Co to jest bakteryjne zapalenie pochwy (BV)?

Bakteryjne zapalenie pochwy, czyli waginoza bakteryjna (BV), to stan, w którym dochodzi do zaburzenia naturalnej równowagi flory bakteryjnej w pochwie. W zdrowych warunkach dominują tam bakterie z rodzaju Lactobacillus (pałeczki kwasu mlekowego). Produkują one kwas mlekowy i nadtlenek wodoru, utrzymując kwaśne pH (ok. 3,8–4,5), co chroni przed nadmiernym namnażaniem innych drobnoustrojów.

W BV spada liczba Lactobacillus, a na ich miejsce „wchodzą” inne bakterie (m.in. Gardnerella vaginalis, Atopobium vaginae, Mobiluncus, Prevotella i inne beztlenowce). Skutkiem jest podwyższenie pH i objawy, takie jak zwiększona wydzielina i charakterystyczny zapach.

Wbrew nazwie, waginoza bakteryjna nie jest „klasycznym zapaleniem” wywołanym jednym patogenem, tylko zaburzeniem ekosystemu pochwy. To ważne, bo ma konsekwencje dla leczenia i profilaktyki.

Bakteryjne zapalenie pochwy – przyczyny i czynniki ryzyka

Nie ma jednej, uniwersalnej przyczyny BV. Najczęściej jest to efekt kilku nakładających się czynników, które rozregulowują mikrobiom pochwy.

Co dzieje się w mikrobiomie?

• Spadek liczby bakterii Lactobacillus (zwłaszcza gatunków produkujących H₂O₂),
• wzrost pH powyżej 4,5,
• przewaga bakterii beztlenowych, które tworzą biofilm i ułatwiają nawroty,
• zaburzenie mechanizmów obronnych miejscowej błony śluzowej.

Zachowania i okoliczności zwiększające ryzyko BV

• Seks bez prezerwatywy, nowy partner seksualny lub wielu partnerów – BV nie jest chorobą przenoszoną drogą płciową w ścisłym sensie, ale aktywność seksualna ma znaczenie dla ryzyka.
• Płukanie pochwy (tzw. douching) i używanie irygatorów lub agresywnych środków higienicznych – zaburzają pH i mechanizmy obronne.
• Palenie tytoniu – wiąże się ze zwiększonym ryzykiem BV i nawrotów.
• Okres menstruacji – krew podwyższa pH, co u niektórych ułatwia wyrównanie przewagi bakterii beztlenowych.
• Niektóre metody antykoncepcji – część badań wskazuje na nieco wyższe ryzyko przy wkładkach miedzianych (IUD), podczas gdy antykoncepcja hormonalna bywa neutralna lub nawet minimalnie ochronna.
• Niedawno stosowane antybiotyki ogólnoustrojowe (z powodu innych infekcji) – mogą zmieniać mikrobiom.
• Używanie perfumowanych wkładek, płynów, dezodorantów intymnych, talku i innych drażniących kosmetyków.
• Obcisła, nieoddychająca bielizna, długie noszenie wilgotnych ubrań po treningu.

Warto pamiętać, że BV może wystąpić także u osób, które nie rozpoczęły współżycia – czynniki hormonalne, higieniczne czy immunologiczne również odgrywają rolę.

Czy bakteryjne zapalenie pochwy to choroba przenoszona drogą płciową?

Oficjalnie – nie. BV nie jest klasyfikowana jako choroba przenoszona drogą płciową (STI), ale jest z nią związana. Osoby z BV mają wyższe ryzyko nabycia STI (np. chlamydiozy, rzeżączki, HIV, Trichomonas vaginalis), dlatego rozpoznanie BV bywa wskazaniem do oceny ryzyka i ewentualnych badań przesiewowych pod kątem STI.

Objawy: jak rozpoznać BV

Najczęstsze objawy bakteryjnego zapalenia pochwy to:

• cienka, jednorodna, szarawa lub biaława wydzielina pochwowa, często obfitsza niż zwykle,
• charakterystyczny „rybi” zapach, szczególnie nasilający się po współżyciu lub w czasie menstruacji,
• czasem łagodne pieczenie lub podrażnienie sromu.

