Co to jest USG dopochwowe?

USG dopochwowe to badanie obrazowe wykorzystujące fale ultradźwiękowe do oceny narządów miednicy mniejszej od wewnątrz, przez pochwę. W odróżnieniu od USG przezbrzusznego, głowica jest umieszczana bezpośrednio w pochwie, dzięki czemu obraz jest bardziej szczegółowy, a struktury – zwłaszcza macica, endometrium i jajniki – widoczne z bliska i z lepszą rozdzielczością.

Typowa głowica dopochwowa pracuje na wysokich częstotliwościach (zwykle 5–9 MHz), co zapewnia dobrą jakość obrazu przy niewielkiej głębokości penetracji. Badanie jest krótkie, zwykle trwa 5–15 minut, i nie wymaga znieczulenia.

Wskazania do USG dopochwowego

USG dopochwowe jest narzędziem pierwszego wyboru w wielu sytuacjach ginekologicznych. Najczęstsze wskazania obejmują:

• Nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych (między miesiączkami, po współżyciu, w okresie pomenopauzalnym).
• Bóle podbrzusza i miednicy, podejrzenie torbieli jajników, skrętu przydatków.
• Diagnostyka i monitorowanie mięśniaków macicy, polipów endometrialnych, adenomiozy.
• Ocena endometrium (grubość, echogeniczność) – m.in. przy krwawieniach, przed leczeniem hormonalnym, w cyklach wspomaganego rozrodu.
• Niepłodność i planowanie ciąży: ocena rezerwy jajnikowej (AFC), monitoring owulacji (pęcherzyk dominujący, pęknięcie pęcherzyka), ocena ciałka żółtego.
• Wczesna ciąża: potwierdzenie lokalizacji pęcherzyka ciążowego, ocena żywotności zarodka, wykluczenie ciąży ektopowej, ocena krwiaków podkosmówkowych.
• Kontrola po zabiegach (np. łyżeczkowanie, histeroskopia), po poronieniu, po usunięciu polipa.
• Diagnostyka endometriozy (torbiele endometrialne, tzw. „czekoladowe”).
• Ocena wkładki wewnątrzmacicznej (IUD) – lokalizacja, ewentualna malpozycja.

USG dopochwowe jest też elementem rutynowej kontroli ginekologicznej – pozwala wykryć zmiany, zanim pojawią się objawy.

Przeciwwskazania i ograniczenia

USG dopochwowe jest badaniem bezpiecznym i z reguły dobrze tolerowanym. Istnieją jednak sytuacje, w których się go nie wykonuje lub rozważa alternatywy:

• Nienaruszona błona dziewicza – standardowo wybiera się USG przezbrzuszne (czasem przezodbytnicze u nastolatek).
• Świeże, bolesne zmiany w pochwie, po zabiegach w obrębie pochwy/szyjki – decyzja indywidualna.
• Ostry ból lub znaczna tkliwość – badanie może być odroczone lub wykonane delikatnie z modyfikacją techniki.
• Alergia na lateks – należy użyć osłonki bezlateksowej na głowicę.

Badanie można wykonać również w trakcie miesiączki, jeśli jest to wskazane (np. przy obfitych krwawieniach). Krwawienie nie jest przeciwwskazaniem, ale może nieco utrudnić ocenę.

Jak się przygotować do badania

• Pęcherz moczowy: zwykle powinien być opróżniony – zwiększa to komfort i jakość obrazu.
• Higiena: standardowa toaleta okolic intymnych wystarczy. Nie jest potrzebna specjalna irygacja.
• Leki i globulki: poinformuj lekarza o stosowanych lekach dopochwowych. Dla czytelnego obrazu czasem zaleca się nie stosować globulek 24 godziny przed badaniem (chyba że lekarz zaleci inaczej).
• Odzież: wygodne ubranie ułatwiające szybkie rozebranie od pasa w dół.
• Badanie w cyklu: w diagnostyce niepłodności ustala się konkretne dni (np. 2–5 dzień cyklu dla AFC; 10–14 dzień dla monitoringu owulacji). W innych sytuacjach termin dobiera lekarz.
• Dokumentacja: zabierz wyniki poprzednich badań, listę leków, kartę ciąży (jeśli dotyczy).

Nie jest wymagane bycie na czczo. Jeżeli masz obawy, poinformuj o nich personel – możesz poprosić o objaśnienia na każdym etapie.

