Czym jest drożność jajowodów i co naprawdę znaczy „przepychanie”?

Jajowody łączą jajniki z jamą macicy i są miejscem, gdzie zwykle dochodzi do zapłodnienia. Jeśli jajowód jest niedrożny, komórka jajowa i plemniki nie mogą się spotkać, a zarodek nie dotrze do macicy. Szacuje się, że niedrożność jajowodów odpowiada za 15–30% przypadków niepłodności.

Potoczne „przepychanie jajowodów” bywa używane w dwóch znaczeniach:

• diagnostycznym – kiedy podczas badania wprowadza się kontrast lub płyn, by sprawdzić, czy przechodzi przez jajowody (np. HSG, HyCoSy/HyFoSy),
• terapeutycznym – gdy próbuje się udrożnić jajowód (np. selektywna salpingografia z kaniulacją proksymalnej niedrożności). Nie każdą przeszkodę da się „przepchać” – uszkodzenia końcowego odcinka jajowodów, zrosty czy hydrosalpinx wymagają innego postępowania.

Warto pamiętać, że samo „przepychanie” nie jest standardem leczenia. Nadrzędnym celem jest rzetelna diagnostyka drożności jajowodów i przyczyn niedrożności, a dopiero później – dobór optymalnej metody leczenia lub wsparcia rozrodu.

Kiedy warto zbadać drożność jajowodów?

Rozważ badania drożności jajowodów, gdy występuje co najmniej jeden z poniższych czynników:

• bezskuteczne starania o ciążę ≥12 miesięcy (lub ≥6 miesięcy, jeśli masz ≥35 lat),
• przebyte zakażenia miednicy mniejszej (szczególnie Chlamydia trachomatis, Neisseria gonorrhoeae),
• objawy lub rozpoznanie endometriozy,
• przebyte operacje w jamie brzusznej/miednicy (np. wyrostek robaczkowy, cesarskie cięcie),
• przebyty ciąża ektopowa (pozamaciczna),
• podejrzenie hydrosalpinx w USG (poszerzony, płynem wypełniony jajowód),
• nieprawidłowe krwawienia, nawracające stany zapalne, ból w miednicy, które skłaniają do oceny anatomii macicy i przydatków.

U niektórych pacjentek wskazania do wczesnej oceny drożności pojawiają się szybciej – np. przy silnym podejrzeniu endometriozy, po zapaleniu przydatków, czy w planowaniu inseminacji.

Badania podstawowe przed oceną jajowodów

Zanim przejdziemy do badań stricte oceniających drożność jajowodów, lekarz zwykle zleca kilka testów bazowych:

• Wywiad i badanie ginekologiczne – wstępna ocena objawów, czynników ryzyka, planu diagnostycznego.
• USG przezpochwowe – wykrywa niektóre nieprawidłowości (hydrosalpinx, mięśniaki, polipy, torbiele), ocenia jajniki i endometrium.
• Badania w kierunku STI – testy NAAT na Chlamydia trachomatis i Neisseria gonorrhoeae, jeśli były czynniki ryzyka lub brak aktualnych wyników.
• Badania hormonalne i ocena owulacji (w zależności od sytuacji klinicznej): progesteron w fazie lutealnej, TSH, prolaktyna; rezerwa jajnikowa (AMH) przy planowaniu leczenia.
• Badanie nasienia partnera – zawsze równolegle z diagnostyką kobiety, by nie przeoczyć czynnika męskiego.

Te kroki pozwalają ułożyć właściwą sekwencję dalszych badań i często już na tym etapie nakierowują na konkretną przyczynę problemów z płodnością.

Badania drożności jajowodów – przegląd metod

HSG (histerosalpingografia)

HSG to badanie rentgenowskie, w którym do jamy macicy podaje się kontrast, a następnie wykonuje serię zdjęć, aby ocenić kształt jamy macicy i przechodzenie kontrastu przez jajowody.

Plusy:

• dobra dostępność i stosunkowo niska cena,
• jednoczesna ocena jamy macicy (zrosty, wady),
• możliwy efekt „tubal flushing” – krótkotrwzowy wzrost szans na poczęcie po badaniu, zwłaszcza przy kontrastach oleistych.

Minusy:

• promieniowanie jonizujące i ekspozycja na kontrast jodowy,
• dyskomfort lub ból skurczowy podczas podawania kontrastu,
• ryzyko fałszywie dodatniego wyniku (skurcz w ujściu jajowodu może „udawać” niedrożność proksymalną),
• niewielkie ryzyko zakażenia miednicy mniejszej.

