Wstęp: o jaki „problem” chodzi?

Rak piersi to najczęściej diagnozowany nowotwór u kobiet w Polsce. Jednocześnie regularne badania – od samobadania, przez USG, po mammografię – pozwalają wykrywać zmiany na etapie, na którym leczenie jest zwykle krótsze, mniej obciążające i skuteczniejsze. Pytanie „czy badanie piersi jest częstym problemem w Polsce?” można rozumieć dwojako: czy często mamy problem ze stanem zdrowia piersi, czy z samym badaniem – jego dostępnością, wykonywaniem i nawykiem profilaktycznym. Odpowiedź, niestety, brzmi: tak, wciąż mamy problem przede wszystkim z zbyt niskim udziałem w badaniach przesiewowych i niewystarczającą świadomością, mimo rosnącej zachorowalności.

Skala zjawiska: zachorowania i udział w badaniach

Według krajowych rejestrów onkologicznych i analiz międzynarodowych, w Polsce co roku rozpoznaje się ponad 24 tysiące nowych przypadków raka piersi, a liczba zgonów sięga około 9 tysięcy. To trend rosnący, częściowo związany z demografią i stylem życia, ale także z niewystarczającym wykrywaniem zmian na wczesnym etapie.

W przeciwieństwie do wielu państw UE, w Polsce uczestnictwo w programie przesiewowym mammografii (kobiety w wieku 50–69 lat, co 24 miesiące, finansowane przez NFZ) utrzymuje się często na poziomie około 35–45%, podczas gdy w wielu krajach zachodnich sięga 60–70% i więcej. Różnice regionalne są znaczne: w niektórych województwach mobilne „mammobusy” poprawiają dostęp, w innych problemem pozostają odległość, terminy i informacja.

Wniosek: to nie brak programów jest największą barierą, lecz dotarcie do pacjentek, obalenie mitów, ułatwienie logistyki i stała współpraca POZ–ginekolog–radiologia–onkologia.

Czym jest „badanie piersi” – przegląd metod

„Badanie piersi” to parasolowe pojęcie obejmujące kilka uzupełniających się działań:

1) Samoobserwacja i samobadanie piersi (BSE)

Comiesięczne, świadome oglądanie i delikatne badanie piersi oraz dołów pachowych, najlepiej w tym samym dniu cyklu (zwykle 5–10. dzień). To nie zastępuje badań obrazowych, ale pomaga poznać „normę” swojej piersi i szybciej wychwycić niepokojące zmiany.

2) Badanie kliniczne piersi (CBE) przez lekarza

Ginekolog, lekarz rodzinny lub chirurg onkolog może wykonać badanie palpacyjne, ocenić objawy i wystawić odpowiednie skierowanie (np. na USG).

3) USG piersi

Badanie ultrasonograficzne jest szczególnie przydatne u młodszych kobiet (często z gęstą tkanką gruczołową) oraz jako uzupełnienie mammografii. Dobrze wykrywa torbiele i wiele łagodnych zmian. W zakresie NFZ zwykle wymaga skierowania.

4) Mammografia

Rtg piersi o niskiej dawce promieniowania, podstawa przesiewu w grupie 50–69 lat (NFZ: co 24 miesiące, bez skierowania w programie). Pozwala wykryć mikrozwapnienia i zmiany przedobjawowe. Dawka promieniowania jest niewielka – typowo porównywalna z kilkoma miesiącami naturalnego tła.

5) Rezonans magnetyczny (MRI) piersi

Stosowany u kobiet z bardzo wysokim ryzykiem (np. z mutacją BRCA1/2) lub w złożonych sytuacjach diagnostycznych. Wymaga skierowania i specjalnych wskazań.

Kiedy i dla kogo: ogólne zasady profilaktyki

Poniższe punkty mają charakter informacyjny i nie zastępują porady lekarskiej. Twój lekarz dobierze schemat do wieku, historii chorób i ryzyka rodzinnego.

• Wiek 20–39: samoobserwacja co miesiąc, okresowa ocena u ginekologa/POZ. USG – gdy są objawy lub według zaleceń lekarza (np. gęste piersi, niepokojące zmiany).
• Wiek 40–49: indywidualizacja. Często zalecane jest USG (jako badanie pierwszego wyboru) i/lub mammografia w zależności od budowy piersi i wywiadu rodzinnego.
• Wiek 50–69: mammografia przesiewowa co 2 lata (NFZ – bez skierowania w programie), a w razie potrzeby USG jako uzupełnienie.
• Wysokie ryzyko (np. BRCA1/2, silny wywiad rodzinny): wcześniejsze i częstsze badania, w tym MRI – zgodnie z zaleceniami poradni genetycznej/onkologa.

