Najważniejsze w skrócie

• Podstawowym badaniem w razie podejrzenia nieskuteczności antykoncepcji jest test ciążowy (z moczu lub krwi).
• W zależności od metody antykoncepcji warto rozważyć dodatkowe badania: USG transwaginalne (ocena położenia wkładki/implantu), testy na STI, kontrolę ciśnienia tętniczego, czasem wybrane badania krwi.
• Badania „hormonalne” (estradiol, progesteron, LH) nie służą do oceny, czy antykoncepcja działa i zwykle nie są potrzebne.
• Po ryzykownym stosunku test ciążowy najlepiej wykonać po 3 tygodniach lub 1 tydzień po spodziewanej miesiączce; test z krwi (beta-hCG) wykrywa ciążę wcześniej.
• W razie objawów alarmowych (silny ból brzucha, omdlenia, ból w klatce piersiowej, zaburzenia widzenia, silny ból lub obrzęk łydki) pilnie skontaktuj się z lekarzem.

Pierwsze i najważniejsze badanie: test ciążowy

Bez względu na rodzaj stosowanej antykoncepcji, jeśli istnieje ryzyko ciąży, priorytetem jest jej wykluczenie lub potwierdzenie.

Kiedy zrobić test z moczu?

• Najwcześniej: 10–14 dni po owulacji (w praktyce przeważnie trudno znanej).
• Optymalnie: 21 dni (3 tygodnie) po ryzykownym stosunku LUB 7 dni po terminie spodziewanej miesiączki.
• Jeśli wynik negatywny, a miesiączki nadal brak — powtórz test po 3–7 dniach.

Testy domowe z moczu są czułe, dostępne i wiarygodne, o ile wykonasz je we właściwym czasie i według instrukcji. Antykoncepcja hormonalna nie powoduje wyników fałszywie dodatnich.

Kiedy lepiej wykonać test z krwi (beta-hCG)?

• Gdy chcesz wykryć ciążę wcześniej (ok. 6–8 dni po zapłodnieniu stężenie beta-hCG może rosnąć do wykrywalnych poziomów).
• Gdy występują objawy niepokojące (silny jednostronny ból podbrzusza, krwawienie, omdlenia) i należy pilnie wykluczyć ciążę pozamaciczną.
• Gdy wynik testu z moczu jest niejednoznaczny, a potrzebna jest jednoznaczna odpowiedź.

Najczęściej powtarza się oznaczenie po 48 godzinach, by ocenić przyrost stężenia beta-hCG. Zbyt wolny wzrost lub spadek wymaga dalszej diagnostyki.

Objawy alarmowe — działaj pilnie

• Silny ból brzucha lub ramienia, zawroty głowy/omdlenia, krwawienie przy dodatnim teście — pilna konsultacja (ryzyko ciąży pozamacicznej).
• ACHES przy tabletkach z estrogenem: A — silny ból brzucha, C — ból w klatce/piersi, H — silny ból głowy lub zaburzenia neurologiczne, E — zaburzenia widzenia, S — silny ból/obrzęk łydki. Wymaga natychmiastowej oceny.

Badania zależne od metody antykoncepcji

Tabletki antykoncepcyjne (dwuskładnikowe i jednoskładnikowe)

W przypadku pominięcia tabletki, wymiotów/biegunki do 3–4 godzin po przyjęciu, interakcji lekowych czy nieregularnych krwawień:

• Wykonaj test ciążowy w rekomendowanym oknie czasowym (po 3 tygodniach od ryzykownego stosunku lub 7 dni po terminie miesiączki).
• Jeśli masz objawy ciąży lub dłuższy brak krwawienia z odstawienia — rozważ beta-hCG z krwi.
• Sprawdź ciśnienie tętnicze (zwłaszcza przy tabletkach z estrogenem). To jedyne obowiązkowe „badanie” kontrolne.
• Badania laboratoryjne rutynowo nie są potrzebne. Lipidogram, próby wątrobowe, glukoza — rozważ w przypadku chorób współistniejących lub czynników ryzyka.
• Nie wykonuje się badań „hormonów płciowych”, aby ocenić skuteczność tabletki — nie mają wartości diagnostycznej w tym celu.

Pamiętaj o interakcjach zmniejszających skuteczność: silne induktory enzymów wątrobowych (m.in. rifampicyna, niektóre leki przeciwpadaczkowe jak karbamazepina, fenytoina, topiramat w wyższych dawkach, leki antyretrowirusowe, a także ziele dziurawca).

