Zespół policystycznych jajników (PCOS) to częsty zespół objawów u osób z jajnikami, charakteryzujący się nieregularnymi owulacjami, klinicznymi lub biochemicznymi cechami hiperandrogenizmu (np. trądzik, hirsutyzm) oraz obrazem policystycznych jajników w USG. Rozpoznanie najczęściej opiera się na kryteriach rotterdamskich (wystarczy spełnić 2 z 3 kryteriów po wykluczeniu innych przyczyn).
Insulinooporność i zaburzenia gospodarki glukozowej są u wielu osób z PCOS bardzo częste. To właśnie tu metformina może przynieść korzyści: poprawia wrażliwość tkanek na insulinę, obniża produkcję glukozy w wątrobie i może pośrednio sprzyjać regulacji cykli oraz zmniejszeniu hiperandrogenizmu.
Warto podkreślić, że metformina to nie „tabletka na PCOS” jako całość i nie dla każdego będzie najlepszym wyborem. To element szerszego planu – obok stylu życia, a w razie potrzeby także innych leków (np. letrozol w indukcji owulacji lub złożone tabletki antykoncepcyjne w kontroli objawów androgenowych).
Międzynarodowe wytyczne dotyczące PCOS (aktualizowane w 2023 r.) wskazują, że metformina może być rozważona u osób z PCOS zwłaszcza wtedy, gdy:
W praktyce lekarz bierze pod uwagę Twoje objawy, wyniki badań, BMI, ryzyko sercowo‑metaboliczne oraz Twoje priorytety (np. regulacja miesiączek, planowanie ciąży, kontrola masy ciała).
W Polsce receptę na metforminę mogą wystawić m.in. lekarz rodzinny (POZ), ginekolog, endokrynolog czy diabetolog – zarówno w ramach NFZ, jak i prywatnie. W praktyce:
Włączając metforminę, lekarze zwracają uwagę na bezpieczeństwo i punkt wyjścia metaboliczny. Typowo rozważa się:
Nie wszystkie badania są potrzebne każdemu – zakres dostosuje lekarz do Twojej sytuacji.
Metformina jest generalnie dobrze tolerowana i bezpieczna, ale nie dla każdego. Kluczowe kwestie bezpieczeństwa obejmują:
Najczęściej zgłaszane są dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego: nudności, wzdęcia, uczucie pełności, biegunka lub bóle brzucha. Zwykle są przejściowe.
Jak zmniejszyć ryzyko i nasilenie objawów:
Rzadko metformina może obniżać poziom witaminy B12 przy długotrwałym stosowaniu; warto okresowo kontrolować jej poziom, zwłaszcza w razie objawów (mrowienia, osłabienie, bladość) lub diety z niską podażą B12.
Metformina dostępna jest w wielu preparatach generycznych. Różnią się m.in. dawką oraz postacią: standardową i o przedłużonym uwalnianiu (XR/retard). Postać XR bywa lepiej tolerowana żołądkowo u części osób.
Popularne nazwy handlowe w Polsce to m.in. Metformax, Siofor, Glucophage (XR), Formetic – listy mogą się zmieniać. Zamienniki mają tę samą substancję czynną i dawkę, ale pomocnicze składniki różnią się w zależności od producenta. O ewentualnej zamianie porozmawiaj z farmaceutą i lekarzem.
W Polsce e‑receptę można otrzymać zarówno po wizycie stacjonarnej, jak i w ramach legalnej teleporady. Warunki:
Po wystawieniu e‑recepty otrzymasz 4‑cyfrowy kod SMS lub e‑mail, a recepta pojawi się w Internetowym Koncie Pacjenta (IKP) i aplikacji mObywatel. W aptece podajesz kod i PESEL.
Metformina jest w Polsce szeroko dostępna i relatywnie niedroga. Refundacja co do zasady dotyczy wskazań rejestracyjnych (leczenie cukrzycy typu 2). W zastosowaniu „off‑label” przy PCOS recepta bywa wystawiana z odpłatnością 100% – ostateczna kwalifikacja refundacyjna zależy od obowiązujących przepisów i decyzji lekarza.
Przykładowo, opakowania generycznej metforminy często kosztują kilkanaście–kilkadziesiąt złotych miesięcznie przy pełnej odpłatności; preparaty XR bywają droższe. Dokładne ceny zależą od dawki, producenta i marży apteki.
Jeśli lekarz uzna, że metformina nie jest w Twoim przypadku najlepszym wyborem, to nie znaczy, że „nie ma co robić”. PCOS wymaga podejścia wielokierunkowego:
Może ułatwiać redukcję masy ciała poprzez poprawę wrażliwości na insulinę i kontrolę apetytu, ale nie zastąpi zmian stylu życia. Najlepsze efekty daje połączenie leku z dietą, ruchem i higieną snu.
U części osób tak – pośrednio poprzez zmniejszenie hiperinsulinemii i androgenów. Skala poprawy bywa różna; czasem skuteczniejsze są inne interwencje (np. antykoncepcja hormonalna, letrozol w kontekście płodności).
To decyzja indywidualna. Lekarz ocenia tolerancję, cele terapii i efekty kliniczne podczas wizyt kontrolnych. Często leczenie planuje się na miesiące, z okresową oceną zasadności kontynuacji.
Najczęściej pomaga start od niewielkiej dawki, przyjmowanie leku z posiłkiem i powolne zwiększanie dawki. W razie utrzymujących się dolegliwości porozmawiaj o postaci XR lub modyfikacji planu.
W planowaniu ciąży dobór terapii jest szczególnie ostrożny. Metformina bywa stosowana w wybranych sytuacjach, ale standardem w indukcji owulacji jest letrozol. Decyzję o rozpoczęciu/utrzymaniu metforminy podejmuje lekarz po analizie korzyści i ryzyka.
U większości osób – tak. Kluczowe jest wykluczenie przeciwwskazań (np. istotnie obniżonej funkcji nerek) i przestrzeganie zaleceń. Poważne działania niepożądane są rzadkie.
Zwykle tak – minimum to ocena funkcji nerek i glikemii. Lekarz może też zlecić inne badania zależnie od Twojej sytuacji.
Tak, jest to możliwe w ramach legalnej teleporady, ale wymaga realnej konsultacji i często aktualnych wyników badań. Unikaj ofert „recepta bez konsultacji”.
Metformina może być wartościowym elementem leczenia PCOS, zwłaszcza przy zaburzeniach gospodarki glukozowej i zwiększonym ryzyku metabolicznym. Aby uzyskać receptę:
Jeśli chcesz, przygotuję dla Ciebie spersonalizowaną checklistę badań do omówienia z lekarzem w oparciu o Twoje objawy i priorytety – daj znać.
