Typowe objawy i kiedy zgłosić się do lekarza

Do najczęstszych objawów infekcji sromu należą:

• świąd, pieczenie, ból lub tkliwość sromu,
• zaczerwienienie, obrzęk, mikropęknięcia skóry,
• nietypowa wydzielina z pochwy (zmiana koloru, zapachu, ilości),
• ból przy współżyciu, dyskomfort przy oddawaniu moczu,
• pęcherzyki, nadżerki lub owrzodzenia.

Pilnie skontaktuj się z lekarzem, jeśli występują:

• silny ból, wysokie gorączki, szybkie narastanie obrzęku,
• rozległe owrzodzenia, sączenie, objawy ogólne (dreszcze, złe samopoczucie),
• objawy w ciąży, u dziecka lub u osoby z obniżoną odpornością,
• podejrzenie przemocy seksualnej.

Infekcje sromu często współistnieją z zapaleniem pochwy (vulvovaginitis) – badania zwykle obejmują oba obszary.

Jak przebiega diagnostyka infekcji sromu

Proces diagnostyczny składa się z trzech elementów:

1. Wywiad (pytania o objawy, cykl, współżycie, nowe kosmetyki, leki, choroby przewlekłe).
2. Badanie fizykalne (oglądanie sromu; czasem wziernikowanie pochwy).
3. Badania dodatkowe (proste testy w gabinecie i badania laboratoryjne).

Celem jest odróżnienie najczęstszych przyczyn (kandydoza, bakteryjna waginoza, rzęsistkowica, opryszczka, bakteryjne zapalenie sromu) od dermatoz niezakaźnych (np. liszaj twardzinowy, kontaktowe zapalenie skóry), które leczy się zupełnie inaczej.

Badania podstawowe przy podejrzeniu infekcji sromu

To testy szybkie, dostępne i zwykle wystarczające do postawienia diagnozy lub wybrania dalszej ścieżki.

1) Ocena pH wydzieliny pochwowej

Choć mówimy o infekcjach sromu, wiele dolegliwości wynika z zaburzeń flory pochwy. Pomiar pH (papierkiem lakmusowym) jest prosty i pomocny:

• pH 3,8–4,5 – typowe dla zdrowej pochwy; często przy kandydozie pH pozostaje prawidłowe,
• pH >4,5 – częściej przy bakteryjnej waginozie i rzęsistkowicy.

2) Mikroskopia preparatu bezpośredniego (tzw. wet mount) i próba aminowa

Świeży rozmaz wydzieliny pochwowej oglądany pod mikroskopem pozwala zobaczyć:

• „Clue cells” (komórki jeżowe) i zapach „rybi” po dodaniu KOH – sugerują bakteryjną waginozę,
• ruchliwe rzęsistki – rozpoznanie rzęsistkowicy,
• pączkujące drożdżaki/strzępki – obraz kandydozy.

To szybki test, który w doświadczonych rękach bywa rozstrzygający.

3) Wymaz ze sromu/pochwy do posiewu

Posiew pozwala wyhodować drobnoustroje i wykonać antybiogram (wrażliwość na leki). Szczególnie przydatny w:

• nawracających lub opornych kandydozach (identyfikacja np. Candida glabrata),
• podejrzeniu bakteryjnego zapalenia sromu (np. paciorkowce, gronkowce, E. coli),
• nietypowych, ciężkich infekcjach.

4) Testy molekularne PCR/NAAT

Wysokoczułe testy wykrywające materiał genetyczny patogenów. Najczęściej wykonuje się je z wymazu pochwowego lub pierwszej porcji moczu (w kierunku STI):

• Chlamydia trachomatis, Neisseria gonorrhoeae, Mycoplasma genitalium – przy ryzyku zakażenia przenoszonego płciowo,
• Trichomonas vaginalis – alternatywa dla mikroskopii, wyższa czułość,
• panele BV/“dysbiozy” – dostępne komercyjnie, pomocne w trudnych przypadkach.

5) Test w kierunku HSV (opryszczka narządów płciowych)

Przy pęcherzykach, nadżerkach lub bolesnych owrzodzeniach: wymaz z dna zmiany na PCR HSV-1/HSV-2. Badania serologiczne HSV (przeciwciała) rzadko pomagają w diagnostyce ostrej zmiany.

6) Badanie ogólne moczu i posiew moczu

Warto rozważyć przy pieczeniu przy oddawaniu moczu (dysurii), by odróżnić zapalenie pęcherza od podrażnienia sromu i cewki przez wydzielinę.

Badania w zależności od podejrzenia klinicznego

Kandydoza (grzybica sromu i pochwy)

Typowe objawy: intensywny świąd, pieczenie, zaczerwienienie sromu, grudkowata „twarożkowata” wydzielina, często prawidłowe pH.

Badania:

• mikroskopia KOH lub wet mount – szybka identyfikacja drożdżaków/strzępek,
• posiew i identyfikacja gatunkowa (szczególnie w nawrotach lub braku poprawy),
• antybiogram/lekowrażliwość (Candida non-albicans bywa oporna na azole).

