D-dimery to fragmenty białkowe powstające podczas rozpadu skrzepu. Ich oznaczenie w krwi to jedna z najczęściej zlecanych analiz, gdy lekarz podejrzewa zakrzepicę żylną (DVT) lub zatorowość płucną (PE). W praktyce klinicznej w Polsce często spotykamy wyniki „podwyższone”, co budzi alarm u pacjentów – nie zawsze jednak oznacza to chorobę zakrzepowo-zatorową. W tym artykule wyjaśniamy, jak często występują podwyższone D-dimery, skąd biorą się „fałszywie dodatnie” wyniki, jak rozumieć normy, i kiedy wynik rzeczywiście wymaga pilnej interwencji.

D-dimery w pigułce: co to jest i do czego służy badanie?

D-dimery są produktami degradacji fibryny – białka, które buduje skrzep. Kiedy organizm tworzy skrzep (np. w żyle łydki) i zarazem aktywuje mechanizmy jego rozpuszczania (fibrynolizę), w krwi pojawiają się fragmenty zwane D-dimerami. Oznaczenie ich stężenia jest więc pośrednią informacją: „czy w organizmie toczy się proces krzepnięcia i rozpuszczania skrzepów”.

Najważniejsze zastosowanie testu D-dimer w praktyce to pomoc w wykluczeniu zakrzepicy żył głębokich i zatorowości płucnej u pacjentów z niskim lub pośrednim klinicznym prawdopodobieństwem VTE (ang. venous thromboembolism). Prawidłowy wynik w tej grupie niemal wyklucza ostre VTE. Z kolei wynik „podwyższony” zwiększa podejrzenie, ale nie potwierdza rozpoznania bez badań obrazowych (USG żył, angio-TK klatki).

Czy podwyższone D-dimery są w Polsce częste?

Krótka odpowiedź: tak, wyniki podwyższone są relatywnie częste, zwłaszcza w określonych grupach. Wynika to z dwóch faktów:

1. D-dimer jest testem bardzo czułym, ale mało swoistym – rośnie w wielu stanach niezwiązanych z VTE (zakażenia, stan zapalny, po operacji, urazy, nowotwory, ciąża, podeszły wiek).
2. W Polsce – podobnie jak w innych krajach europejskich – rośnie liczba osób starszych i z chorobami przewlekłymi, które „same z siebie” podnoszą stężenie D-dimerów.

Niestety, brakuje jednolitych, ogólnopolskich danych populacyjnych określających odsetek dorosłych z podwyższonym D-dimerem „w spoczynku”. Dane szpitalne i ambulatoriów nie oddają obrazu populacji, bo badanie najczęściej wykonuje się u osób z objawami lub czynnikami ryzyka. Z klinicznego doświadczenia i publikacji europejskich wiemy jednak, że:

• U pacjentów po 60.–70. roku życia odsetek podwyższonych D-dimerów bez ostrej zakrzepicy jest wysoki – co jest jedną z głównych przyczyn stosowania wiekowo modyfikowanych progów (tzw. age-adjusted D-dimer).
• W okresach zwiększonej częstości infekcji (np. sezon grypowy, epidemie COVID-19) laboratoria notują więcej zleceń i wyników podwyższonych z powodu aktywacji stanu zapalnego i krzepnięcia.
• Po zabiegach chirurgicznych, urazach oraz u chorych onkologicznych stężenia bywają przewlekle podwyższone, co ogranicza przydatność testu do wykluczania VTE bez badań obrazowych.

Wniosek praktyczny: w Polsce z racji struktury demograficznej, rozpowszechnienia chorób przewlekłych i intensywnego użycia testu w diagnostyce ostrej – podwyższone D-dimery to częsty wynik laboratoryjny. Nie oznacza to jednak, że równie częsta jest sama zakrzepica.

Normy D-dimer i różne jednostki: na co uważać?

