). Najlepiej działa przyjęty jak najszybciej, do 72 godzin od stosunku.
• Uliprystalu octan (UPA) – dawka jednorazowa 30 mg (np. ellaOne). Działa do 120 godzin (5 dni) po stosunku i jest zwykle skuteczniejszy niż LNG, zwłaszcza po 72. godzinie.

Warto też wiedzieć o wkładce miedzianej zakładanej przez lekarza do macicy w ciągu 5 dni od współżycia lub owulacji – to najskuteczniejsza forma antykoncepcji awaryjnej.

Jak działa tabletka „dzień po” – mechanizm działania

Kluczowe działanie zarówno lewonorgestrelu, jak i uliprystalu polega na opóźnieniu lub zahamowaniu owulacji – czyli momentu uwolnienia komórki jajowej. Jeśli owulacja zostanie przesunięta, plemniki obecnne w drogach rodnych (zwykle przeżywają do 5 dni) nie napotkają komórki jajowej i do zapłodnienia nie dojdzie.

Levonorgestrel (LNG)

LNG działa najlepiej, gdy zostanie przyjęty przed rozpoczęciem wyrzutu LH (hormonu luteinizującego), czyli tuż przed owulacją. Zahamowanie szczytu LH zatrzymuje pęknięcie pęcherzyka jajnikowego.

Uliprystalu octan (UPA)

UPA jest modulatorem receptora progesteronowego i może opóźniać owulację nawet wtedy, gdy wyrzut LH już się zaczyna. Dlatego bywa skuteczniejszy od LNG w „późniejszym” oknie okołoowulacyjnym.

Czego tabletka „dzień po” nie robi

• Nie przerywa istniejącej ciąży i nie jest tabletką poronną.
• Nie działa po implantacji zapłodnionej komórki jajowej w błonie śluzowej macicy.
• Nie chroni przed chorobami przenoszonymi drogą płciową (STI).

Skuteczność a czas przyjęcia i masa ciała

Skuteczność antykoncepcji awaryjnej jest najwyższa, gdy zostanie przyjęta jak najszybciej po współżyciu. Liczy się każda godzina.

Okna czasowe

• Levonorgestrel: najlepiej w ciągu 24 godzin, skuteczny do 72 godzin. Skuteczność spada wraz z upływem czasu.
• Uliprystalu octan: skuteczny do 120 godzin (5 dni), zwykle skuteczniejszy niż LNG, zwłaszcza między 72. a 120. godziną.
• Wkładka miedziana: najskuteczniejsza; może być zastosowana do 5 dni po owulacji lub do 5 dni po stosunku (w zależności od oceny czasu owulacji).

Uśrednione dane o skuteczności

• LNG: szacunkowo zapobiega większości spodziewanych ciąż; ryzyko ciąży po zastosowaniu wynosi ok. 1–2%, zależnie od czasu przyjęcia i fazy cyklu.
• UPA: z reguły bardziej skuteczny niż LNG w całym oknie 0–120 h, zwłaszcza bliżej owulacji.
• Wkładka miedziana: najwyższa skuteczność, ryzyko ciąży <0,1% jako antykoncepcja awaryjna.

Masa ciała i BMI

Badania sugerują, że skuteczność tabletek „dzień po” może być niższa u osób z wyższym BMI lub masą ciała:

• Przy LNG skuteczność może spadać przy BMI > 26 lub masie ciała powyżej ok. 70–75 kg.
• UPA także może mieć nieco niższą skuteczność przy BMI > 30, ale zwykle wypada lepiej niż LNG.
• Wkładka miedziana nie traci skuteczności wraz z masą ciała i jest najlepszą opcją niezależnie od BMI.

W razie wątpliwości co do masy ciała lub czasu od stosunku, UPA lub wkładka miedziana to zwykle lepszy wybór.