Plaster antykoncepcyjny i pierścień dopochwowy

• Oderwany plaster lub wypadnięty pierścień przez dłuższy czas zwiększa ryzyko ciąży — wskazany test ciążowy w standardowym terminie.
• Jak przy tabletkach — kontrola ciśnienia, brak wskazań do badań hormonalnych.

Zastrzyk antykoncepcyjny (DMPA/Depo-Provera)

• Jeśli spóźniasz się z kolejną dawką >2 tygodnie, przed podaniem wykonaj test ciążowy.
• Jeżeli odbył się współżycie bez zabezpieczenia, test powtórz 3 tygodnie po tym stosunku.
• Długoterminowo rozważ profil zasobów wapnia i witaminy D oraz styl życia dla zdrowia kości; densytometrii rutynowo nie zleca się u wszystkich, decydują czynniki ryzyka.

Implant antykoncepcyjny

• Jeśli przestałaś wyczuwać implant pod skórą — zgłoś się do lekarza. Potrzebne może być USG tkanek miękkich lub RTG (implant bywa cieniujący) do lokalizacji.
• W razie objawów ciąży — test ciążowy/beta-hCG.
• Szczególną uwagę zwróć na interakcje lekowe (induktory enzymów), które mogą obniżać skuteczność.

Wkładka wewnątrzmaciczna (IUD) — miedziana i hormonalna

• Niewyczuwalne nitki, nietypowy ból, nagłe obfite krwawienia lub podejrzenie wydalenia wkładki: wykonaj test ciążowy i umów USG transwaginalne w celu oceny położenia wkładki.
• Przed założeniem, u osób z ryzykiem STI, warto wykonać badania w kierunku chlamydiozy/rzeżączki (wymaz/NAAT). Często pobiera się je w dniu zakładania.
• W przypadku gorączki, silnego bólu podbrzusza po założeniu — pilna ocena lekarska; potrzebne mogą być badania mikrobiologiczne (wymaz), morfologia i CRP.
• Przy podejrzeniu perforacji — USG, a gdy nie uwidacznia wkładki, RTG jamy brzusznej.

Prezerwatywy i inne metody barierowe

• Pęknięcie, zsunięcie lub stosunek bez prezerwatywy: rozważ antykoncepcję awaryjną i wykonaj test ciążowy po 3 tygodniach.
• Rozważ badania na STI zgodnie z „oknem serologicznym” (poniżej szczegóły).

Metody naturalne (obserwacja cyklu)

• W razie spóźniającej się miesiączki — test ciążowy. Testy owulacyjne i pomiary LH nie służą do oceny „skuteczności” po fakcie.
• Badanie progesteronu „7 dni po owulacji” nie jest narzędziem do oceny ewentualnej ciąży w kontekście antykoncepcji.

Antykoncepcja awaryjna: jakie badania i kiedy

Tabletka „dzień po” (lewonorgestrel lub uliprystal)

• Nie wymaga badań „przed”, ale jeśli miesiączka spóźnia się ponad 7 dni po zastosowaniu lub pojawią się objawy ciąży — zrób test.
• Po uliprystalu przez 5 dni nie stosuj tabletek z hormonami (mogą osłabić działanie uliprystalu); do tego czasu używaj prezerwatyw.
• Test ciążowy warto wykonać rutynowo 3 tygodnie po ryzykownym stosunku.

Wkładka miedziana jako antykoncepcja awaryjna

• Można ją założyć do 5 dni po owulacji (lub do 5 dni od stosunku, jeśli owulacja nie jest znana) — to najskuteczniejsza forma „po”.
• Przed założeniem lekarz oceni ryzyko STI; w grupach ryzyka wykona/zbierze wymazy.
• Po założeniu, niezależnie od objawów, rozważ test ciążowy 3 tygodnie od ryzykownego stosunku.

Badania w kierunku chorób przenoszonych drogą płciową (STI)

Skuteczność antykoncepcji to nie tylko zapobieganie ciąży. Po zdarzeniu ryzykownym (pęknięta prezerwatywa, nowy/niewiadomy partner) rozważ testy na STI:

• Chlamydia i rzeżączka (NAAT z wymazu z pochwy/szyjki lub moczu): od 7 dni, wiarygodnie po 2 tygodniach.
• Kiła (VDRL/TPHA): zwykle dodatnie 3–6 tygodni po zakażeniu; przy wysokim ryzyku powtórz po 3 miesiącach.
• HIV (test 4. generacji Ag/Ab): wykrywalność od ok. 18–45 dni; rekomendowana kontrola około 6 tygodni i ewentualny test końcowy po 12 tygodniach.
• HBV/HCV: badania serologiczne zwykle po 6–12 tygodniach w zależności od testu i ryzyka.