Co ważne, BV zwykle nie powoduje silnego świądu, pieczenia czy grudkowatej, „serowatej” wydzieliny – takie objawy częściej sugerują kandydozę (grzybicę). Żółto-zielona, pienista wydzielina z silnym pieczeniem może wskazywać na rzęsistkowicę. Każdorazowo pewną diagnozę powinien postawić lekarz.

Kiedy pilnie zgłosić się do lekarza?

• jeśli to pierwszy epizod i nie masz pewności, z czym masz do czynienia,
• jeśli jesteś w ciąży,
• gdy występuje gorączka, silny ból podbrzusza, krwawienie kontaktowe lub po stosunku – to nie są typowe objawy BV,
• przy nawracających objawach mimo leczenia,
• po kontakcie seksualnym wysokiego ryzyka lub w przypadku podejrzenia STI.

Diagnoza: jak lekarz rozpoznaje BV

Do rozpoznania bakteryjnego zapalenia pochwy stosuje się przede wszystkim kryteria kliniczne i proste badania gabinetowe:

• Ocena wydzieliny w badaniu ginekologicznym.
• Pomiar pH wydzieliny pochwowej (w BV zwykle >4,5).
• Tzw. „whiff test” – wydzielina po zmieszaniu z roztworem zasady uwalnia charakterystyczny zapach amin (rybi).
• Mikroskopia – obecność tzw. „clue cells” (komórek jeżowych), czyli komórek nabłonka pokrytych bakteriami.

W laboratorium do potwierdzenia można użyć skali Nugenta (ocena preparatu barwionego metodą Grama) lub testów molekularnych (NAAT), co jest przydatne zwłaszcza w przypadkach niejednoznacznych czy nawrotowych.

W diagnostyce różnicowej uwzględnia się kandydozę, rzęsistkowicę i inne infekcje przenoszone drogą płciową. Samodiagnoza bywa zawodna, a leczenie „na oko” (np. preparatami przeciwgrzybiczymi dostępnych bez recepty) często nie pomaga w BV.

Leczenie bakteryjnego zapalenia pochwy

Standardem jest leczenie antybiotykiem przepisanym przez lekarza. Najczęściej stosuje się metronidazol lub klindamycynę – w postaci doustnej albo miejscowej (żele, kremy dopochwowe). Dobór formy i schematu zależy od nasilenia objawów, preferencji, ciąży, nawrotów i przeciwwskazań.

Na co zwrócić uwagę w trakcie leczenia?

• Przy metronidazolu powszechnie zaleca się unikanie alkoholu podczas terapii i przez krótki czas po jej zakończeniu.
• W czasie leczenia i przez ok. 7 dni po nim lepiej unikać współżycia lub stosować prezerwatywę – ogranicza to podrażnienia i ryzyko nawrotu.
• Kremy z klindamycyną mogą osłabiać działanie mechaniczne prezerwatyw lateksowych przez kilka dni po zakończeniu kuracji.
• Nie przerywaj terapii wcześniej, nawet jeśli objawy szybko ustępują – to zmniejsza ryzyko nawrotów.

Czy leczyć partnera/partnerkę?

Rutynowe leczenie partnerów mężczyzn nie jest zalecane – nie wykazano, aby zapobiegało nawrotom BV. W relacjach jednopłciowych (kobieta–kobieta) często stwierdza się współwystępowanie BV, ale wciąż brakuje jednoznacznych zaleceń dotyczących równoczesnego leczenia bezobjawowych partnerek. Jeśli partner/partnerka ma objawy, powinna się zgłosić do lekarza.

Domowe sposoby – co ma sens, a czego unikać

Podstawą skutecznego leczenia BV pozostają antybiotyki zalecone przez lekarza. Niektóre nawyki i wsparcie „domowe” mogą jednak przyspieszać powrót do równowagi i ograniczać nawroty.

Wsparcie, które ma sens

• Delikatna higiena zewnętrzna: myj tylko okolice sromu letnią wodą i łagodnym, bezzapachowym środkiem; nie wprowadzaj żadnych płynów do pochwy.
• Bawełniana, przewiewna bielizna; zmiana wilgotnych ubrań po wysiłku.
• Prezerwatywa przy współżyciu, zwłaszcza gdy masz nowych partnerów lub nawracające BV.
• Ogranicz perfumowane wkładki, płyny i dezodoranty intymne – mogą podrażniać i zmieniać pH.
• Rzucenie palenia – palenie wiąże się ze zwiększoną częstością BV i nawrotów.
• Probiotyki? Dane są mieszane. Preparaty z Lactobacillus (zwłaszcza L. crispatus dopochwowo, jeśli dostępny) mogą wspierać odtworzenie mikrobiomu po zakończeniu antybiotyku. Nie zastępują jednak leczenia i najlepiej omówić je z lekarzem.