Kiedy i jak ją przyjąć? Instrukcja krok po kroku

Wskazania do zastosowania

• Stosunek bez zabezpieczenia.
• Pęknięcie, zsunięcie się prezerwatywy, brak/lub spóźnione założenie.
• Pominięte tabletki antykoncepcyjne, błąd z krążkiem/plastrami, spóźniona iniekcja.
• Stosunek w okresie płodnym przy wątpliwej skuteczności stosowanej metody.

Jak przyjąć tabletkę „dzień po”

• Zażyj jak najszybciej po współżyciu. Jedna tabletka to pełna dawka.
• Wymioty: jeśli wystąpią w ciągu 3 godzin od przyjęcia dawki, zażyj kolejną tabletkę (ta sama substancja), najlepiej po konsultacji w aptece lub z lekarzem.
• Jeśli po zażyciu będziesz jeszcze współżyć, używaj prezerwatywy do końca cyklu lub do czasu skutecznego wznowienia antykoncepcji hormonalnej (patrz niżej).

Co z aktualną antykoncepcją hormonalną?

• Po LNG: możesz od razu kontynuować lub rozpocząć antykoncepcję hormonalną. Stosuj dodatkowo prezerwatywę przez 7 dni (lub przez 2 dni dla minipigułek zawierających tylko progestagen – zależnie od ulotki).
• Po UPA: odczekaj 5 dni przed wznowieniem/rozpoczęciem antykoncepcji hormonalnej (progestageny mogą osłabić działanie UPA). Po wznowieniu używaj prezerwatywy przez kolejne 7 dni (u niektórych metod długodziałających – zgodnie z zaleceniami).

Kiedy wykonać test ciążowy?

• Jeśli miesiączka spóźnia się >7 dni względem spodziewanego terminu.
• Jeśli pojawią się objawy sugerujące ciążę (nudności, tkliwość piersi, nietypowe krwawienia).
• Jeśli doszło do współżycia przed przyjęciem tabletki w tym samym cyklu w oknie płodnym – rozważ test po 3–4 tygodniach od najwcześniejszego stosunku.

Skutki uboczne i czego się spodziewać

Tabletka „dzień po” jest generalnie dobrze tolerowana. Najczęstsze, przemijające objawy to:

• nudności, wymioty, bóle brzucha, wzdęcia;
• bóle głowy, zawroty, zmęczenie;
• tkliwość piersi;
• plamienia lub zmiana terminu i charakteru następnej miesiączki (może być wcześniej/później i/lub obfitsza/skąpsza).

Kiedy skontaktować się z lekarzem?

• Silny jednostronny ból podbrzusza, omdlenia, nietypowe krwawienie – ryzyko ciąży ektopowej (pozamacicznej).
• Przedłużające się krwawienia, brak miesiączki powyżej 7 dni od spodziewanego terminu, objawy ciąży.
• Silne reakcje alergiczne, wysypka, trudności w oddychaniu (bardzo rzadkie).

Interakcje z lekami i przeciwwskazania

Leki mogące obniżać skuteczność

Niektóre preparaty przyspieszają metabolizm tabletek „dzień po” (induktory CYP3A4), co może je osłabiać:

• leki przeciwpadaczkowe (np. karbamazepina, fenytoina, fenobarbital, topiramat);
• ryfampicyna, ryfabutyna (przeciwgruźlicze), niektóre leki na HIV/HCV;
• ziele dziurawca (suplement/napar);
• niektóre leki przeciwgrzybicze w dużych dawkach (np. gryzeofulwina).

W takich sytuacjach warto rozważyć wkładkę miedzianą lub uzyskać poradę lekarza/farmaceuty. Dodatkowo, UPA może wchodzić w interakcje z glikokortykosteroidami – przy ciężkiej, niekontrolowanej astmie leczonej steroidami ogólnymi wybór preparatu wymaga konsultacji.

Karmienie piersią

• Levonorgestrel: można stosować w czasie laktacji; zwykle bez konieczności przerwy w karmieniu.
• Uliprystalu octan: zaleca się przerwę w karmieniu i odciąganie/utylizację pokarmu przez do 1 tygodnia (zgodnie z ulotką). Omów alternatywy z lekarzem.