W nawracających kandydozach warto rozważyć ocenę glikemii (patrz niżej).

Bakteryjna waginoza (BV) i bakteryjne zapalenie sromu

BV to dysbioza pochwy z nadmiarem bakterii beztlenowych; często objawia się szarawą, jednorodną wydzieliną o „rybim” zapachu, pH >4,5. Srom może być wtórnie podrażniony.

Badania:

• kryteria Amsela (pH >4,5, clue cells, jednorodna wydzielina, dodatnia próba aminowa),
• barwienie Grama i skala Nugenta (0–10; ≥7 to BV),
• panele PCR dla trudnych, nawracających przypadków.

Jeśli dominują cechy ostrego bakteryjnego zapalenia sromu (silny rumień, ból, ropna wydzielina), przydatny bywa posiew w kierunku paciorkowców, gronkowców czy pałeczek jelitowych.

Rzęsistkowica (Trichomonas vaginalis)

Może dawać pienistą, żółtozieloną wydzielinę, nieprzyjemny zapach, pH >4,5, znaczne podrażnienie sromu.

Badania:

• mikroskopia (ruchliwe rzęsistki) – czułość ograniczona,
• NAAT/PCR – metoda z wyboru o najwyższej czułości.

Choroby przenoszone drogą płciową (STI) z zajęciem sromu

• Opryszczka genitalna: PCR HSV z owrzodzenia.
• Kiła: odczyn kardiolipinowy i swoisty (np. VDRL/USR i TPHA/TPPA) z krwi; przy owrzodzeniu pierwszorazowym rozważ PCR z wymazu (jeśli dostępny).
• Rzeżączka, chlamydioza, zakażenie Mycoplasma genitalium: NAAT z wymazu pochwowego/szyjkowego lub pierwszego strumienia moczu.
• Kłykciny kończyste (HPV): rozpoznanie kliniczne; testy HPV DNA służą głównie przesiewowi raka szyjki, nie diagnozuje się nimi ostrych brodawek sromu.

Infekcje u dzieci i młodzieży

U dziewczynek częste są nieswoiste zapalenia sromu, ale rozważa się także:

• paciorkowcowe zapalenie sromu (wymaz i posiew),
• owsicę – tzw. test przylepcowy (taśma celofanowa) na jaja owsika, wykonywany rano przed toaletą.

Różnicowanie: gdy to nie infekcja

Nie każda dolegliwość sromu to zakażenie. Częste przyczyny niezakaźne i odpowiednie badania:

• Alergiczne/irytacyjne kontaktowe zapalenie skóry – rozważ testy płatkowe (patch tests) przy nawracających dolegliwościach; kluczowy jest wywiad (nowe kosmetyki, podpaski, proszki).
• Liszaj twardzinowy, liszaj płaski, łuszczyca – przy utrzymujących się zmianach skórnych konieczna bywa biopsja sromu z badaniem histopatologicznym.
• Wulwodynia, neuropatyczny ból – diagnoza kliniczna po wykluczeniu infekcji/dermatoz.

Badania ogólne i przesiewowe (w wybranych sytuacjach)

• Glukoza na czczo/HbA1c – przy nawracających kandydozach lub innych nawracających infekcjach (cukrzyca sprzyja zakażeniom grzybiczym).
• Test w kierunku HIV oraz badania w kierunku kiły, HBV i HCV – przy ryzyku ekspozycji seksualnej, wielu partnerach, nowym partnerze, objawach STI.
• Test ciążowy – ważny przed włączeniem leków i przy dolegliwościach u osób w wieku rozrodczym.
• CRP/morfologia – zazwyczaj niepotrzebne, chyba że podejrzewa się rozległy proces zapalny.

Jak przygotować się do badań, by wyniki były wiarygodne

• Przez 24–48 godzin przed wymazem unikaj współżycia, irygacji i dopochwowych leków/kosmetyków.
• Nie wykonuj intensywnej toalety ani kąpieli z płynami antybakteryjnymi bezpośrednio przed wizytą.
• Badania najlepiej wykonywać poza obfitym krwawieniem miesiączkowym (wyjątkiem są ostre stany wymagające pilnej diagnostyki; NAAT często można wykonać mimo krwawienia).
• Jeśli planowany jest posiew, dopytaj o ewentualne odstawienie antybiotyków/przeciwgrzybiczych i o czas od ostatniej dawki.
• Do badania moczu pobierz pierwszą poranną lub pierwszą porcję strumienia, zgodnie z instrukcją.

Samodzielne testy – kiedy mają sens

• Samodzielny pomiar pH pochwy – może pomóc odróżnić BV/rzęsistkowicę (zwykle wyższe pH) od kandydozy (zwykle pH prawidłowe), ale nie zastępuje diagnostyki.
• Samowymaz do NAAT (CT/NG/TV) – ma dobrą skuteczność, dostępny w części laboratoriów i usług telemedycznych.
• Zestawy „mikrobiom pochwy” – przydatność kliniczna ograniczona; decydując się, rób to z myślą o konsultacji wyniku z lekarzem.