Najczęściej spotykana granica „ujemnego” wyniku to < 500 µg/L FEU (równoważnie: < 0,5 mg/L FEU). Kluczowe niuanse:

• Różne metody i jednostki: laboratoria raportują D-dimer w jednostkach FEU (fibrinogen equivalent units) lub DDU (D-dimer units). Progi referencyjne się różnią. Zawsze sprawdzaj jednostki i zakres referencyjny na wyniku.
• Wiekowo modyfikowany próg u osób ≥50 lat (dla testów w FEU): próg = wiek × 10 µg/L. Przykład: 70-latek – próg 700 µg/L FEU. To zmniejsza liczbę „fałszywie dodatnich” wyników u osób starszych.
• Ciąża: zakresy referencyjne są wyższe (rosną wraz z trymestrem). Jedno „uniwersalne” 500 µg/L nie ma tu zastosowania diagnostycznego.

Pamiętaj: interpretacja wyniku zależy od kontekstu klinicznego i algorytmu (np. skala Wellsa, reguły YEARS/PEGeD), a nie od „suchej” liczby.

Dlaczego D-dimer bywa podwyższony „bez zakrzepicy”? Najczęstsze przyczyny

Podwyższone D-dimery świadczą o aktywacji układu krzepnięcia i fibrynolizy, ale nie mówią „gdzie” ani „dlaczego”. Poniżej przegląd najczęstszych przyczyn:

1) Infekcje i stany zapalne (w tym COVID-19)

W ostrych infekcjach (bakteryjnych i wirusowych) rośnie poziom cytokin prozapalnych, które aktywują krzepnięcie. W COVID-19 obserwowano szczególnie częste i nierzadko znaczne wzrosty D-dimerów; u części chorych wynikały one ze zwiększonego ryzyka mikrozakrzepów, u innych odzwierciedlały uogólniony stan zapalny.

2) Wiek podeszły

U osób starszych aktywność układu krzepnięcia i fibrynolizy jest większa, częściej współistnieją też choroby przewlekłe. Wysoki odsetek podwyższonych D-dimerów u seniorów nie musi oznaczać choroby ostrej, ale utrudnia diagnostykę różnicową.

3) Okres pooperacyjny i pourazowy

Po zabiegach chirurgicznych i urazach dochodzi do nasilenia krzepnięcia i degradacji fibryny. Podwyższone D-dimery po operacji to norma; do oceny podejrzenia VTE konieczne jest badanie obrazowe.

4) Nowotwory

Choroby nowotworowe są stanem prozakrzepowym. U wielu pacjentów onkologicznych D-dimery pozostają podwyższone przewlekle, a ryzyko VTE jest wyższe. Interpretacja wymaga czujności i częściej badań obrazowych.

5) Ciąża i połóg

Fizjologicznie narasta krzepliwość krwi. D-dimery rosną wraz z trymestrem, a po porodzie także pozostają podwyższone. Do diagnostyki zakrzepicy w ciąży stosuje się zmodyfikowane algorytmy i obrazowanie.

6) Choroby wątroby i nerek

Zaburzenia syntezy i metabolizmu białek krzepnięcia oraz klirensu fragmentów fibryny mogą skutkować podwyższonym wynikiem niezależnie od ostrej zakrzepicy.

7) Stany prozapalne i autoimmunologiczne

Zaostrzenia przewlekłych chorób zapalnych (np. RZS, IBD) mogą podnosić D-dimery poprzez nieswoistą aktywację hemostazy.

8) Inne

• Unieruchomienie, długie podróże
• Otyłość i zespół metaboliczny
• Palnie tytoniu
• Antykoncepcja hormonalna/HTZ
• Niedawne przebyte epizody VTE

Jak interpretować wynik: klucz to „prawdopodobieństwo wstępne”

Test D-dimer ma sens wtedy, gdy zastosujemy go we właściwym scenariuszu klinicznym. Standardem są algorytmy oparte na ocenie klinicznej (np. skala Wellsa dla DVT/PE, reguły YEARS, PEGeD). Ogólne zasady:

• Niskie/pośrednie prawdopodobieństwo kliniczne + ujemny D-dimer (poniżej progu) = VTE praktycznie wykluczone, bez konieczności obrazowania.
• Niskie/pośrednie prawdopodobieństwo + podwyższony D-dimer = wskazana diagnostyka obrazowa (USG żył, angio-TK klatki).
• Wysokie prawdopodobieństwo kliniczne = nie czekamy na D-dimer, kierujemy na pilne obrazowanie i rozważamy włączenie antykoagulantu, jeśli nie ma przeciwwskazań.