Inne przeciwwskazania i ostrożność

• Ciąża – tabletka „dzień po” nie jest wskazana do przerywania ciąży, ale przypadkowe przyjęcie w ciąży nie wiąże się zwykle z ryzykiem dla płodu.
• Poważne choroby wątroby – wymagana konsultacja.
• Zespół złego wchłaniania, ciężka biegunka/wymioty – mogą obniżać skuteczność doustnych tabletek.

Wpływ na płodność i cykl

• Tabletka „dzień po” nie wpływa na płodność w przyszłości.
• Może tymczasowo przesunąć cykl (często o kilka dni). Kolejna owulacja może wystąpić wcześniej/normalnie, dlatego ochrona barierowa po zastosowaniu jest ważna.
• Powtarzane stosowanie w jednym cyklu nie jest szkodliwe, ale mniej efektywne niż regularna antykoncepcja. Warto zaplanować stałą metodę.

Dostępność i koszty w Polsce

Dostępność antykoncepcji awaryjnej w Polsce może ulegać zmianom. W wielu krajach UE UPA (ellaOne) jest dostępna bez recepty, a LNG – zależnie od kraju. W Polsce zasady dostępu i wiek uprawniający do zakupu są regulowane przepisami i/lub konsultacją farmaceutyczną. Przed zakupem sprawdź aktualne informacje w aptece lub na stronach instytucji publicznych.

Cena zależy od preparatu i apteki. Orientacyjnie (może się zmieniać):

• UPA (ellaOne): zwykle droższa niż LNG.
• LNG (Escapelle/Postinor): zwykle tańsza.

Istnieje możliwość uzyskania e‑recepty/teleporady – szczególnie gdy czas ma kluczowe znaczenie – oraz konsultacji w aptece.

Mity i fakty

• Mit: Tabletka „dzień po” to aborcja. Fakt: Działa głównie przez opóźnienie owulacji i nie przerywa istniejącej ciąży.
• Mit: Można brać „dzień po” dopiero następnego dnia. Fakt: Należy wziąć jak najszybciej – liczy się każda godzina.
• Mit: Chroni do końca cyklu. Fakt: To jednorazowa interwencja; przy kolejnych stosunkach potrzebna jest dodatkowa ochrona.
• Mit: Silnie szkodzi zdrowiu i płodności. Fakt: Jest uznana za bezpieczną; nie obniża płodności w przyszłości.
• Mit: Nie wolno stosować przy karmieniu piersią. Fakt: LNG można; przy UPA zaleca się przerwę w karmieniu.

Alternatywa: wkładka miedziana po stosunku

Wkładka wewnątrzmaciczna z miedzią (Cu-IUD) to najskuteczniejsza metoda antykoncepcji awaryjnej i jednocześnie długoterminowa ochrona (nawet do 5–10 lat, w zależności od modelu).

• Może być założona do 5 dni po owulacji lub do 5 dni po stosunku (w praktyce wymaga oceny czasu owulacji przez lekarza).
• Skuteczność jako EC < 0,1% niepowodzeń.
• Działa plemnikobójczo i utrudnia zapłodnienie; nie przerywa istniejącej ciąży.
• Nie jest zależna od masy ciała ani interakcji z lekami.

Minusem jest konieczność wizyty u lekarza/ginekologa i możliwość działań niepożądanych (skurcze, obfitsze miesiączki u części osób). Dla wielu osób to jednak najpewniejsza i najbardziej opłacalna długofalowo opcja.

