Dlaczego rozróżnienie grzybicy od bakteryjnej waginozy jest ważne

Grzybica pochwy (kandydoza sromu i pochwy) i bakteryjna waginoza (BV) to dwa najczęstsze powody upławów, dyskomfortu i nieprzyjemnego zapachu z okolic intymnych. Mimo że mogą dawać podobne dolegliwości, wymagają odmiennego leczenia. Stosowanie „na ślepo” niewłaściwych preparatów bywa nieskuteczne, a nawet nasila problem i zwiększa ryzyko nawrotów.

W dużym uproszczeniu: grzybica to zazwyczaj silny świąd i „serowate” upławy przy prawidłowym pH pochwy, natomiast BV to rzadkie, szarobiałe upławy o rybim zapachu i podwyższonym pH. Zrozumienie różnic pozwala szybciej dobrać właściwe postępowanie i uniknąć frustracji.

Szybkie porównanie: grzybica vs bakteryjna waginoza

• Charakter upławów:
  • Grzybica: gęste, białe, grudkowate („serowate”), zwykle bezzapachowe.
  • BV: rzadkie, jednorodne, szarobiałe, często obfitsze.
• Zapach:
  • Grzybica: brak lub neutralny.
  • BV: „rybi”, nasilający się po stosunku lub miesiączce.
• Świąd i pieczenie:
  • Grzybica: intensywny świąd, pieczenie, zaczerwienienie sromu.
  • BV: zwykle niewielki lub brak świądu.
• pH pochwy:
  • Grzybica: zwykle ≤ 4,5 (pH prawidłowe).
  • BV: > 4,5 (pH podwyższone).
• Ból przy współżyciu / oddawaniu moczu:
  • Grzybica: możliwe pieczenie przy oddawaniu moczu (kontakt moczu z podrażnioną skórą), dyskomfort przy współżyciu.
  • BV: mniej typowe, raczej uczucie wilgoci i zapach.

Pamiętaj: te wskazówki pomagają wstępnie odróżnić dolegliwości, ale nie zastąpią badania. Podobne objawy mogą dawać m.in. rzęsistkowica czy infekcje przenoszone drogą płciową.

Objawy w szczegółach

Grzybica pochwy (kandydoza)

Najczęściej wywołuje ją Candida albicans, rzadziej inne gatunki Candida. Typowe są:

• silny świąd i pieczenie sromu i przedsionka pochwy,
• upławy: białe, gęste, grudkowate („twarogowe”), raczej bezzapachowe,
• zaczerwienienie, obrzęk, czasem mikropęknięcia skóry,
• ból przy współżyciu (dyspareunia),
• pieczenie przy oddawaniu moczu (głównie zewnętrzne, przy kontakcie moczu z podrażnioną skórą).

Objawy często pojawiają się krótko po antybiotykoterapii, w czasie zmian hormonalnych (ciąża, faza lutealna cyklu) lub u osób z cukrzycą. pH pochwy zwykle pozostaje w normie (3,8–4,5).

Bakteryjna waginoza (BV)

BV to zaburzenie równowagi flory bakteryjnej pochwy: spadek liczby Lactobacillus i przerost bakterii beztlenowych. Typowe są:

• upławy: rzadkie, jednorodne, szarobiałe lub mleczne, często obfitsze,
• nieprzyjemny „rybi” zapach, nasilający się po współżyciu lub miesiączce,
• niewielki świąd lub jego brak, brak istotnego zaczerwienienia,
• pH > 4,5.

BV sama w sobie nie jest klasyczną infekcją przenoszoną drogą płciową, ale częściej występuje przy zmianach partnerów seksualnych, bez prezerwatyw i po płukankach dopochwowych. Nieleczona może zwiększać ryzyko powikłań ginekologicznych i położniczych.

Przyczyny i czynniki ryzyka

Grzybica pochwy

• Antybiotyki szerokospektralne (zaburzenie flory ochronnej).
• Ciąża, wysoki poziom estrogenów, doustna antykoncepcja u niektórych osób.
• Cukrzyca (zwłaszcza przy gorszej kontroli glikemii).
• Immunosupresja, przewlekły stres, niewyspanie.
• Obcisła, nieoddychająca bielizna, wilgoć po treningu.
• Drażniące kosmetyki intymne, perfumowane podpaski.

Bakteryjna waginoza

• Płukanki dopochwowe, irygacje, dezodoranty intymne (niszczą Lactobacillus).
• Nowy lub wielu partnerów seksualnych, seks bez prezerwatywy.
• Menstruacja (przejściowy wzrost pH), palenie tytoniu.
• Wkładka wewnątrzmaciczna u części osób (zależności nie są jednoznaczne).

Diagnostyka: pH, testy i badania

Najpewniejsze rozpoznanie stawia się w gabinecie na podstawie wywiadu, badania ginekologicznego i prostych testów przyłóżkowych.

Samodzielna ocena w domu (wstępna)

• Test pH (paski do pochwy): pH ≤ 4,5 sprzyja rozpoznaniu grzybicy; pH > 4,5 sugeruje BV lub rzęsistkowicę.
• Obserwacja objawów: charakter upławów, zapach, stopień świądu.
• Na co uważać: samo pH i objawy nie zawsze są rozstrzygające. Jeśli to pierwszy epizod, objawy są nietypowe lub nawracają, idź do lekarza.

W gabinecie: proste kryteria i mikroskopia

Bakteryjna waginoza – kryteria Amsela (rozpoznanie przy ≥ 3 z 4):

• jednorodne, rzadkie, szarobiałe upławy,
• pH pochwy > 4,5,
• clue cells (komórki nabłonka pokryte bakteriami) w mikroskopii,
• „test wąchania” (uwolnienie zapachu amin po dodaniu KOH).

