Co to jest łysienie kiłowe?

Łysienie kiłowe (łac. alopecia syphilitica) to utrata włosów wynikająca z zakażenia Treponema pallidum, bakterią wywołującą kiłę. Najczęściej pojawia się w okresie kiły wtórnej, czyli zwykle kilka tygodni do kilku miesięcy po zakażeniu. Co ważne, w części przypadków utrata włosów może być pierwszym, a nawet jedynym widocznym objawem choroby — brak owrzodzeń, wysypki czy innych typowych symptomów nie wyklucza kiły.

Włosy tracone w przebiegu kiły nie ulegają zbliznowaceniu skóry, co oznacza, że mieszki włosowe pozostają żywe i mają potencjał do odrostu po skutecznym leczeniu przyczynowym. Problem może dotyczyć skóry głowy, ale także brwi, brody, rzęs czy owłosienia łonowego.

Zaskakujące fakty o łysieniu kiłowym

• Może być jedynym objawem kiły wtórnej. U części pacjentów brak jest klasycznej wysypki czy zmian śluzówkowych — pojawia się wyłącznie utrata włosów.
• Nie jest rzadkością. Szacuje się, że dotyczy kilku do kilkunastu procent przypadków kiły wtórnej, a ponieważ zapadalność na kiłę globalnie rośnie, lekarze coraz częściej je obserwują.
• Ma kilka postaci klinicznych. Od „nadgryzione przez mole” (moth-eaten), przez postać rozlaną (diffuse), po mieszaną czy z zajęciem brwi i brody.
• Łatwo je pomylić z innymi chorobami włosów. Szczególnie z łysieniem plackowatym, telogenowym czy łysieniem trakcyjnym.
• Nie jest „zakaźne przez włosy”. Sama obecność włosa z chorej skóry nie przenosi zakażenia. Kiła przenosi się głównie drogą kontaktów seksualnych oraz wertykalnie (z matki na dziecko).
• Włosy zazwyczaj odrastają po leczeniu przyczynowym. Odrost zaczyna się zwykle w ciągu kilku tygodni–miesięcy od wdrożenia antybiotykoterapii.
• Testy serologiczne są kluczem do rozpoznania. Bez badań krwi łatwo o błędną diagnozę i stratę czasu na nieskuteczne terapie miejscowe.
• Może współistnieć z zajęciem brwi i rzęs (madaroza). To cenna wskazówka różnicująca z innymi typami łysienia.
• Reakcja Jarisch–Herxheimer może przejściowo nasilić objawy ogólne po pierwszej dawce antybiotyku. Zwykle ustępuje samoistnie w ciągu doby.

Jak wygląda łysienie kiłowe: typowe obrazy

Obraz kliniczny jest zróżnicowany. Najczęściej wyróżnia się:

1) Postać „moth-eaten” – „nadgryziona przez mole”

Nieregularne, liczne, małe ogniska przerzedzenia włosów, rozproszone zwłaszcza w okolicach skroniowo-ciemieniowych i potylicznych. Skóra jest zdrowa, bez łuski, rumienia czy bliznowacenia. Ogniska mają „postrzępione” brzegi i różną wielkość, co odróżnia je od typowych, okrągłych ognisk łysienia plackowatego.

2) Postać rozlana

Uogólnione, równomierne przerzedzenie na całej skórze głowy, często mylone z łysieniem telogenowym (np. po stresie lub infekcji). Włosy mogą być cieńsze, a objętość wyraźnie mniejsza.

3) Postać mieszana

Połączenie cech obu wyżej wymienionych — obszary rozlanego przerzedzenia z nieregularnymi wyspami wyraźniejszej utraty włosów.

4) Zajęcie brwi, rzęs, brody

Ubytek może dotyczyć brwi (często bocznych części), rzęs oraz zarostu u mężczyzn, gdzie ogniska bywają równie nieregularne.

Dodatkowe wskazówki kliniczne, które budzą podejrzenie kiły:

• Nietypowy łupież lub łojotok nie tłumaczy takiego wzoru utraty włosów.
• Brak świądu i brak „stanu zapalnego” na skórze głowy.
• W wywiadzie: kontakty seksualne bez zabezpieczenia, świeża wysypka plamista w przeszłości, bolesne powiększenie węzłów chłonnych, owrzodzenie narządów płciowych kilka tygodni wcześniej (mogło już się zagoić).

Z czym je pomylić? Różnicowanie

Łysienie kiłowe może maskować się jako:

• Łysienie plackowate — zwykle daje okrągłe, gładkie ogniska; trichoskopia bywa pomocna, ale bywa niejednoznaczna. W kiłowym ogniska są bardziej nieregularne i liczne.
• Łysienie telogenowe — rozlane przerzedzenie po stresorze (infekcja, poród, operacja). W kiłowym może brakować wyraźnego „wyzwalacza”, a testy serologiczne dodatnie.
• Łupież/łojotok ze wzmożonym wypadaniem — obecność łuski nie tłumaczy ogniskowego, „nadgryzionego” wzoru utraty.
• Łysienie trakcyjne — dotyczy zwykle linii czołowej i okolic narażonych na ciągnięcie (fryzury, doczepy); wywiad fryzjerski ma znaczenie.
• Infekcje grzybicze skóry owłosionej (tinea capitis) — zwykle u dzieci, z łuską, złamanymi włosami i stanem zapalnym; badanie mikologiczne rozstrzyga.
• Łysienie bliznowaciejące — daje trwałą utratę mieszków i zmiany zapalne/atroficzne; w kile bliznowacenia nie ma.