Wczesne objawy STI bywają skąpe lub żadne — nie polegaj wyłącznie na braku dolegliwości.

Czy „badania hormonalne” mają sens przy podejrzeniu nieskuteczności?

Krótko: nie. Poziomy estradiolu, progesteronu czy LH nie pokażą, czy tabletka „zadziałała” w danym cyklu. Antykoncepcja hormonalna modyfikuje profil hormonalny w sposób, który czyni te testy trudnymi do interpretacji i bezużytecznymi dla oceny skuteczności. Testy owulacyjne także tracą sens przy stosowaniu hormonów. Wyjątek stanowią szczególne sytuacje kliniczne oceniane przez lekarza (np. długotrwały brak miesiączki po odstawieniu, podejrzenie zaburzeń endokrynologicznych — wtedy dobiera się badania indywidualnie).

Kontrole bezpieczeństwa podczas stosowania antykoncepcji

• Ciśnienie tętnicze: obowiązkowe przy metodach z estrogenem (tabletka, plaster, pierścień) — pomiar na starcie i kontrolnie co 6–12 miesięcy.
• Wywiad w kierunku migreny z aurą (estrogeny są przeciwwskazane), palenia tytoniu, incydentów zakrzepowo-zatorowych u Ciebie i w rodzinie.
• Laboratoria na starcie tylko, jeśli przemawia za tym wywiad/choroby: lipidogram, glikemia, próby wątrobowe.
• Wkładka: kontrola nitek samodzielnie; USG, gdy są wątpliwości co do położenia.
• DMPA: profilaktyka zdrowia kości — dieta, ruch; badanie gęstości kości nie jest rutyną, chyba że istnieją dodatkowe czynniki ryzyka osteoporozy.
• Obfite krwawienia przy wkładce miedzianej z objawami niedokrwistości: warto oznaczyć morfologię (Hb) i ferrytynę.

Najczęstsze scenariusze — jakie badania i kiedy (krok po kroku)

1) Pęknięta prezerwatywa

• Natychmiast: rozważ antykoncepcję awaryjną (do 3–5 dni, zależnie od preparatu/metody).
• Test ciążowy: po 3 tygodniach od stosunku (lub 7 dni po terminie miesiączki).
• STI: chlamydia/rzeżączka po 7–14 dniach; HIV (4. gen.) ok. 6 tygodni (z ewentualną powtórką po 12 tyg.); kiła 6 tyg.–3 mies.; HBV/HCV 6–12 tyg.

2) Pominięta tabletka

• Postępuj zgodnie z ulotką (nadrobienie/ciąg dalszy blistra + prezerwatywy przez 7 dni dla COC).
• Jeśli odbyło się współżycie bez zabezpieczenia w okresie zwiększonego ryzyka — rozważ antykoncepcję awaryjną.
• Test ciążowy: 3 tygodnie po ryzykownym stosunku lub 7 dni po spodziewanej miesiączce.

3) Wymioty/biegunka po tabletce

• Jeśli wymioty wystąpiły do 3–4 godzin — dawkę uznaj za pominiętą, nadrobienie zgodnie z ulotką.
• Zabezpieczaj się dodatkowo prezerwatywą do czasu odzyskania stabilności przyjmowania.
• Test ciążowy w standardowym oknie czasowym.

4) Niewyczuwalne nitki wkładki

• Unikaj współżycia bez dodatkowej ochrony, dopóki nie potwierdzisz położenia.
• Umów USG transwaginalne; jeśli objawy ciąży — zrób test/beta-hCG.

5) Spóźniony zastrzyk (DMPA)

• Jeśli minęło >2 tygodnie od planowanego terminu — wykonaj test ciążowy przed podaniem.
• Jeśli był współżycie bez zabezpieczenia — rozważ antykoncepcję awaryjną i powtórny test po 3 tygodniach.