Czego unikać (ważne dla bezpieczeństwa)

• Płukanie pochwy (irygacje) – zwiększa ryzyko BV i innych infekcji.
• Domowe „kuracje” typu czosnek, ocet, soda, olejki eteryczne, jogurt wprowadzany do pochwy – mogą podrażniać błonę śluzową i pogarszać stan.
• Samodzielne dobieranie antybiotyków lub przyjmowanie leków pożyczonych od innych osób.
• Przerywanie leczenia tuż po ustąpieniu objawów – sprzyja nawrotom.

Profilaktyka: jak zmniejszyć ryzyko nawrotów

Nawet skutecznie wyleczone BV ma tendencję do powrotów. Oto praktyczna lista działań, które – zgodnie z aktualnymi rekomendacjami – warto wprowadzić:

• Unikaj douchingu i „oczyszczania” pochwy. Pochwa oczyszcza się sama.
• Stosuj prezerwatywy, zwłaszcza przy nowych partnerach, i rozważ badania w kierunku STI przy zwiększonym ryzyku.
• Wybieraj delikatną, bezzapachową pielęgnację zewnętrzną; unikaj perfumowanych wkładek.
• Noś przewiewną, bawełnianą bieliznę; zmieniaj ją codziennie.
• Rzuć palenie – korzyści obejmują także zdrowie intymne.
• Omów z lekarzem sens probiotyków po zakończonym leczeniu antybiotykiem.
• Jeśli masz wkładkę miedzianą i bardzo częste nawroty, porozmawiaj o alternatywach antykoncepcji.
• Przed planowanymi procedurami ginekologicznymi (np. wkładanie IUD, łyżeczkowanie) zgłoś objawy – leczenie BV przed zabiegiem zmniejsza powikłania.

Nawroty BV: dlaczego wraca i co wtedy robić

Niestety, u 30–50% osób BV nawraca w ciągu 3–12 miesięcy od leczenia. Odpowiada za to m.in. biofilm bakteryjny i trudności w trwałym odbudowaniu dominacji Lactobacillus.

Strategie przy nawracającej waginozie bakteryjnej

• Ocena i leczenie każdego epizodu zgodnie z zaleceniami – unikaj „domowych antybiotyków”.
• Terapii supresyjne ordynowane przez lekarza (np. żele z metronidazolem stosowane 2× tygodniowo przez kilka miesięcy) – mogą zmniejszyć częstość nawrotów.
• Dopochwowe probiotyki z określonymi szczepami Lactobacillus (jeśli dostępne) – część badań wykazuje korzyści, ale nie wszystkie preparaty są równoważne.
• Kwas borowy w globulkach bywa elementem schematów u części pacjentek z bardzo opornymi nawrotami – wyłącznie po zaleceniu lekarza; nie stosować w ciąży; substancja trująca przy połknięciu.
• Przegląd nawyków (seksualnych i higienicznych) oraz ewentualnych czynników wyzwalających wokół menstruacji.

Jeśli masz trzy i więcej epizodów BV w roku, poproś lekarza o plan długofalowy. Czasem przydatne bywa rozszerzenie diagnostyki (np. w kierunku rzęsistkowicy czy innych przyczyn upławów).

BV a ciąża i inne szczególne sytuacje

Ciąża

Waginoza bakteryjna w ciąży jest związana z podwyższonym ryzykiem powikłań, takich jak poród przedwczesny czy zakażenia okołoporodowe. Dlatego objawowe BV w ciąży należy leczyć zgodnie z zaleceniami lekarza. Nie stosuj żadnych globulek czy „domowych” kuracji bez konsultacji – bezpieczeństwo w ciąży ma priorytet.

Okres okołomenstruacyjny

Objawy BV mogą nasilać się wokół miesiączki. Częstsza zmiana podpasek/tamponów, unikanie perfumowanych produktów i delikatna higiena pomagają ograniczyć dyskomfort.