Ważne: przy dodatnim wyniku D-dimer nie stawia się rozpoznania VTE bez potwierdzenia obrazowego.

Czy „ilość” ma znaczenie? O poziomach D-dimer w praktyce

Im wyższy poziom, tym większe prawdopodobieństwo „prawdziwego” procesu zakrzepowego – ale zależność nie jest liniowa i bywa nieswoista. Bardzo wysokie wartości (np. > 3000–5000 µg/L FEU) częściej towarzyszą ciężkim stanom (VTE, ciężkie infekcje, DIC, zaostrzenia nowotworów), lecz nadal zdarzają się bez ostrej zakrzepicy. Zawsze kluczowe jest badanie przedmiotowe, wywiad i obrazowanie.

Objawy, których nie wolno ignorować

Wynik laboratoryjny to jedno, ale są symptomy, przy których nie czekamy na wyniki i pilnie zgłaszamy się do SOR lub lekarza:

• nagła duszność, ból w klatce, krwioplucie, omdlenie lub znaczne osłabienie (podejrzenie zatorowości płucnej)
• ból, obrzęk, ocieplenie i zaczerwienienie łydki/uda, asymetria kończyn (podejrzenie DVT)
• objawy udaru: nagły niedowład, zaburzenia mowy, opadanie kącika ust (zawsze numer alarmowy)

Polski kontekst: dlaczego „podwyższone D-dimery” widzimy tak często?

Poza nieswoistością samego testu, na częstotliwość dodatnich wyników wpływają czynniki systemowe i demograficzne:

• Starzenie populacji: większy odsetek osób w wieku ≥65 lat, u których bazowe D-dimery są częściej powyżej klasycznego progu 500 µg/L.
• Wysokie rozpowszechnienie chorób sercowo-naczyniowych i metabolicznych: nadciśnienie, cukrzyca, otyłość – stany sprzyjające mikrozapaleniu i aktywacji krzepnięcia.
• Wysoka dostępność i szybki czas oznaczenia w SOR/NPL: test zlecany szeroko przy duszności, bólu w klatce, obrzęku kończyny, gorączce, co zwiększa liczbę „przesiewowych” wyników dodatnich.
• Okres pandemii COVID-19 i „długi ogon” powikłań poinfekcyjnych: częste monitorowanie parametrów krzepnięcia, większa czujność kliniczna.

W praktyce to oznacza, że częstość „podwyższonych D-dimerów” jest znacznie większa niż częstość samej zakrzepicy. Rolą systemu jest zatem mądre wykorzystanie testu (algorytmy, progi wiekowe), by unikać nadmiernej diagnostyki, a jednocześnie nie przegapić VTE.

Co robić, gdy wynik D-dimer jest podwyższony?

1. Nie panikuj i nie wyciągaj wniosków w izolacji. Zadzwoń/umów wizytę u lekarza, który oceni kontekst (objawy, czas trwania, czynniki ryzyka).
2. Przy typowych objawach VTE lekarz zleci badanie obrazowe: USG żył kończyn dolnych (DVT) lub angio-TK klatki (PE). W ciąży – alternatywne protokoły.
3. Bez alarmujących objawów, a z wyraźną „niewinną” przyczyną (np. świeża operacja, infekcja), zwykle zaleca się obserwację i leczenie przyczynowe. Powtarzanie D-dimeru „dla sprawdzenia” rzadko zmienia postępowanie.
4. Nie zaczynaj samodzielnie antykoagulantów na podstawie wyniku. Leki przeciwkrzepliwe wymagają wskazań i planu monitorowania.

Profilaktyka: jak ograniczać ryzyko zakrzepicy w Polsce?

• Ruch i przerwy od siedzenia: w pracy biurowej wstawaj co 45–60 minut; na długich podróżach – ćwicz stopy, rozciągaj łydki, pij wodę.
• Kontrola masy ciała, ciśnienia, glikemii i lipidów – leczenie chorób przewlekłych obniża stan zapalny i ryzyko VTE.
• Rzucenie palenia i ograniczenie alkoholu.
• Omów z lekarzem antykoncepcję/HTZ w razie obciążeń zakrzepowych lub dodatniego wywiadu rodzinnego.
• Pozabiegowa profilaktyka: stosuj się do zaleceń (pończochy uciskowe, leki przeciwkrzepliwe, wczesna pionizacja).

