Czym jest badanie cytologiczne (test Papanicolaou)?

Badanie cytologiczne, znane jako test Papanicolaou, Pap test lub po prostu „cytologia”, to kluczowe badanie profilaktyczne w kierunku nieprawidłowych komórek szyjki macicy, które mogą być wczesnym sygnałem zmian przednowotworowych lub raka szyjki macicy. Cytologia ocenia wygląd komórek pobranych z tarczy i kanału szyjki macicy, a następnie analizowanych w laboratorium.

Wynik cytologii bywa opisywany w dwóch systemach:

• klasyfikacji Papanicolaou (I–V), stosowanej tradycyjnie: PAP 1 do PAP 5,
• nowszym systemie Bethesda (np. NILM, ASC-US, LSIL, HSIL), obecnie szeroko rekomendowanym.

Choć coraz częściej laboratoria używają wyłącznie systemu Bethesda, wiele raportów wciąż podaje „grupy PAP”. Znajomość obu ułatwia interpretację.

Co oznacza wynik Papanicolau 2 (PAP 2)?

„Papanicolau 2” oznacza, że w próbce nie stwierdzono komórek nowotworowych ani niepokojących zmian śródnabłonkowych. Mogą być widoczne łagodne, reaktywne zmiany, często na tle stanu zapalnego, podrażnienia lub infekcji. W praktyce medycznej PAP 2 odpowiada zwykle rozpoznaniu NILM (Negative for Intraepithelial Lesion or Malignancy) w systemie Bethesda — czyli wynik ujemny dla zmian podejrzanych o nowotwór.

Co istotne, PAP 2:

• jest wynikiem prawidłowym w sensie braku zmian przedrakowych,
• może współistnieć z łagodnym zapaleniem, bakteriami, grzybami czy zmianami atroficznymi (np. po menopauzie),
• zwykle nie wymaga pilnych dodatkowych badań, ale może wymagać leczenia przyczynowego stanu zapalnego lub korekty stylu higienicznego, jeśli lekarz to zaleci.

Papanicolau 2 krok po kroku: przygotowanie, przebieg, dalsze kroki

Krok 1. Przygotowanie do cytologii

By zwiększyć wiarygodność wyniku i uniknąć klasyfikacji „reaktywnych zmian” spowodowanych czynnikami zewnętrznymi, zastosuj te zasady:

• Umów badanie między 10. a 20. dniem cyklu (nie w trakcie miesiączki).
• Przez 24–48 godzin przed badaniem: unikaj współżycia, irygacji pochwy, stosowania globulek, kremów i tamponów.
• Poinformuj lekarza o objawach (pieczenie, upławy, ból), wcześniejszych wynikach oraz o ciąży, połogu, menopauzie czy antykoncepcji.

Krok 2. Przebieg badania

Badanie trwa kilka minut. Lekarz lub położna zakłada wziernik, a następnie pobiera materiał szczoteczką z tarczy i kanału szyjki macicy. Próbka trafia na szkiełko (cytologia konwencjonalna) lub do płynu (LBC — cytologia na podłożu płynnym), po czym jest analizowana w laboratorium.

Krok 3. Odbiór wyniku i jego zapis

W raporcie możesz zobaczyć zapis „PAP 2” lub opis wg Bethesda, np. „NILM; zmiany zapalne”. Jeśli laboratorium używa obu systemów, znajdziesz równoległe tłumaczenie.

Krok 4. Co robić po wyniku PAP 2?

• Brak zmian przednowotworowych: kontynuuj regularny screening zgodnie z wiekiem i zaleceniami.
• Jeśli opis zawiera „stan zapalny” lub „flora bakteryjna/ grzybicza”: skonsultuj ewentualne leczenie (czasem wystarczają modyfikacje higieniczne, czasem krótka terapia).
• Jeśli próbka „niediagnostyczna” lub „nie w pełni ocenialna”: powtórz pobranie wg wskazań lekarza.