USG dopochwowe krok po kroku – przebieg badania

1. Wywiad i zgoda: Lekarz/ginekolog lub sonografista pyta o powód zgłoszenia, objawy, datę ostatniej miesiączki, ciążę, leki. Otrzymasz informacje o badaniu i możliwość zadania pytań. Zwykle wymagana jest ustna zgoda; możesz poprosić o osobę towarzyszącą/chaperona.
2. Przygotowanie: Rozbierasz się od pasa w dół i kładziesz na fotelu ginekologicznym w pozycji z ugiętymi kolanami. Otrzymujesz jednorazowy podkład/osłonę dla intymności.
3. Przygotowanie głowicy: Głowica dopochwowa jest dezynfekowana, zabezpieczana jednorazową osłonką (najczęściej przypominającą prezerwatywę; dla alergików – bezlateksową) i pokrywana żelem ultrasonograficznym.
4. Wprowadzenie głowicy: Głowica jest delikatnie wprowadzana do pochwy na kilka centymetrów. Możesz odczuwać lekki nacisk. Oddychaj spokojnie, staraj się rozluźnić mięśnie – to zwiększy komfort. Jeśli cokolwiek boli, powiedz o tym od razu.
5. Ocena struktur: Operator powoli zmienia kąt i głębokość, aby ocenić:
   • pochwę i szyjkę macicy,
   • trzon macicy (położenie: ante/retrowersja, wymiary, obecność mięśniaków/nieprawidłowości),
   • endometrium (grubość, obraz warstwowy, ewentualne polipy),
   • jajniki (wielkość, liczba pęcherzyków, torbiele),
   • zatokę Douglasa (płyn, zrosty),
   • w razie potrzeby przepływy w dopplerze (unaczynienie zmian).
6. Pomiary i dokumentacja: Wykonywane są zdjęcia i pomiary (np. grubość endometrium, wielkość pęcherzyka dominującego, wymiar torbieli). Jeśli badanie dotyczy płodu (wczesna ciąża), mierzony jest CRL (długość ciemieniowo-siedzeniowa), akcja serca.
7. Zakończenie: Po badaniu usuwana jest głowica, otrzymujesz chusteczki do usunięcia żelu. Następnie ubierasz się i wracasz na omówienie wyniku.
8. Omówienie: Lekarz wyjaśnia wnioski, odpowiada na pytania, przekazuje zalecenia. Otrzymujesz opis i obrazy (wydruk/plik).

Całość trwa zwykle 5–15 minut. W większości przypadków badanie nie jest bolesne – możliwy jest jedynie chwilowy dyskomfort przy wprowadzaniu głowicy lub ucisku na szyjkę macicy.

Co pokazuje USG dopochwowe

Zakres informacji zależy od wskazań, ale typowo USG dopochwowe pozwala na:

• Ocenę macicy: rozmiar, kształt, położenie; wykrycie mięśniaków, adenomiozy; ocena blizn (np. po cięciu cesarskim).
• Endometrium: pomiar grubości i opis echostruktury. Pomaga rozpoznać polipy, rozrost, ocenić fazę cyklu, przygotowanie endometrium do implantacji.
• Jajniki: wykrycie torbieli (czynnościowe, endometrialne, dermoidalne), ocena rezerwy jajnikowej (AFC), cechy PCOS (liczne drobne pęcherzyki na obwodzie, powiększony jajnik).
• Owulacja i płodność: monitorowanie pęcherzyka dominującego (zwykle 18–24 mm przed pęknięciem), ocena ciałka żółtego i płynu w zatoce Douglasa po owulacji.
• Wczesna ciąża:
  • ok. 4–5 tygodnia – pęcherzyk ciążowy w jamie macicy,
  • ok. 5 tygodnia – pęcherzyk żółtkowy,
  • ok. 6 tygodnia – zarodek, często już akcja serca,
  • pomiary CRL i ocena adekwatności do wieku ciążowego.
  W razie braku pęcherzyka ciążowego w macicy przy dodatnim beta-hCG rozważa się ciążę ektopową – USG pomaga wykryć podejrzane zmiany przydatków i płyn w jamie otrzewnej.
• Inne: lokalizacja wkładki wewnątrzmacicznej, płyn w miednicy, zrosty (pośrednie objawy), podejrzenie infekcji lub zapalenia przydatków (zgrubienia, bólowość przy ucisku głowicą).

Pamiętaj: USG to element diagnostyki. Ostateczne rozpoznanie często łączy wynik badania z wywiadem, badaniem ginekologicznym, laboratoryjnymi testami (np. beta-hCG, hormony) i ewentualnie dodatkowymi procedurami (histeroskopia, laparoskopia).

Bezpieczeństwo, higiena i komfort

USG dopochwowe wykorzystuje fale dźwiękowe, a nie promieniowanie jonizujące. Badanie uznaje się za bezpieczne również w ciąży, w tym w pierwszym trymestrze. Stosowane są standardy dotyczące mocy urządzenia i czasu ekspozycji, a operator pracuje w myśl zasady ALARA (tak niskie, jak to rozsądnie osiągalne).

Higiena i ryzyko zakażenia

• Głowica jest każdorazowo dezynfekowana i zabezpieczana sterylną osłonką jednorazową.
• Stosuje się żel ultrasonograficzny, który jest bezpieczny dla błon śluzowych.
• W przypadku alergii na lateks należy poinformować personel – użyje osłonki bezlateksowej.

Komfort i intymność

• Masz prawo do informacji na każdym etapie badania i do zadawania pytań.
• Możesz poprosić o obecną osobę towarzyszącą lub chaperona.
• Jeśli odczuwasz ból lub dyskomfort – powiedz o tym, badanie można zmodyfikować lub przerwać.

