Co to jest endometrioza?

Endometrioza to przewlekła choroba, w której tkanka podobna do endometrium (błony śluzowej macicy) rośnie poza macicą — najczęściej na jajnikach, jajowodach, otrzewnej miednicy, rzadziej na jelitach, pęcherzu, przeponie czy płucach. Pod wpływem hormonów cyklu menstruacyjnego ogniska te reagują, powodując stan zapalny, ból, zrosty i czasem torbiele.

Szacuje się, że endometrioza dotyczy 5–10% osób miesiączkujących. Jej objawy bywają nieswoiste, często mylone z „normalnym” bólem miesiączkowym, zespołem jelita drażliwego (IBS) czy infekcjami dróg moczowych. To jeden z powodów, dla których od pojawienia się pierwszych symptomów do diagnozy mija średnio kilka lat.

Typowe objawy endometriozy

Objawy endometriozy mogą się różnić intensywnością i lokalizacją. Poniżej najczęstsze z nich, które warto znać i obserwować:

Bolesne, nasilone miesiączki (dysmenorrhoea)

Silny ból menstruacyjny to najczęstszy sygnał ostrzegawczy. O endometriozie częściej świadczy ból, który:

• jest silny (np. ≥7/10 w skali bólu), kłujący, rozpierający, promieniujący do pleców lub nóg,
• rozpoczyna się kilka dni przed krwawieniem i utrzymuje przez kilka dni cyklu,
• nie ustępuje po standardowych dawkach leków przeciwbólowych (np. ibuprofen, ketoprofen),
• utrudnia normalne funkcjonowanie: naukę, pracę, sen.

Ból miesiączkowy bywa „normalny”, ale nie powinien wyłączać z życia. Jeśli tak się dzieje, to sygnał, by poszukać przyczyny.

Przewlekły ból miednicy

Ból utrzymujący się >3 miesiące, nie tylko w czasie miesiączki. Może być tępy, uciskowy, z gorszymi dniami w okolicach miesiączki i owulacji. Często nasila się podczas długiego siedzenia, aktywności fizycznej, współżycia lub wypróżnień.

Ból podczas współżycia (dyspareunia)

Głęboki ból w trakcie penetracji, szczególnie przy niektórych pozycjach, może wynikać z ognisk endometriozy w tylnej części miednicy, zrostów lub nadmiernego napięcia mięśni dna miednicy.

Ból przy oddawaniu stolca lub moczu

Objawy nasilające się wokół miesiączki są szczególnie sugestywne:

• Dyschezja – ból przy wypróżnieniu, uczucie „ciągnięcia”, krwawienie z odbytu w czasie miesiączki (gdy zajęte jest jelito),
• Dysuria – ból, pieczenie przy mikcji, krwiomocz podczas miesiączki (gdy zajęty jest pęcherz).

Nieprawidłowe krwawienia

Obfite miesiączki, skrzepy, plamienia przedmiesiączkowe i międzymiesiączkowe. Choć same w sobie nie potwierdzają endometriozy, w połączeniu z bólem mogą ją sugerować. Warto też pamiętać o adenomiozie (odmiennej jednostce chorobowej), która często współistnieje i powoduje obfite, bolesne krwawienia.

Trudności z zajściem w ciążę

Nawet 30–50% osób z endometriozą doświadcza problemów z płodnością. Mechanizmy obejmują stan zapalny, zrosty mechanicznie utrudniające zapłodnienie, torbiele jajników (endometrioma) czy zaburzenia owulacji wtórne do bólu i stresu.

Objawy jelitowe i „IBS-like”

Wzdęcia, uczucie „ciążowego brzuszka”, naprzemienne zaparcia i biegunki, ból brzucha – często mylone z zespołem jelita drażliwego. Charakterystyczne dla endometriozy jest nasilenie cykliczne w okolicach miesiączki lub owulacji.

Objawy ze strony układu moczowego

Częste parcie na pęcherz, ból nad spojeniem łonowym, krwiomocz okołomiesiączkowy. Mogą świadczyć o zajęciu pęcherza lub moczowodu.

Zmęczenie i obniżenie nastroju

Przewlekły ból i stan zapalny obciążają organizm, sprzyjają zmęczeniu, problemom ze snem, a nawet objawom lękowym czy depresyjnym. To realne, biologiczne i psychologiczne następstwa choroby, nie „brak odporności na ból”.

Nietypowe i rzadkie objawy endometriozy

Endometrioza może rozwijać się także w lokalizacjach pozagenitalnych. Objawy są rzadsze, ale warto je znać:

• Ból barku, klatki piersiowej lub duszność w czasie miesiączki (możliwa endometrioza przepony lub klatki piersiowej),
• Kaszel z krwią podczas miesiączki (bardzo rzadkie – endometrioza płuc),
• Drętwienie, pieczenie, ból neuropatyczny w pachwinie, udzie lub pośladku powiązany z cyklem (zajęcie nerwów miednicy),
• Guzki w bliźnie po cięciu cesarskim bolesne i powiększające się w czasie miesiączki,
• Ból owulacyjny wyraźnie nasilony, z towarzyszącymi dolegliwościami miednicy.