W praktyce dopiero zestawienie obrazu klinicznego z badaniami krwi w kierunku kiły pozwala na pewne rozpoznanie.

Diagnostyka krok po kroku

Jeżeli lekarz podejrzewa łysienie kiłowe, ścieżka diagnostyczna zwykle obejmuje:

1. Wywiad i badanie skóry: czas trwania, dynamika wypadania, wzór ognisk, ewentualne inne objawy (wysypka, owrzodzenia, powiększenie węzłów), życie seksualne i zabezpieczenia, wcześniejsze choroby oraz leki.
2. Trichoskopia (dermatoskopia skóry głowy): może ujawnić cechy nieswoiste (puste ujścia mieszków, włosy dystroficzne), ale sama nie potwierdzi kiły.
3. Badania serologiczne w kierunku kiły:
   • Test przesiewowy i potwierdzający przeciwciała (np. TPPA/TPHA, EIA/CLIA, FTA-ABS).
   • Testy nieswoiste z mianem (RPR lub VDRL) — przydatne do monitorowania leczenia (spadek miana po terapii).
4. Badania dodatkowe według oceny klinicznej:
   • Testy w kierunku HIV i innych STI (np. kiła i HIV często współistnieją).
   • Badania ogólne (morfologia, ferrytyna, TSH) — pomagają wykluczyć współistniejące przyczyny łysienia.
   • Rzadziej: biopsja skóry (gdy obraz kliniczny jest niejednoznaczny) — może wykazać nacieki zapalne okołonaczyniowe i okołomieszkowe z przewagą komórek plazmatycznych; badania specjalne mogą wykryć krętki.

Ważne: dodatnie testy serologiczne i typowy obraz kliniczny są wystarczające u większości pacjentów. Leczenie należy prowadzić zgodnie z aktualnymi wytycznymi i kontrolować spadek miana RPR/VDRL w czasie.

Leczenie i odrost włosów

Podstawą jest leczenie przyczynowe kiły. Miejscowe wcierki czy szampony nie rozwiążą problemu, jeśli nie usunie się zakażenia.

Standardowe schematy (informacyjnie)

• Wczesna kiła (pierwotna, wtórna, wczesna utajona): domięśniowa benzatynowa penicylina G w dawce 2,4 mln j. w pojedynczym wstrzyknięciu.
• Późna kiła utajona lub o nieznanym czasie trwania: 2,4 mln j. benzatynowej penicyliny G raz w tygodniu przez 3 tygodnie (łącznie 7,2 mln j.).
• W ciąży i w części szczególnych przypadków: preferowana jest penicylina; w razie alergii zaleca się odczulanie.
• Alternatywy (np. doksycyklina, ceftriakson) stosuje się tylko, gdy penicylina jest przeciwwskazana i po ocenie przez lekarza.
• Neurosyfilis/otosyfilis/okulosyfilis wymagają odmiennych schematów (penicylina krystaliczna i leczenie szpitalne).

Uwaga: powyższe schematy mają charakter orientacyjny. O doborze leczenia decyduje lekarz na podstawie wywiadu, wyników badań i wytycznych.

Jak szybko odrastają włosy?

• Pierwsze oznaki odrostu często pojawiają się w ciągu 4–8 tygodni od rozpoczęcia terapii.
• Pełny odrost może zająć kilka miesięcy, zależnie od rozległości utraty i czasu trwania choroby.
• Nie dochodzi do bliznowacenia mieszków, więc potencjał odrostu jest zwykle dobry.

Czy warto stosować leczenie wspomagające włosy?

Poza antybiotykoterapią niektóre osoby korzystają z metod wspierających cykl wzrostu włosa (np. odpowiednia dieta, uzupełnienie niedoborów, delikatna pielęgnacja). Preparaty pobudzające porost (np. minoksydyl) mogą być rozważane indywidualnie, ale nie zastąpią leczenia przyczynowego — efekt bez eliminacji krętka będzie ograniczony.

Reakcja Jarisch–Herxheimer

Po pierwszej dawce antybiotyku może wystąpić przemijające pogorszenie samopoczucia: gorączka, dreszcze, bóle mięśni, nasilenie wysypki. Zwykle ustępuje w ciągu 24 godzin i nie wymaga odstawienia leczenia. W razie wątpliwości skontaktuj się z lekarzem.

Kontrola po leczeniu

• Monitoruje się spadek miana testów nieswoistych (RPR/VDRL) — zwykle o ≥4-krotność w ciągu 6–12 miesięcy w kile wczesnej.
• Ocena kliniczna odrostu włosów i ewentualnych nawrotów.
• Badanie oraz leczenie partnerów seksualnych zgodnie z zaleceniami.