Krok 5. Plan kontroli

Po PAP 2 zwykle wystarcza powrót na cytologię w standardowych odstępach. Gdy towarzyszy stan zapalny, lekarz może zalecić leczenie i kontrolną cytologię po 3–6 miesiącach, aby potwierdzić wyciszenie zmian reaktywnych.

PAP 2 a system Bethesda: jak czytać oba opisy

Wynik „PAP 2” najczęściej odpowiada „NILM” w systemie Bethesda. Poniżej proste zestawienie, które pomaga zorientować się w nomenklaturze:

Pamiętaj: to zestawienie jest uproszczeniem — rzeczywisty raport Bethesda zawiera więcej szczegółów (np. adekwatność próbki, tło zapalne, obecność HPV-related changes). Zawsze analizuj opis całościowo z lekarzem.

HPV a wynik PAP 2: najważniejsze zależności

Większość zmian przedrakowych szyjki macicy powodują typy wysokiego ryzyka wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV). Możliwe są sytuacje:

• PAP 2 i brak wykrytego HPV HR: bardzo niskie ryzyko istotnych zmian — wystarcza rutynowy screening.
• PAP 2 i dodatni HPV HR: częsty scenariusz u młodszych osób; zwykle wymaga skrócenia odstępu do kolejnego badania (np. po 12 miesiącach) lub oceny według lokalnych wytycznych (czasem kolposkopia zależnie od genotypu HPV i wieku).
• PAP 2 przy objawach klinicznych: gdy utrzymują się dolegliwości (np. kontaktowe krwawienie, ból), lekarz może rozważyć badania dodatkowe niezależnie od cytologii.

Szczepienie przeciw HPV istotnie zmniejsza ryzyko zmian przednowotworowych. Nawet po szczepieniu należy kontynuować badania przesiewowe zgodnie z harmonogramem.

Kiedy powtórzyć badanie i jak monitorować zdrowie szyjki macicy?

Harmonogram zależy od wieku, wcześniejszych wyników i dostępnych programów przesiewowych:

• Wiek 25–64 lata: w Polsce tradycyjnie zaleca się cytologię co 3 lata w ramach programu profilaktyki; niektóre ośrodki oferują także test HPV co 5 lat lub strategię łączoną (zależnie od regionu i aktualnych wytycznych).
• Po PAP 2: zwykle pozostaje standardowy odstęp. Jeśli towarzyszy stan zapalny, lekarz może zalecić leczenie i kontrolę po 3–6 miesiącach.
• Po dodatnim HPV HR z PAP 2: postępowanie zależy od typu HPV, wieku oraz historii wyników; możliwe skrócenie odstępu kontroli lub kolposkopia wg algorytmu klinicznego.
• Po leczeniu stanów zapalnych: kontrolna cytologia bywa zlecana po zakończeniu terapii, zwykle po 4–12 tygodniach, aby tło zapalne ustąpiło.

Indywidualizację ustala lekarz. Zawsze stosuj się do zaleceń z Twojego wyniku i konsultacji.

Jak poprawić jakość próbki i wiarygodność wyniku?

Wysoka jakość pobrania ogranicza wyniki „reaktywne” i potrzebę powtórek:

• Przestrzegaj zasad przygotowania (bez współżycia, globulek, tamponów 24–48 h przed).
• Wybieraj gabinety stosujące szczoteczki endocervikalne i, jeśli dostępne, metodę LBC.
• Zgłaszaj wszelkie objawy i przebyte terapie (antybiotyki, estrogeny).
• Planuj badanie poza miesiączką; przy obfitych upławach warto omówić najpierw leczenie zakażenia.

Najczęstsze pytania (FAQ) i mity o PAP 2

Czy PAP 2 oznacza nowotwór?

Nie. PAP 2 to wynik prawidłowy pod kątem zmian przedrakowych i raka. Może wskazywać na łagodny stan zapalny lub zmiany reaktywne.

Czy muszę teraz pilnie robić kolposkopię?

Nie, rutynowo nie ma takiej potrzeby. Kolposkopia bywa rozważana przy nieprawidłowościach lub dodatnim HPV wysokiego ryzyka zgodnie z algorytmem postępowania.