Nietypowe objawy zawsze wymagają konsultacji, zwłaszcza jeśli wykazują związek z cyklem menstruacyjnym.

„Normalny” ból miesiączkowy a objawy niepokojące

Rozróżnienie bywa trudne, szczególnie u nastolatek i młodych dorosłych. Poniżej praktyczne wskazówki:

Co jest typowe dla „fizjologicznego” bólu miesiączkowego?

• Umiarkowany, skurczowy ból w podbrzuszu przez 1–2 dni krwawienia,
• Reaguje na odpoczynek, ciepło i standardowe leki przeciwbólowe,
• Nie zaburza istotnie codziennego funkcjonowania.

Co przemawia za endometriozą lub inną patologią?

• Ból zaczynający się na kilka dni przed miesiączką i utrzymujący się po jej zakończeniu,
• Silny ból (≥7/10), nawracający mimo leczenia doraźnego,
• Ból podczas współżycia, wypróżnień lub oddawania moczu,
• Objawy jelitowe lub moczowe nasilające się cyklicznie,
• Obfite krwawienia, skrzepy, nieregularne plamienia,
• Trudności z zajściem w ciążę.

Ważne: nasilenie bólu nie koreluje ściśle z „zaawansowaniem” choroby. Niektóre osoby z niewielkimi zmianami odczuwają silny ból, a inne z rozległą endometriozą – niewielki.

Kiedy iść do lekarza? Czerwone flagi

Zgłoś się do ginekologa lub lekarza rodzinnego, jeśli:

• Ból miesiączkowy jest silny, nawracający i nie reaguje na leki,
• Odczuwasz przewlekły ból miednicy >3 miesięcy,
• Masz ból podczas współżycia, wypróżnień lub mikcji, szczególnie jeśli nasila się wokół miesiączki,
• Występują cykliczne objawy jelitowe lub moczowe (np. krwiomocz podczas miesiączki),
• Masz trudności z zajściem w ciążę (po roku regularnych starań; wcześniej, jeśli masz ≥35 lat lub nasilone objawy),
• Masz nietypowe objawy, np. ból barku lub kaszel z krwią w czasie miesiączki.

Natychmiastowej pomocy medycznej wymagają: ostry, narastający ból brzucha z gorączką, wymiotami lub zasłabnięciem; obfite krwawienie z nagłym pogorszeniem stanu; objawy ostrego zatrzymania moczu.

Jak przygotować się do wizyty u lekarza

Dobra dokumentacja objawów przyspiesza właściwe rozpoznanie. Przygotuj:

• Dziennik objawów cyklu z ostatnich 2–3 miesięcy: dni cyklu, nasilenie bólu (0–10), lokalizacja bólu, obecność objawów jelitowych/moczowych, współżycie, aktywność fizyczna, leki i ich skuteczność,
• Historię chorób i zabiegów (szczególnie ginekologicznych i brzusznych),
• Wywiad rodzinny – endometrioza częściej występuje rodzinnie,
• Listę pytań do lekarza: możliwe przyczyny, plan diagnostyki, opcje leczenia, wsparcie przeciwbólowe.

Jeśli obawiasz się napięcia mięśni dna miednicy, rozważ konsultację u fizjoterapeutki/fizjoterapeuty uroginekologicznego – to częsty komponent bólu w endometriozie.

Jak wygląda diagnostyka endometriozy

Rozpoznanie opiera się na połączeniu wywiadu, badania fizykalnego i badań obrazowych. Złotym standardem pozostaje laparoskopia z potwierdzeniem histopatologicznym, lecz w wielu przypadkach diagnostyka obrazowa i odpowiedź na leczenie wystarczają do rozpoznania klinicznego.

Kluczowe elementy diagnostyki

• Wywiad i badanie ginekologiczne – ocena bolesności, napięcia mięśni, ruchomości narządów, obecności guzków w przegrodzie odbytniczo-pochwowej,
• USG przezpochwowe (TVUS) / przezodbytnicze – czułe w wykrywaniu torbieli endometrialnych jajnika i głębokiej endometriozy w doświadczonych rękach,
• Rezonans magnetyczny (MRI) – pomocny w ocenie rozległości głębokiej endometriozy,
• Badania laboratoryjne – marker CA-125 bywa podwyższony, ale jest nieswoisty i sam nie potwierdza ani nie wyklucza choroby,
• Laparoskopia – umożliwia jednoczesne rozpoznanie i leczenie (usunięcie ognisk, zrostów), gdy wskazane.