Praktyka kliniczna: badanie zwykle wykonuje się w pierwszej fazie cyklu (po ustaniu krwawienia, przed owulacją – najczęściej między 6. a 10. dniem cyklu), po wykluczeniu ciąży i aktywnego zakażenia. U wybranych pacjentek rozważa się premedykację przeciwbólową i – rzadziej – profilaktykę antybiotykową.

Olejowy czy wodny kontrast? Metaanalizy sugerują, że jednorazowe „płukanie” oleistym kontrastem może czasowo zwiększyć odsetek ciąż w miesiącach po HSG u części pacjentek. To jednak interwencja o potencjalnych ograniczeniach i nie zastępuje leczenia istotnych patologii jajowodów.

HyCoSy / HyFoSy (ultrasonograficzna ocena drożności z kontrastem/pianą)

HyCoSy/HyFoSy to badania wykonywane pod kontrolą USG. Do jamy macicy podaje się sól fizjologiczną oraz specjalny środek kontrastujący (np. pianę), a następnie obserwuje się przepływ przez jajowody w czasie rzeczywistym.

Plusy:

• brak promieniowania i jodu,
• dobry profil bezpieczeństwa i akceptowalności,
• możliwość oceny miednicy w USG jednocześnie (jajniki, endometrium),
• często mniejszy ból niż w HSG.

Minusy:

• mniejsza standaryzacja niż HSG (zależność od doświadczenia ośrodka),
• nieco trudniejsza interpretacja przy niektórych wariantach anatomicznych,
• brak szczegółowych obrazów rentgenowskich jamy macicy w przypadku zrostów o subtelnym obrazie.

Dla wielu pacjentek HyFoSy to pierwsza, małoinwazyjna metoda oceny drożności jajowodów, szczególnie gdy chcą uniknąć promieniowania lub kontrastu jodowego.

Laparoskopia z chromotubacją

Laparoskopia to zabieg operacyjny w znieczuleniu ogólnym. Przez niewielkie nacięcia wprowadza się kamerę i narzędzia, a przez szyjkę podaje się barwnik (np. błękit metylenowy), oceniając wypływ przez ujścia jajowodów – to chromotubacja.

Plusy:

• „Złoty standard” w ocenie drożności, z bezpośrednim oglądem narządów,
• możliwość jednoczesnego leczenia (zrosty, ogniska endometriozy, torbiele),
• najlepsza metoda przy podejrzeniu endometriozy lub zrostów po operacjach.

Minusy:

• inwazyjność, znieczulenie ogólne, rekonwalescencja,
• wyższy koszt i ograniczona dostępność w trybie planowym.

Laparoskopia jest zwykle zarezerwowana dla przypadków z nieprawidłowym wynikiem badań nieinwazyjnych lub przy jednoczesnym podejrzeniu patologii wymagającej zabiegu.

Selektywna salpingografia i kaniulacja jajowodu

To metoda wykonywana pod kontrolą RTG, głównie przy podejrzeniu niedrożności proksymalnej (przy ujściu do macicy). Cienki cewnik wprowadza się selektywnie do ujścia jajowodu, podając kontrast i próbując go udrożnić.

Kiedy warto? Gdy HSG lub HyCoSy sugerują niedrożność początkowego odcinka jajowodu, która może wynikać ze śluzu, resztek tkankowych lub skurczu. Skuteczność udrożnienia jest zmienna, ale u części pacjentek przywraca drożność i płodność.

Histeroskopia

Histeroskopia polega na wziernikowaniu jamy macicy kamerą. Nie ocenia bezpośrednio drożności jajowodów, lecz bywa łączona z innymi badaniami, aby wykluczyć patologie jamy macicy (np. polipy, przegrody, zrosty), które także wpływają na płodność.

Jak przygotować się do badania drożności jajowodów?

1. Termin w cyklu: pierwsza faza – po zakończeniu krwawienia, przed owulacją (zwykle 6.–10. dzień cyklu). Warunkiem jest wykluczenie ciąży.
2. Wykluczenie infekcji: zgłoś lekarzowi wszelkie objawy stanu zapalnego; czasem zaleca się wymaz/NAAT na chlamydię/gonokoka przed badaniem.
3. Higiena i współżycie: często zaleca się wstrzemięźliwość seksualną kilka dni przed i do czasu badania, aby zminimalizować ryzyko zapłodnienia i zakażenia.
4. Leki przeciwbólowe: na 30–60 minut przed badaniem możesz przyjąć lek przeciwbólowy zgodnie z zaleceniem lekarza (np. z grupy NLPZ), o ile nie masz przeciwwskazań.
5. Alergie i choroby: poinformuj o uczuleniach (zwłaszcza na jod/kontrast), chorobach tarczycy, astmie, przebytych zabiegach.
6. Dokumenty: przygotuj wyniki dotychczasowych badań (USG, cytologia, posiewy, badania laboratoryjne).