Praktyczny plan działania po niezabezpieczonym stosunku

1. Sprawdź czas od współżycia – im szybciej, tym lepiej.
2. Wybierz metodę:
   • do 72 h: LNG lub UPA (UPA z reguły skuteczniejsza),
   • do 120 h: UPA,
   • do 5 dni po owulacji lub gdy istotne interakcje/BMI wysokie: wkładka miedziana.
3. Weź dawkę zgodnie z ulotką. Jeśli wymiotujesz w 3 h, powtórz dawkę.
4. Zapobiegaj kolejnym ryzykom: używaj prezerwatyw; zaplanuj/wznów antykoncepcję hormonalną zgodnie z zasadami po LNG/UPA.
5. Obserwuj cykl: test ciążowy, jeśli miesiączka spóźnia się >7 dni lub pojawiają się objawy.
6. Umów wizytę, jeśli chcesz założyć wkładkę lub dobrać stałą metodę antykoncepcji.

FAQ: Najczęstsze pytania o tabletkę „dzień po”

Czy tabletka „dzień po” to aborcja?

Nie. Działa przez opóźnienie owulacji i nie działa po zagnieżdżeniu. Nie przerywa istniejącej ciąży.

Do ilu godzin działa tabletka „dzień po”?

LNG – do 72 godzin (najlepiej w 24 h). UPA – do 120 godzin (5 dni). Wkładka miedziana – do 5 dni po owulacji/stosunku.

Czy mogę brać tabletkę „dzień po” więcej niż raz w cyklu?

Można, ale to nie jest metoda stałej antykoncepcji. Rozważ dobór regularnej metody – skuteczniejszej i tańszej w dłuższej perspektywie.

Co jeśli wymiotuję po przyjęciu?

Jeśli w ciągu 3 godzin – przyjmij drugą tabletkę (najlepiej po konsultacji). W razie biegunki/chorób upośledzających wchłanianie rozważ alternatywy (wkładka).

Czy alkohol obniża skuteczność?

Sam alkohol nie, ale może wywołać wymioty, które obniżają skuteczność, jeśli wystąpią do 3 godzin od przyjęcia.

Czy tabletka „dzień po” wpływa na płodność?

Nie. Nie ma dowodów, że zmniejsza płodność w przyszłości.

Czy działa, jeśli już doszło do zapłodnienia?

Nie. Jeśli owulacja i zapłodnienie już nastąpiły, tabletka raczej nie zadziała. Wkładka miedziana może być rozważona do 5 dni po owulacji – porozmawiaj z lekarzem.

Czy są interakcje z lekami?

Tak, m.in. induktory CYP3A4 (karbamazepina, fenytoina, ryfampicyna, dziurawiec). W takich sytuacjach rozważ wkładkę miedzianą lub poradę lekarza.

Czy można wziąć tabletkę „dzień po” przy karmieniu piersią?

LNG – tak, bez przerwy. UPA – zalecana jest przerwa w karmieniu i odciąganie/utylizacja pokarmu przez ok. tydzień (zgodnie z ulotką).

Gdzie kupić i czy potrzebna jest recepta?

Zasady w Polsce ulegają zmianom. Sprawdź aktualne wymogi w aptece lub u lekarza (możliwe e‑recepty, konsultacje farmaceutyczne).

Najważniejsze wnioski

• Największy wpływ na skuteczność ma czas – działaj najszybciej jak się da.
• UPA zwykle skuteczniejszy niż LNG, zwłaszcza po 72 godzinach i u części osób z wyższym BMI.
• Wkładka miedziana to najpewniejsza metoda awaryjna i długoterminowa ochrona.
• Po zastosowaniu EC zabezpieczaj kolejne stosunki i zaplanuj stałą antykoncepcję.
• W razie braku miesiączki >7 dni od spodziewanego terminu – zrób test ciążowy.

Treści mają charakter informacyjny i nie zastępują porady medycznej. Jeśli masz choroby przewlekłe, przyjmujesz leki wchodzące w interakcje lub karmisz piersią, skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą.

Źródła i zalecenia

Treści opracowano na podstawie zaleceń i przeglądów m.in. WHO, CDC/US MEC, FSRH, ACOG oraz charakterystyk produktów leczniczych (uliprystalu octan 30 mg, lewonorgestrel 1,5 mg) aktualnych na moment publikacji. Zawsze sprawdzaj najnowsze wytyczne i informacje w ulotce preparatu.