Uwaga: Samoleczenie na ślepo (np. „profilaktyczne” globulki) może zafałszować obraz i pogorszyć stan skóry sromu.

Jak czytać wyniki: najważniejsze zasady

• Diagnozę stawia się na podstawie objawów + badania fizykalnego + testów. Sam dodatni wynik (np. Candida w posiewie) nie zawsze oznacza chorobę – drożdżaki mogą kolonizować bezobjawowo.
• BV to zaburzenie równowagi flory, nie „pojedynczy zarazek”; leczy się objawy i potwierdzone kryteriami BV.
• Testy NAAT są bardzo czułe – wykrywają materiał genetyczny nawet po zakończonym leczeniu; dlatego test „kontrolny” trzeba planować we właściwym odstępie (zwykle ≥2–4 tygodnie, zależnie od patogenu i zaleceń lekarza).
• W HSV ujemny PCR przy nieobecności świeżych zmian nie wyklucza zakażenia – ważny jest obraz kliniczny.
• Wynik posiewu z antybiogramem pomaga dobrać leczenie w opornych przypadkach; w typowych, niepowikłanych infekcjach często nie jest konieczny.

Najczęstsze błędy i mity

• Wielokrotne „profilaktyczne” stosowanie globulek bez diagnostyki – może maskować objawy, zmienić florę i utrudnić leczenie.
• Agresywne płyny do higieny i irygacje – nasilają podrażnienie sromu i zaburzają mikrobiom pochwy.
• Założenie, że każdy świąd to „grzybica” – częste są BV, dermatozy, a nawet alergie kontaktowe.
• Brak testów na STI przy nowych partnerach i objawach – ryzyko przeoczenia chlamydiozy, rzeżączki, rzęsistkowicy czy kiły.
• Odkażanie alkoholem/antyseptykami skóry sromu – ryzyko chemicznego podrażnienia i zaostrzenia dolegliwości.

Gdzie i za ile wykonać badania

W Polsce wiele badań wykonasz u ginekologa lub lekarza rodzinnego (POZ); część z nich jest dostępna w ramach NFZ, jeśli istnieją wskazania medyczne. W laboratoriach prywatnych koszt zależy od zakresu (orientacyjnie: proste wymazy i mikroskopia kilkadziesiąt–sto kilkadziesiąt zł, posiewy i panele PCR od kilkudziesięciu do kilkuset zł). Czas oczekiwania na wynik to zwykle:

• mikroskopia/pH/próba aminowa – w trakcie wizyty,
• NAAT/PCR – 1–3 dni robocze,
• posiew – 3–7 dni (dłużej przy lekowrażliwości),
• PCR HSV – 1–2 dni,
• histopatologia (biopsja) – 7–14 dni.

Podsumowanie

Skuteczna diagnostyka infekcji sromu opiera się na prostych, dobrze dobranych badaniach. W większości przypadków wystarczy kombinacja: ocena pH, mikroskopia/wet mount, ukierunkowany wymaz (posiew lub NAAT) i – w razie owrzodzeń – PCR w kierunku HSV. Przy nawracających lub nietypowych dolegliwościach pamiętaj o szerszym spojrzeniu: testach w kierunku STI, glikemii, różnicowaniu z dermatozami oraz właściwym przygotowaniu do badania. Trafna diagnoza to krótsze leczenie i mniejsze ryzyko nawrotów.

Uwaga: Ten artykuł ma charakter informacyjny i nie zastępuje konsultacji lekarskiej. Jeśli objawy są nasilone, wracają lub budzą niepokój, skonsultuj się z lekarzem.

FAQ: najczęstsze pytania o badania przy infekcjach sromu

Jakie badania zrobić na początku?

Najczęściej: ocena pH, mikroskopia wydzieliny (wet mount), wymaz do posiewu lub NAAT w zależności od podejrzenia (Candida/BV vs. STI). Przy owrzodzeniach – PCR HSV.

Czy w ciąży diagnostyka wygląda inaczej?

Rodzaje badań zwykle są podobne, ale dobór leczenia i pilność postępowania różnią się. Zawsze poinformuj o ciąży przed pobraniem materiału i leczeniem.

Czy można robić wymaz podczas miesiączki?

Przy obfitym krwawieniu lepiej odroczyć badania, które tego wymagają (np. posiew). W nagłych sytuacjach lub dla NAAT wiele laboratoriów akceptuje próbki mimo krwawienia.

Ile czeka się na wyniki?

Mikroskopia i pH – od razu. PCR – 1–3 dni, posiew – 3–7 dni, HSV PCR – 1–2 dni. Terminy różnią się między laboratoriami.

Czy partner/partnerka musi się leczyć?

W rzęsistkowicy i STI zwykle tak (leczenie obojga). W BV i kandydozie rutynowo nie, chyba że partner ma objawowe zapalenie żołędzi.