Najczęstsze mity i fakty o D-dimerach

• Mit: „Podwyższone D-dimery = na pewno zakrzepica.” Fakt: To nieswoisty marker. Potwierdzenie wymaga obrazowania.
• Mit: „Niski wynik zawsze wyklucza VTE.” Fakt: Tylko przy niskim/pośrednim prawdopodobieństwie klinicznym i właściwym progu.
• Mit: „Każdy wzrost trzeba kontrolować co kilka dni.” Fakt: Bez zmiany obrazu klinicznego kontrola rzadko wnosi wartość.
• Mit: „Norma to wszędzie 500 µg/L.” Fakt: Zależy od metody, wieku, stanu (ciąża).

FAQ: krótkie odpowiedzi na częste pytania

Czy w Polsce podwyższone D-dimery są częstsze niż w innych krajach?

Nie mamy wiarygodnych porównań populacyjnych. Biorąc pod uwagę podobną strukturę demograficzną i praktykę medyczną do reszty Europy, skala zjawiska jest zapewne zbliżona. Kluczowe jest racjonalne stosowanie testu i interpretacja w kontekście.

Jaka jest „dobra” norma D-dimer?

Dla dorosłych poniżej 50. r.ż. często przyjmuje się < 500 µg/L FEU. Powyżej 50 lat – próg wiekowy (wiek × 10 µg/L FEU). Zawsze patrz na jednostki i zakres laboratorium.

Czy COVID-19 zawsze podnosi D-dimer?

Nie zawsze, ale często. U większości chorych z cięższym przebiegiem obserwuje się wzrost. Interpretacja musi uwzględniać stan kliniczny.

Mam podwyższone D-dimery, ale czuję się dobrze. Co dalej?

Skontaktuj się z lekarzem, który oceni ryzyko VTE i kontekst (infekcja, zabieg, leki). Bez niepokojących objawów zwykle nie ma potrzeby pilnego obrazowania.

Czy można „obniżyć” D-dimer dietą lub suplementami?

Nie ma specyficznej diety „na D-dimer”. Skup się na stylu życia, kontroli chorób przewlekłych i unikaniu unieruchomienia. Leczenie przyczynowe obniży wartość, jeśli wzrost wynika ze stanu chorobowego.

Najczęstsze scenariusze z praktyki w Polsce: jak postępować

1) Duszność i ból w klatce u 45-latka, D-dimer 650 µg/L FEU

Przy niskim/pośrednim prawdopodobieństwie klinicznym i braku innych wytłumaczeń – wskazana diagnostyka w kierunku PE (angio-TK). Sam wynik dodatni nie rozstrzyga.

2) 75-latka z obrzękiem łydki, D-dimer 680 µg/L FEU

Próg wiekowy to 750 µg/L FEU, więc wynik nie jest „dodatni”. Przy wysokim podejrzeniu DVT i tak wykonujemy USG, niezależnie od D-dimer.

3) Po operacji ortopedycznej, D-dimer 1500 µg/L FEU bez objawów

Prawdopodobny efekt okołooperacyjny. Bez objawów VTE wystarczy obserwacja i profilaktyka zgodna z zaleceniami.

4) Kobieta w II trymestrze, D-dimer podwyższony

W ciąży D-dimer zwykle rośnie. O rozpoznaniu VTE decydują objawy i obrazowanie (USG, ewentualnie inne metody), nie „sztywna” norma 500 µg/L.

Kluczowe wnioski

• Podwyższone D-dimery są częste w Polsce, zwłaszcza u osób starszych, po operacjach, w infekcjach, w chorobach nowotworowych i przewlekłych zapalnych.
• D-dimer to test do wykluczania VTE u pacjentów z niskim/pośrednim prawdopodobieństwem klinicznym; wynik dodatni wymaga obrazowania.
• Normy zależą od jednostek, wieku i stanu (ciąża). Sprawdzaj próg laboratorium i rozważ próg wiekowy.
• Nie każdy wzrost wymaga interwencji; leczymy pacjenta, nie sam wynik.
• Przy alarmujących objawach (dusznosc, ból w klatce, obrzęk kończyny) zgłoś się pilnie po pomoc medyczną.