Po antybiotykach ogólnych

Jeżeli po antybiotyku przyjmowanym z innego powodu pojawiły się upławy lub zapach, zgłoś to lekarzowi – konieczne może być ukierunkowane leczenie BV, ewentualnie wsparcie odbudowy mikrobiomu.

FAQ: najczęstsze pytania o bakteryjne zapalenie pochwy

Czy BV może „przejść samo”?

U części osób łagodne objawy mogą przemijać, ale często BV utrzymuje się lub nawraca. Nieleczone BV zwiększa ryzyko innych infekcji i powikłań, dlatego przy objawach warto się leczyć.

Czy bakteryjne zapalenie pochwy jest zaraźliwe?

Nie jest klasyczną infekcją „zaraźliwą”, ale aktywność seksualna wpływa na ryzyko. Prezerwatywy zmniejszają nawroty, a w relacjach jednopłciowych bywa wysoka zgodność objawów.

Czy leczenie partnera pomaga?

Rutynowo – nie. Wyjątkiem są partnerki z objawami; wówczas obie osoby powinny być ocenione przez lekarza.

Czy mogę używać tamponów w BV?

Możesz, choć u niektórych osób objawy nasilają się podczas miesiączki. Zmieniaj tampony regularnie, unikaj wersji perfumowanych. W trakcie leczenia dopochwowego lekarz może doradzić podpaski.

Czy probiotyki działają?

Dane są niejednoznaczne. Niektóre preparaty, zwłaszcza dopochwowe z wybranymi szczepami Lactobacillus, mogą pomagać po antybiotyku w utrzymaniu równowagi mikrobiomu. Nie zastępują leczenia i najlepiej dobrać je z lekarzem.

Jaka dieta pomaga przy BV?

Brak dowodów na konkretną dietę „na BV”. Zdrowe odżywianie wspiera odporność, a rezygnacja z palenia ma udowodnione korzyści.

Jak przygotować się do rozmowy z lekarzem

• Opisz czas trwania i charakter wydzieliny (kolor, zapach, konsystencja).
• Wspomnij o czynnikach, które nasilają/dają ulgę (miesiączka, współżycie, nowy partner).
• Lista stosowanych leków, w tym antybiotyków w ostatnich miesiącach i antykoncepcji.
• Informacja o ciąży lub planowaniu ciąży.
• Historia wcześniejszych epizodów i zastosowanych terapii, także probiotyków.
• Pytania: Jakie leczenie jest najlepsze w moim przypadku? Jak postępować przy nawrotach? Czy i jakie probiotyki rozważyć? Jakie objawy wymagają pilnej wizyty?

Podsumowanie

Bakteryjne zapalenie pochwy (waginoza bakteryjna) wynika z zachwiania równowagi mikrobiomu pochwy – spadku Lactobacillus i nadmiernego rozwoju bakterii beztlenowych. Najczęstsze objawy to jednorodna, szarawa wydzielina i charakterystyczny zapach. Leczenie opiera się na antybiotykach (metronidazol lub klindamycyna) dobranych przez lekarza. Aby ograniczać nawroty, kluczowe są: unikanie płukania pochwy, delikatna higiena, prezerwatywy, rzucenie palenia i – w razie potrzeby – strategie supresyjne oraz rozważne włączenie probiotyków.

Jeśli objawy nawracają, nie zniechęcaj się – przy odpowiedniej strategii długofalowej i modyfikacji nawyków większość osób uzyskuje dobrą kontrolę nad BV.

Źródła i wiarygodne opracowania

• CDC. Bacterial Vaginosis – Sexually Transmitted Infections Treatment Guidelines.
• WHO. Sexually transmitted infections (STIs): guidelines and fact sheets.
• Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników – zalecenia dotyczące infekcji dróg rodnych.
• Workowski KA, et al. Sexually Transmitted Infections Treatment Guidelines, najnowsza edycja.
• Recenzje systematyczne dotyczące probiotyków w BV (np. Cochrane).

W razie wątpliwości skontaktuj się z lekarzem lub zaufanym gabinetem ginekologicznym. Jeśli doświadczasz bólu podbrzusza, gorączki lub krwawienia – nie zwlekaj z pilną konsultacją.