6) Nowy lek lub suplement

• Sprawdź interakcje: induktory enzymów (rifampicyna, karbamazepina, fenytoina, fenobarbital, topiramat w wyższych dawkach, niektóre leki anty-HIV, grizeofulwina, ziele dziurawca) mogą obniżać skuteczność.
• Stosuj dodatkową metodę (prezerwatywy) w trakcie i przez co najmniej 28 dni po zakończeniu induktora (dla metod hormonalnych), zgodnie z zaleceniami.
• Jeśli doszło do współżycia bez zabezpieczenia — rozważ antykoncepcję awaryjną i test ciążowy w terminie.

7) Objawy ciąży podczas stosowania antykoncepcji

• Wykonaj test ciążowy od razu, a przy wątpliwościach — beta-hCG.
• W razie dodatniego testu przy wkładce — pilny kontakt z lekarzem (ryzyko ciąży pozamacicznej i potrzeba oceny położenia wkładki).

FAQ: szybkie odpowiedzi na najczęstsze pytania

Czy antykoncepcja hormonalna może dać fałszywie dodatni test ciążowy?

Nie. Preparaty antykoncepcyjne nie zawierają hCG. Testy wykrywają hCG produkowane w ciąży lub podawane w leczeniu niepłodności.

Kiedy wynik testu z moczu jest wiarygodny?

Najpewniej po 3 tygodniach od ryzykownego stosunku lub 7 dni po terminie miesiączki. Zbyt wczesne testy mogą być fałszywie ujemne.

Czy USG wykryje bardzo wczesną ciążę?

Najczęściej pęcherzyk ciążowy bywa widoczny w USG dopochwowym ok. 5.–6. tygodnia ciąży liczonej od ostatniej miesiączki. Wcześniej bardziej miarodajna jest beta-hCG z krwi i jej przyrost.

Czy warto badać „poziom hormonów”, żeby sprawdzić, czy tabletka działa?

Nie. Poziomy estradiolu, progesteronu, LH nie służą do oceny skuteczności antykoncepcji i nie wniosą wartości diagnostycznej.

Czy antybiotyki obniżają skuteczność tabletek?

Większość antybiotyków nie. Wyjątek stanowią silne induktory enzymów (np. rifampicyna). W razie wątpliwości stosuj dodatkowo prezerwatywę i skonsultuj interakcje z lekarzem lub farmaceutą.

Checklista: co zrobić krok po kroku, gdy podejrzewasz nieskuteczność antykoncepcji

• Oceń zdarzenie: pominięcie dawki, wymioty/biegunka, pęknięcie prezerwatywy, interakcje lekowe, problem z IUD/implantem.
• Natychmiast rozważ antykoncepcję awaryjną (jeśli w „oknie” czasu).
• Zaplanuj test ciążowy: najlepiej po 3 tygodniach od zdarzenia ryzykownego; w razie objawów — wcześniej z beta-hCG.
• W razie ryzyka zakażenia — zaplanuj testy na STI zgodnie z oknem serologicznym.
• Jeśli używasz IUD i masz ból/krwawienie lub nie czujesz nitek — umów USG transwaginalne.
• Kontroluj ciśnienie, szczególnie przy metodach z estrogenem; znasz objawy alarmowe (ACHES).
• W razie wątpliwości — skontaktuj się z lekarzem lub poradnią zdrowia seksualnego.

Podsumowanie

Najbardziej miarodajnym badaniem przy podejrzeniu nieskuteczności antykoncepcji jest test ciążowy — z moczu w odpowiednim czasie lub z krwi (beta-hCG), gdy potrzebujesz wcześniejszej i bardziej czułej diagnostyki. Dobór dodatkowych badań zależy od metody antykoncepcji i objawów: USG transwaginalne pozwala ocenić położenie wkładki lub zlokalizować implant, a w przypadku zdarzeń ryzykownych dla zdrowia seksualnego warto zaplanować testy na choroby przenoszone drogą płciową. Badania „hormonalne” nie potwierdzą skuteczności tabletek i zwykle nie są potrzebne. Dla bezpieczeństwa pamiętaj o regularnej kontroli ciśnienia przy metodach z estrogenem, świadomie podchodź do leków wchodzących w interakcje i reaguj na objawy alarmowe. W razie wątpliwości nie zwlekaj z konsultacją — szybka diagnostyka pozwala podjąć najlepsze decyzje.

Informacje w artykule mają charakter edukacyjny i nie zastępują porady lekarskiej. Jeśli podejrzewasz ciążę, masz dolegliwości lub przyjmujesz leki mogące wpływać na antykoncepcję — skontaktuj się z lekarzem.