Czy stan zapalny „zaniża” wynik?

Silne zapalenie może utrudniać ocenę komórek, ale laboratoria raportują adekwatność próbki. Gdy ocena jest ograniczona, lekarz może zalecić leczenie i powtórkę.

Co jeśli mam objawy (krwawienie po stosunku, ból), a cytologia PAP 2?

Objawy zawsze wymagają omówienia z lekarzem. Cytologia to screening, nie pełna diagnostyka. Lekarz może zlecić dodatkowe badania (USG, kolposkopię), nawet przy PAP 2.

Jaka jest różnica między cytologią konwencjonalną a LBC?

LBC (na podłożu płynnym) często daje czystsze preparaty, mniejsze ryzyko próbki nieadekwatnej i umożliwia równoległe badania (np. HPV) z tej samej próbki. Obie metody są skuteczne w przesiewie, jeśli są dobrze wykonane.

Czy po szczepieniu HPV można przestać robić cytologię?

Nie. Szczepienie zmniejsza ryzyko, ale nie eliminuje go całkowicie. Nadal obowiązuje regularny screening zgodnie z wiekiem.

Ile kosztuje cytologia i czy jest refundowana?

W Polsce badanie jest bezpłatne w ramach programu przesiewowego dla osób w określonym przedziale wiekowym. Poza programem ceny komercyjne różnią się w zależności od regionu i metody (konwencjonalna vs LBC).

Najczęstsze scenariusze przy PAP 2 i rekomendowane podejście

• PAP 2 + brak dolegliwości: zachowaj rutynową częstotliwość badań.
• PAP 2 + stan zapalny w opisie + objawy: skonsultuj leczenie (np. przeciwgrzybicze, bakteryjne). Rozważ kontrolę po zakończeniu terapii.
• PAP 2 + HPV HR dodatni: postępuj według zaleceń lekarza — często wcześniejsza kontrola lub kolposkopia zależnie od genotypu i wieku.
• PAP 2 + nieadekwatna próbka: powtórz pobranie zgodnie z zaleceniem (czasem po 6–12 tygodniach).

Profilaktyka, która naprawdę działa

Kluczem do skutecznej profilaktyki raka szyjki macicy jest połączenie regularnych badań przesiewowych z redukcją czynników ryzyka:

• Szczepienie przeciw HPV (najlepiej przed inicjacją seksualną, ale również później).
• Regularna cytologia lub test HPV zgodnie z programem w Twoim regionie.
• Używanie prezerwatyw (zmniejsza ryzyko zakażeń przenoszonych drogą płciową, w tym częściowo HPV).
• Rzucenie palenia (nikotyna zwiększa ryzyko utrzymywania się infekcji HPV i progresji zmian).
• Dbanie o mikrobiotę pochwy i leczenie infekcji.

Podsumowanie i lista kontrolna

Wynik Papanicolau 2 (PAP 2) oznacza brak zmian przednowotworowych i raka w badanej próbce. To dobra wiadomość. Jeśli towarzyszy mu stan zapalny, zwykle wystarczy leczenie przyczynowe i ewentualna kontrola po kilku tygodniach lub miesiącach. Kluczowe jest utrzymanie regularnego screeningu oraz rozważenie szczepienia przeciw HPV, jeśli nie było wykonane.

Lista kontrolna po wyniku PAP 2

• Przeczytaj cały opis wyniku (nie tylko „PAP 2”) — zwróć uwagę na wzmianki o zapaleniu i adekwatności próbki.
• Skonsultuj z lekarzem, czy potrzebne jest leczenie stanu zapalnego lub test HPV.
• Ustal termin kolejnej cytologii zgodny z zaleceniami (lub wcześniej, jeśli wskazane).
• Dbaj o profilaktykę: szczepienie HPV, nawyki higieniczne, prezerwatywy, rzucenie palenia.
• Zgłaszaj niepokojące objawy niezależnie od wyniku (krwawienia międzymiesiączkowe, kontaktowe, ból, uporczywe upławy).