Jeśli masz obawy przed bólem, poproś o dokładne omówienie techniki w danym ośrodku – doświadczenie personelu i delikatna technika znacząco wpływają na komfort.

Jak interpretować wyniki badań drożności jajowodów?

Opis badania zwykle zawiera ocenę drożności każdego jajowodu (prawy/lewy) oraz ewentualne nieprawidłowości. Najczęstsze sytuacje:

• Obustronna drożność – dobry prognostycznie wynik. Jeśli pozostałe czynniki płodności są prawidłowe, można kontynuować naturalne starania lub rozważyć inseminację (w zależności od wieku i czasu starań).
• Jednostronna niedrożność – płodność może być obniżona, ale ciąża naturalna często pozostaje możliwa. Postępowanie zależy od wieku, czasu starań, innych czynników.
• Obustronna niedrożność – wskazuje na istotny czynnik jajowodowy. Dalsze kroki: doprecyzowanie miejsca niedrożności (proksymalna vs dystalna), rozważenie laparoskopii, selektywnej salpingografii lub – przy rozległych uszkodzeniach – IVF.
• Hydrosalpinx – płyn w jajowodzie pogarsza rokowanie zarówno dla naturalnej ciąży, jak i dla IVF. Przed procedurą IVF często rekomenduje się usunięcie jajowodu (salpingektomię) lub jego proksymalne zamknięcie.
• Wynik wątpliwy – przy podejrzeniu skurczu lub nieoptymalnej technice badanie można powtórzyć lub zastosować inną metodę (np. HyFoSy zamiast HSG).

Pamiętaj, że badania obrazowe niosą ryzyko wyników fałszywie dodatnich/ujemnych. Dlatego interpretacja powinna uwzględniać całość obrazu klinicznego.

Co dalej po nieprawidłowym wyniku? Ścieżki postępowania

Niedrożność proksymalna (przy ujściu do macicy)

Może wynikać ze skurczu, czopu śluzowego, przebytego stanu zapalnego. W takiej sytuacji rozważa się:

• powtórzenie badania inną metodą (np. HyFoSy),
• selektywną salpingografię z kaniulacją – próba udrożnienia cewnikiem pod kontrolą RTG,
• histeroskopię, jeśli współistnieją patologie jamy macicy.

U części pacjentek udaje się przywrócić drożność i uzyskać spontaniczną ciążę.

Niedrożność dystalna (końcowy odcinek jajowodu), zrosty, hydrosalpinx

W tych przypadkach zwykle potrzebna jest laparoskopia z możliwością zabiegu (salpingostomia, adhezioliza). Skuteczność zależy od rozległości uszkodzeń i wieku pacjentki, a ryzyko ciąży ektopowej pozostaje wyższe. Alternatywą, szczególnie przy ciężkich uszkodzeniach lub nieskuteczności zabiegów, jest zapłodnienie pozaustrojowe (IVF). W przypadku hydrosalpinx, przed IVF zaleca się usunięcie lub zamknięcie chorego jajowodu, by poprawić skuteczność procedury.

Praktyczne planowanie

• Wiek i czas starań – im starsza pacjentka i dłuższy czas niepowodzeń, tym bardziej warto rozważać szybsze przejście do metod wspomaganego rozrodu.
• Równoległa optymalizacja – leczenie endometriozy, korekcja patologii jamy macicy, modyfikacja stylu życia, leczenie tarczycy/prolaktyny, wsparcie czynnika męskiego.