Jeśli zauważysz nowy guzek, wyciek z brodawki, wciągnięcie skóry lub brodawki, „skórkę pomarańczy”, asymetrię lub ból, nie czekaj do terminu profilaktycznego – skontaktuj się z lekarzem jak najszybciej.

Bariery: dlaczego kobiety nie chodzą na badania?

Rozpoznanie barier to pierwszy krok do poprawy sytuacji:

• Niska świadomość i mity: przekonanie, że „mnie to nie dotyczy” albo że „mammografia boli i jest niebezpieczna”.
• Logistyka: dojazd, godziny pracy, opieka nad dziećmi, brak terminów w dogodnych porach.
• Dostęp: różnice między dużymi miastami a mniejszymi miejscowościami, ograniczona liczba specjalistów.
• Strach i wstyd: lęk przed wynikiem, niepewność co do przebiegu badania.
• Niewystarczające zaproszenia i przypomnienia: listy i SMS-y działają, ale nie wszędzie są systematyczne.
• Luka wiekowa: kobiety < 50 r.ż. często nie wiedzą, że USG jest właściwym badaniem pierwszego wyboru przy objawach.

Konsekwencje późnej diagnostyki

Wczesne wykrycie raka piersi oznacza zwykle ponad 90% przeżyć 5‑letnich. Późne stadia to bardziej agresywne leczenie, większe koszty społeczne i indywidualne oraz niższa przeżywalność. Z punktu widzenia systemu ochrony zdrowia to również większe obciążenie zasobów. Dlatego każdy procent wzrostu udziału w badaniach przesiewowych realnie przekłada się na uratowane życia.

Jak zwiększyć udział w badaniach – poziom systemu i indywidualny

Co może zrobić system

• Lepsza komunikacja: proste zaproszenia, przypomnienia SMS/e‑mail, kampanie oparte na faktach, działania w miejscu pracy.
• Ułatwienia logistyczne: elastyczne godziny badań, mobilne jednostki, uproszczone zapisy online/telefoniczne.
• Koordynacja opieki: szybkie ścieżki diagnostyczne (tzw. karty DILO) przy nieprawidłowościach, standardy raportowania BI‑RADS, krótkie czasy oczekiwania.
• Szkolenia: dla POZ i ginekologów – kiedy kierować na jakie badanie, jak rozmawiać o barierach.

Co możesz zrobić Ty

• Ustaw „kalendarz piersi”: stały dzień miesiąca na samoobserwację, coroczny przegląd u ginekologa/POZ.
• Sprawdź uprawnienia: jeśli masz 50–69 lat, skorzystaj z bezpłatnej mammografii w programie NFZ bez skierowania.
• Rozmawiaj: pytaj lekarza o właściwe badanie dla Twojego wieku i ryzyka; nie ma „głupich pytań”.
• Idź z bliską osobą: umów się z siostrą, mamą, przyjaciółką – wspólne terminy zwiększają wytrwałość.
• Obal mity: dawka promieniowania w mammografii jest niska, a badanie trwa kilka minut.

Samobadanie piersi: prosta, comiesięczna praktyka

Samobadanie nie zastępuje mammografii czy USG, ale pomaga szybciej zauważyć nieprawidłowości. Jeśli masz jakiekolwiek niepokojące objawy, skontaktuj się z lekarzem.

Jak wykonać samobadanie (ogólne wskazówki)

1. Oglądanie przed lustrem: stań z opuszczonymi rękami, a następnie z rękami uniesionymi. Zwróć uwagę na symetrię, zarysy, skórę (dołki, zaczerwienienie, „skórka pomarańczy”), brodawki (wciągnięcie, wyciek).
2. Badanie na stojąco (np. pod prysznicem): trzema złączonymi palcami delikatnie uciskaj każdy kwadrant piersi kolistymi ruchami, od obwodu do brodawki. Zbadaj dół pachowy.
3. Badanie na leżąco: połóż się, podłóż poduszkę pod bark po stronie badanej piersi, rękę połóż nad głową. Powtórz koliste ruchy, zmieniając siłę nacisku.
4. Brodawek: delikatnie uciśnij, sprawdzając, czy nie ma wydzieliny (zwłaszcza krwistej lub jednostronnej).

Najlepszy czas: 5–10. dzień cyklu. Po menopauzie – wybierz stały dzień miesiąca. Kluczowe jest wykonywanie badania regularnie.