Wynik badania i co dalej

Opis USG dopochwowego zawiera zwykle: wymiary i położenie macicy, obraz endometrium (grubość w mm, echostruktura), opis szyjki, wielkość i obraz jajników (z liczbą pęcherzyków antralnych i ewentualnymi torbielami), informacje o wolnym płynie, zmianach ogniskowych (mięśniaki, polipy), a także pomiary płodu i akcję serca w ciąży.

Wstępne interpretacje:

• Endometrium: jego grubość zmienia się w cyklu. W fazie proliferacyjnej bywa cieńsze, w sekrecyjnej – grubsze i bardziej echogeniczne. W pomenopauzie naddatek grubości wymaga interpretacji klinicznej.
• Jajniki: liczba pęcherzyków antralnych (AFC) bywa używana jako pośrednia miara rezerwy jajnikowej. Obraz PCOS może obejmować powiększone jajniki z licznymi drobnymi pęcherzykami na obwodzie.
• Torbiele: wiele z nich ma charakter czynnościowy i ustępuje samoistnie; inne (np. endometrialne, dermoidalne) wymagają kontroli lub leczenia.
• Wczesna ciąża: zgodność CRL z wiekiem ciążowym i obecność akcji serca to dobre rokowniczo cechy. Brak struktury w przewidywanym czasie wymaga kontroli i korelacji z beta-hCG.

Na podstawie wyniku lekarz poda zalecenia: kontrolę USG za określony czas, dodatkowe badania (np. histeroskopia przy podejrzeniu polipa), leczenie farmakologiczne lub skierowanie do dalszej diagnostyki.

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Czy USG dopochwowe boli?

U większości pacjentek badanie jest bezbolesne lub wiąże się z niewielkim dyskomfortem. Ból nie powinien występować – jeśli tak jest, poinformuj o tym wykonującego badanie.

Czy USG dopochwowe jest bezpieczne w ciąży?

Tak. To standard diagnostyczny w pierwszym trymestrze. Nie zwiększa ryzyka poronienia. Umożliwia wykrycie bardzo wczesnej ciąży i potwierdzenie jej lokalizacji.

Czy trzeba mieć pełny pęcherz?

Nie. W przeciwieństwie do USG przezbrzusznego, do USG dopochwowego zaleca się opróżniony pęcherz.

Czy można wykonać badanie podczas miesiączki?

Tak, jeśli istnieje wskazanie (np. bardzo obfite krwawienia). Krew może nieco ograniczać widoczność, ale nie jest to przeciwwskazaniem.

Jak długo czeka się na wynik?

Wynik z opisem otrzymasz zwykle od razu po badaniu, wraz z omówieniem przez lekarza.

Czy do USG dopochwowego potrzebne jest skierowanie?

W systemie publicznym często wymagane jest skierowanie od lekarza (np. ginekologa). W placówkach prywatnych zwykle nie jest konieczne, ale to zależy od regulaminu danej kliniki.

Ile kosztuje USG dopochwowe prywatnie?

Cena zależy od miejsca i zakresu badania; najczęściej mieści się w kilkuset złotych. Aktualny cennik sprawdzisz w wybranej placówce.

Jakie są alternatywy dla USG dopochwowego?

USG przezbrzuszne (mniej szczegółowe, czasem wymagający pełnego pęcherza), rzadziej USG przezodbytnicze. Uzupełniająco w niektórych wskazaniach: sonoHSG, SIS (infuzja soli do jamy macicy), HSG, rezonans miednicy.

Czy przed badaniem trzeba unikać współżycia?

Nie ma takiej konieczności. Jeśli jednak planowana jest ocena bardzo wczesnej ciąży, poinformuj o możliwym zapłodnieniu.

Czy po USG dopochwowym może pojawić się plamienie?

U niektórych pacjentek występuje niewielkie, krótkotrwałe plamienie – zwłaszcza przy nadwrażliwej szyjce. Jeśli krwawienie jest obfite lub pojawia się ból, skontaktuj się z lekarzem.

Krótki słowniczek pojęć

• AFC (Antral Follicle Count) – liczba pęcherzyków antralnych (2–10 mm) widocznych w jajniku, pośrednio związana z rezerwą jajnikową.
• Endometrium – błona śluzowa jamy macicy, której grubość i wygląd zmieniają się w cyklu.
• Mięśniak – łagodny guz mięśniowy macicy, częsty, może wpływać na krwawienia i płodność.
• Polip endometrialny – łagodny rozrost błony śluzowej w jamie macicy, często wymaga usunięcia.
• PCOS – zespół policystycznych jajników; zaburzenie hormonalne i metaboliczne z charakterystycznym obrazem USG.
• Ciałko żółte – struktura w jajniku po owulacji, produkuje progesteron.
• Zatoka Douglasa – najniżej położona część jamy otrzewnej miednicy; obecność płynu bywa widoczna w USG.