Fakty i mity o „przepychaniu jajowodów”

• Mit: „Przepychanie jajowodów” zawsze rozwiązuje problem. Fakt: jeśli jajowód jest zniszczony lub zarośnięty na końcu, „przepychanie” nie naprawi strzępków ani nie usunie zrostów.
• Mit: Każda pacjentka powinna mieć „udrażnianie” przed leczeniem niepłodności. Fakt: postępowanie dobiera się indywidualnie, a w wielu przypadkach wystarcza diagnostyka i plan leczenia (czasem IVF bez prób chirurgicznego udrażniania).
• Mit: HSG jest bardzo niebezpieczne. Fakt: to badanie powszechnie wykonywane i bezpieczne, choć może być nieprzyjemne. Poważne powikłania są rzadkie, a korzyści diagnostyczne często przeważają nad ryzykiem.
• Mit: Tylko laparoskopia daje wiarygodny wynik. Fakt: nieinwazyjne metody (HyFoSy, HSG) mają dobrą skuteczność przesiewową i często wystarczają jako pierwsza linia.
• Fakt: U części kobiet „tubal flushing” po HSG/HyFoSy wiąże się z krótkotrwałym wzrostem szans na naturalną ciążę, ale nie zastępuje leczenia, gdy stwierdza się istotne patologie.

Najczęstsze pytania (FAQ)

Czy badania drożności jajowodów bolą?

Większość kobiet odczuwa przejściowe skurcze podobne do miesiączkowych. Natężenie bywa różne i zależy od metody i indywidualnej wrażliwości. Laparoskopia wymaga znieczulenia ogólnego.

Kiedy najlepiej wykonać badanie?

W pierwszej fazie cyklu, po miesiączce i przed owulacją (zwykle 6.–10. dzień). Zawsze po wykluczeniu ciąży i aktywnego zakażenia.

Ile trwa badanie?

HSG/HyFoSy zwykle 10–30 minut. Laparoskopia – 30–90 minut plus przygotowanie i rekonwalescencja.

Czy dostać zwolnienie po badaniu?

Po HSG/HyFoSy większość pacjentek wraca do codzienności tego samego lub następnego dnia. Po laparoskopii potrzebna jest krótsza lub dłuższa rekonwalescencja – ustalana indywidualnie.

Czy starania o ciążę można kontynuować od razu?

Tak – zwykle już w tym samym cyklu po HSG/HyFoSy. U części kobiet obserwuje się chwilowy wzrost płodności po „płukaniu” jajowodów.

Ile to kosztuje?

Ceny prywatne różnią się w zależności od regionu i ośrodka: HyFoSy/HyCoSy ok. 600–1500 zł, HSG ok. 500–1500 zł, laparoskopia (zależnie od zakresu) od kilku do kilkunastu tysięcy zł. W ramach NFZ część procedur jest refundowana na podstawie skierowania i kwalifikacji.

Bezpieczeństwo i możliwe powikłania

Badania są generalnie bezpieczne. Rzadkie, ale możliwe powikłania to: zakażenie miednicy mniejszej, reakcja alergiczna na kontrast jodowy (HSG), omdlenie z bólu, plamienie. Po laparoskopii – typowe ryzyka operacyjne (krwawienie, zakażenie, powikłania znieczulenia). Zgłoś pilnie silny ból, gorączkę, obfite krwawienie lub nieprzyjemny zapach wydzieliny po badaniu.

Jak wybrać metodę i ośrodek?

• Doświadczenie zespołu – zapytaj o liczbę wykonywanych badań i protokół przygotowania.
• Dostępność metod – czy ośrodek oferuje HyFoSy, HSG, możliwość selektywnej salpingografii lub współpracę z chirurgią laparoskopową.
• Komfort i bezpieczeństwo – sposób znieczulenia/analgezji, profil antyseptyczny, informacja o ryzykach.
• Ścieżka dalszego leczenia – ważne, by miejsce diagnostyki mogło zaproponować logiczną kontynuację (od leczenia zachowawczego po IVF).

Podsumowanie

Jeśli podejrzewasz problem z drożnością jajowodów, postaw na kompleksową, krok po kroku diagnostykę drożności jajowodów. Najczęściej zaczyna się od HyFoSy/HyCoSy lub HSG, a przy nieprawidłowych wynikach lub współistnieniu innych patologii – rozważa laparoskopię z chromotubacją. W wybranych przypadkach pomocna jest selektywna salpingografia z kaniulacją. Pamiętaj, że „przepychanie jajowodów” nie jest uniwersalnym rozwiązaniem – kluczem jest odpowiednie rozpoznanie przyczyny i dobranie skutecznej strategii: od leczenia minimalnie inwazyjnego, przez chirurgię, po IVF.

Porozmawiaj ze swoim ginekologiem lub specjalistą leczenia niepłodności o najlepszej ścieżce w Twojej sytuacji. Dobrze zaplanowana diagnostyka skraca drogę do celu – zdrowej ciąży.