Różnicowanie

Do rozważenia: adenomioza, mięśniaki, zapalenie narządów miednicy mniejszej, torbiele jajnika innego pochodzenia, zespół jelita drażliwego, celiakia, zapalne choroby jelit, zespół bolesnego pęcherza (IC/BPS), neuralgie, przeciążeniowe bóle mięśniowo-powięziowe.

Ważne: prawidłowe USG nie wyklucza endometriozy powierzchownej. Objawy kliniczne nadal mają znaczenie.

Mity i fakty o objawach endometriozy

• „Ból miesiączkowy jest normalny – trzeba go przeczekać.” – FAŁSZ. Silny, nawracający ból wymaga diagnostyki.
• „Cięższe objawy = bardziej zaawansowana choroba.” – FAŁSZ. Nasilenie bólu nie odzwierciedla stopnia zaawansowania.
• „Ciąża leczy endometriozę.” – FAŁSZ. Objawy mogą czasowo się zmienić, ale ciąża nie jest terapią i nie „leczy” choroby.
• „Jeśli USG jest prawidłowe, to nie mam endometriozy.” – FAŁSZ. USG może nie wykryć zmian powierzchownych.
• „Endometrioza zawsze oznacza niepłodność.” – FAŁSZ. Wiele osób z endometriozą zachodzi w ciążę naturalnie lub z pomocą leczenia.

Objawy w różnych grupach: nastolatki, dorosłe, perimenopauza

Nastolatki

U nastolatek endometrioza bywa niedoceniana. Alarmujące są: bardzo wczesny, silny ból miesiączkowy (tuż po menarche), omdlenia z bólu, nieobecności w szkole, brak odpowiedzi na leki, objawy jelitowe cykliczne. Wczesna konsultacja ginekologiczna może zapobiec latom cierpienia.

Dorosłe osoby miesiączkujące

Spektrum objawów jest szerokie: od nasilających się z wiekiem bolesnych miesiączek, przez bóle w trakcie współżycia, po cykliczne dolegliwości jelitowe lub pęcherzowe. Częściej pojawiają się też trudności z płodnością.

Perimenopauza

U części osób objawy łagodnieją wraz ze spadkiem hormonów, ale endometrioza może być aktywna także w tym okresie, zwłaszcza u osób przyjmujących terapię hormonalną lub z ogniskami w nietypowych lokalizacjach.

FAQ: najczęstsze pytania

Czy można mieć endometriozę bez bólu?

Tak. Niektóre osoby nie odczuwają bólu, a pierwszym sygnałem są trudności z zajściem w ciążę lub przypadkowo wykryta torbiel jajnika.

Czy „ból owulacyjny” to objaw endometriozy?

Niekoniecznie. Krótkotrwały, łagodny ból owulacyjny bywa fizjologiczny. Jeśli jest silny, nawracający i towarzyszą mu inne objawy – warto to skonsultować.

Czy wynik USG wyklucza endometriozę?

Nie. USG wykrywa torbiele endometrialne i część zmian głębokich, ale endometrioza powierzchowna może nie być widoczna. Liczy się całość obrazu klinicznego.

Czy endometrioza zawsze powoduje niepłodność?

Nie. Zależność jest złożona. Wiele osób z endometriozą zachodzi w ciążę, choć czasem wymaga to wsparcia specjalistycznego.

Skąd mam wiedzieć, że to nie IBS lub zespół bolesnego pęcherza?

Te schorzenia mogą współistnieć z endometriozą. Cykliczność objawów, połączenie z bólem miesiączkowym, objawy podczas współżycia – to wskazówki sugerujące endometriozę. Ostateczne rozpoznanie stawia lekarz na podstawie wywiadu, badania i badań dodatkowych.

Podsumowanie i następne kroki

Endometrioza to częsta, ale wciąż niedodiagnozowana choroba. Najbardziej charakterystyczne objawy to: silne, nawracające bóle miesiączkowe, przewlekły ból miednicy, dyspareunia, cykliczne dolegliwości jelitowe lub moczowe oraz trudności z zajściem w ciążę. Nietypowe lokalizacje mogą dawać objawy z barku, klatki piersiowej lub nerwów miednicy.

Jeśli rozpoznajesz u siebie te symptomy, nie czekaj. Prowadź dziennik objawów i umów wizytę u ginekologa, najlepiej z doświadczeniem w endometriozie. Wczesne rozpoznanie i interdyscyplinarne podejście (ginekologia, fizjoterapia uroginekologiczna, wsparcie przeciwbólowe, czasem gastroenterologia lub urologia) znacząco poprawiają jakość życia.

Informacje w artykule mają charakter edukacyjny i nie zastępują porady lekarskiej. W razie niepokojących objawów skonsultuj się ze specjalistą.