Łysienie kiłowe a HIV i inne koinfekcje

U osób żyjących z HIV kiła może mieć bardziej nietypowy przebieg skórny, a łysienie może być rozleglejsze. W tej grupie standardem jest rutinowe testowanie w kierunku kiły przy nowych objawach skórnych i odwrotnie — przy rozpoznaniu kiły zaleca się test na HIV i inne STI. Wczesne wykrycie i leczenie obu zakażeń poprawia rokowanie, w tym odrost włosów.

Mity i fakty o łysieniu kiłowym

• Mit: „Jeśli nie mam wysypki, to nie mam kiły.”
  Fakt: Łysienie kiłowe bywa jedynym objawem kiły wtórnej.
• Mit: „Zakażę się przez kontakt z włosami chorego.”
  Fakt: Kiła przenosi się przez kontakt seksualny z aktywnymi zmianami zakaźnymi lub krwią oraz wertykalnie; włosy same w sobie nie stanowią drogi zakażenia.
• Mit: „Wystarczy szampon przeciw wypadaniu włosów.”
  Fakt: Bez leczenia przyczynowego (antybiotykoterapii) problem nie ustąpi.
• Mit: „Łysienie kiłowe zostawia blizny.”
  Fakt: To łysienie niebliznowaciejące; po leczeniu zwykle obserwuje się odrost.
• Mit: „Dodatni wynik testu na kiłę zawsze oznacza świeże zakażenie.”
  Fakt: Część testów pozostaje dodatnia latami po przebytej chorobie; o aktywności świadczy m.in. miano RPR/VDRL i obraz kliniczny.

Profilaktyka i kiedy iść do lekarza

Profilaktyka

• Stosuj prezerwatywy i ogranicz liczbę partnerów seksualnych.
• Rób regularne badania przesiewowe w kierunku STI, jeśli jesteś w grupie ryzyka (nowi partnerzy, MSM, osoby z HIV).
• Informuj partnerów o rozpoznaniu, by umożliwić im badanie i ewentualne leczenie.

Kiedy zgłosić się do lekarza?

• Gdy pojawia się nagłe, nietypowe przerzedzenie włosów, zwłaszcza o wzorze „nadgryzionym przez mole”.
• Gdy utracie włosów towarzyszą inne objawy: wysypka, owrzodzenia narządów płciowych (nawet jeśli już się zagoiły), powiększone węzły chłonne, gorączka.
• Po ryzykownym kontakcie seksualnym — nawet bez objawów.

Uwaga: Ten materiał ma charakter edukacyjny i nie zastępuje porady lekarskiej. W przypadku podejrzenia kiły lub łysienia kiłowego skontaktuj się z lekarzem rodzinnym, dermatologiem lub poradnią chorób przenoszonych drogą płciową.

FAQ: najczęstsze pytania o łysienie kiłowe

Czy łysienie kiłowe zawsze oznacza zaawansowaną kiłę?

Nie. Najczęściej to objaw kiły wtórnej, czyli stosunkowo wczesnej fazy choroby, pojawiającej się tygodnie–miesiące po zakażeniu.

Ile trwa odrost włosów po leczeniu?

Pierwsze oznaki odrostu widać zwykle po 4–8 tygodniach, a pełny odrost może potrwać kilka miesięcy. Dynamika jest osobniczo zmienna.

Czy można mieć ujemne testy i mimo to mieć łysienie kiłowe?

W okresie bardzo wczesnym możliwe są wyniki fałszywie ujemne. Zwykle jednak w momencie utraty włosów testy serologiczne są już dodatnie. W razie wątpliwości lekarz zleca powtórzenie badań lub testy potwierdzające.

Czy partner/partnerka musi się leczyć?

Osoby, które miały kontakt seksualny z chorym, powinny być zbadane i — jeśli wskazane — leczone prewencyjnie, zgodnie z wytycznymi i oceną czasu od ekspozycji.

Czy łysienie kiłowe dotyczy tylko skóry głowy?

Nie. Może obejmować również brwi, rzęsy, brodę i inne okolice owłosione.

Czy farbowanie włosów nasila łysienie kiłowe?

Samo farbowanie nie jest przyczyną łysienia kiłowego, ale podrażnienie chemiczne może pogarszać łamliwość włosów. W trakcie leczenia warto stosować delikatną pielęgnację.

Słowa kluczowe i powiązane frazy (SEO)

Łysienie kiłowe, alopecia syphilitica, łysienie w przebiegu kiły, kiła wtórna, moth-eaten alopecia, diffuse syphilitic alopecia, utrata włosów kiła, łysienie plackowate a kiła, diagnostyka kiły, RPR VDRL, leczenie kiły penicyliną.

Źródła i materiały do dalszej lektury

• Przeglądy dermatologiczne nt. alopecia syphilitica (postacie kliniczne, trichoskopia, różnicowanie) — dostępne w czasopismach z zakresu dermatologii i trychologii.