Jak przygotować się do mammografii i USG piersi

Mammografia

• Jeśli to możliwe, zaplanuj badanie po miesiączce – piersi są mniej tkliwe.
• W dniu badania unikaj dezodorantów/pudrów z talkiem w okolicy pach i piersi – mogą dawać artefakty.
• Przynieś poprzednie zdjęcia/opisy – porównanie zwiększa trafność oceny.
• Poinformuj personel o implantach, ciąży, karmieniu piersią, wcześniejszych zabiegach.

USG piersi

• Specjalne przygotowanie zwykle nie jest potrzebne.
• Również zabierz poprzednie wyniki badań obrazowych.

Czas badania to zwykle 10–20 minut. Dyskomfort kompresji w mammografii trwa krótko, a dawka promieniowania jest niska.

Co zrobić po nieprawidłowym wyniku

W opisach mammografii i USG często stosuje się skalę BI‑RADS (od 0 do 6), która porządkuje dalsze kroki. Wynik „podejrzany” nie oznacza automatycznie raka – wiele zmian okazuje się łagodnych po dodatkowych badaniach (np. celowane USG, biopsja gruboigłowa).

• Otrzymałaś BI‑RADS 0/3? Zazwyczaj potrzebne są dodatkowe ujęcia lub krótkoterminowa kontrola.
• BI‑RADS 4/5? Zwykle rekomenduje się biopsję dla postawienia rozpoznania.

Nie odkładaj zaleconych kroków. W razie wątpliwości warto omówić wynik z lekarzem kierującym lub zasięgnąć drugiej opinii.

Grupy szczególne: ciąża, karmienie, implanty, mężczyźni, osoby transpłciowe

• Ciąża i karmienie: USG jest metodą pierwszego wyboru przy objawach. Mammografia – tylko w uzasadnionych sytuacjach i z osłoną, po decyzji lekarza.
• Implanty: mammografia i USG są możliwe, wymagają jedynie modyfikacji techniki; koniecznie poinformuj personel o implantach.
• Mężczyźni: rak piersi u mężczyzn jest rzadki, ale się zdarza. Każdy twardy guzek za brodawką wymaga pilnej oceny.
• Osoby transpłciowe i niebinarne: potrzeby przesiewowe zależą od tkanki piersi, wieku, terapii hormonalnej i czasem od operacji. Najlepiej ustalać plan indywidualnie z lekarzem.

Podsumowanie: czy badanie piersi jest w Polsce „problemem”?

Tak – ale przede wszystkim jako problem zbyt niskiego udziału w badaniach profilaktycznych i późnego zgłaszania się z objawami. Mamy sprawdzone narzędzia (samobadanie, USG, mammografia, MRI), działające programy NFZ i rosnącą świadomość. Kluczowe jest, by:

• utrzymać i wzmocnić kampanie edukacyjne;
• ułatwiać dostęp logistyczny i skracać ścieżkę diagnostyczną;
• rozmawiać otwarcie o obawach i mitach;
• wyrobić indywidualny nawyk profilaktyki.

Jeśli masz 50–69 lat – sprawdź, gdzie najbliżej zrobisz bezpłatną mammografię. Jeśli masz objawy – nie czekaj na zaproszenie, tylko skonsultuj się z lekarzem. Wczesne wykrycie to realna różnica w rokowaniach.

FAQ: najczęstsze pytania o badanie piersi

Czy mammografia boli?

Krótkotrwała kompresja może być niekomfortowa, ale badanie trwa kilka minut. Zaplanowanie wizyty po miesiączce zwykle zmniejsza wrażliwość piersi.

Czy promieniowanie w mammografii jest groźne?

Stosuje się niską dawkę, a korzyści przesiewu w odpowiedniej grupie wiekowej przewyższają ryzyko. O wszystkim informuje personel podczas badania.

USG czy mammografia – co wybrać?

Zależy od wieku, budowy piersi i wskazań. U młodszych kobiet częściej zaczyna się od USG; w grupie 50–69 lat podstawą przesiewu jest mammografia.

Od kiedy robić badania, jeśli w rodzinie były nowotwory piersi?

Warto skonsultować się w poradni genetycznej/onkologicznej. Osoby z wysokim ryzykiem zaczynają badania wcześniej i częściej (czasem z MRI).

Czy samobadanie wystarczy?

Nie. To cenne uzupełnienie, ale nie zastępuje badań obrazowych, które wykrywają zmiany niewyczuwalne.

Czy implanty uniemożliwiają mammografię?

Nie. Wymagana jest modyfikacja techniki i doświadczenie personelu. Poinformuj placówkę o implantach przy rejestracji.

Co, jeśli mam niepokojące objawy, a jestem poniżej 50 lat?

Skontaktuj się z lekarzem – zleci odpowiednie badanie (najczęściej USG) niezależnie od wieku.