Grzybica: rozpoznanie wspierają pseudostrzępki lub pączkujące drożdżaki w preparacie KOH/solnym, prawidłowe pH, zaczerwienienie sromu. Przy nietypowych, ciężkich lub nawracających zakażeniach wykonuje się posiew i/lub testy NAAT w kierunku gatunków Candida.

Różnicowanie z innymi schorzeniami

• Rzęsistkowica: pieniste żółto-zielone upławy, pH zwykle podwyższone, pieczenie, „truskawkowa” szyjka; wymaga leczenia przeciwpierwotniakowego.
• Chlamydia/gonorhea: mogą dawać upławy i ból; konieczne testy STI.
• Dermatozy sromu (liszaj twardzinowy, kontaktowe zapalenie skóry): silny świąd, ale bez typowych upławów infekcyjnych.

Leczenie: kiedy domowe, kiedy do lekarza

Dobór leczenia zależy od rozpoznania, nasilenia objawów, ciąży, chorób towarzyszących i historii nawrotów. Poniższe informacje są ogólne – zawsze kieruj się zaleceniami personelu medycznego.

Leczenie grzybicy pochwy

• Preparaty przeciwgrzybicze miejscowe (azole): globulki, kremy z klotrimazolem, ekonazolem, mikonazolem. Kuracje 1–7 dni w zależności od preparatu i nasilenia objawów.
• Leczenie doustne (np. flukonazol): zwykle pojedyncza dawka w niepowikłanych przypadkach; przy ciężkich lub nawracających epizodach schematy wielodawkowe lub terapia podtrzymująca (po kwalifikacji lekarskiej).
• Ciąża: preferowane są miejscowe azole przez 7 dni. Doustne triazole generalnie się odradza w ciąży.
• Nawroty (≥ 4 epizody/rok): warto wykonać posiew/identyfikację gatunku, rozważyć terapię indukcyjną i podtrzymującą, optymalizację glikemii, modyfikację czynników ryzyka.

Nie stosuj na ślepo antybiotyków dopochwowych na „wszelki wypadek” – mogą pogorszyć grzybicę. W razie wątpliwości wybierz konsultację przed leczeniem.

Leczenie bakteryjnej waginozy

• Metronidazol: doustnie przez 7 dni lub jako żel dopochwowy przez 5 dni.
• Klindamycyna: krem dopochwowy przez 7 dni lub doustnie w wybranych sytuacjach.
• Partnerzy: rutynowe leczenie partnerów nie jest zalecane (brak korzyści). U partnerek tej samej płci – decyzja indywidualna.
• Ciąża: leczenie objawowej BV jest zalecane; dobór preparatu ustala lekarz/lekarka.

Tradycyjnie zalecano unikanie alkoholu przy metronidazolu; aktualne wytyczne wskazują, że interakcja typu disulfiramowego jest mało prawdopodobna, ale alkohol może nasilać działania niepożądane przewodu pokarmowego. Warto zachować umiar.

Krem z klindamycyną może osłabiać wytrzymałość lateksowych prezerwatyw i krążków dopochwowych przez 3–5 dni po użyciu.

Czego unikać

• Płukanek dopochwowych, pary, octu, sody – zaburzają mikrobiotę i pH.
• Silnie perfumowanych kosmetyków intymnych i irygacji „oczyszczających”.
• „Domowych kuracji” typu czosnek, jogurt, olejki eteryczne dopochwowo – mogą podrażniać i nie są standardem leczenia.

Kiedy iść do lekarza pilnie

• To pierwszy epizod lub objawy są nietypowe.
• Ciąża, połóg lub planujesz ciążę.
• Gorączka, silny ból podbrzusza, nudności/wymioty (ryzyko infekcji narządów miednicy mniejszej).
• Krwawe upławy lub ostry ból przy współżyciu.
• Brak poprawy po leczeniu OTC lub szybkie nawroty.
• Masz choroby przewlekłe (np. niekontrolowana cukrzyca) lub przyjmujesz leki immunosupresyjne.
• Ryzyko STI (nowy partner, brak zabezpieczenia, objawy u partnera/partnerki).

Niezwłocznie skontaktuj się z opieką medyczną, jeśli objawom towarzyszy gorączka, silny ból brzucha lub omdlenia.

Profilaktyka i zapobieganie nawrotom

• Unikaj irygacji i płukanek – naturalna flora sama „czyści” pochwę.
• Higiena: delikatne mycie wodą lub łagodnym płynem o fizjologicznym pH, bez perfum; osuszanie, zmiana mokrych ubrań po basenie/treningu.
• Bielizna: przewiewna, bawełniana; unikaj bardzo obcisłej syntetycznej odzieży przez długi czas.
• Prezerwatywy przy zmianie partnerów – mniejsze ryzyko BV i STI.
• Antybiotyki tylko gdy konieczne; zapytaj o strategie minimalizujące ryzyko kandydozy po antybiotykoterapii.
• Glikemia: dobra kontrola cukrzycy zmniejsza ryzyko nawrotów grzybicy.
• Probiotyki: dowody są mieszane. Niektóre szczepy Lactobacillus mogą wspierać odbudowę mikrobioty, ale nie zastępują leczenia standardowego. Wybieraj preparaty o udokumentowanym składzie; konsultacja może pomóc dobrać produkt.

Najczęstsze mity: obalamy

• „Każdy świąd to grzybica” – nie. BV, rzęsistkowica, alergie kontaktowe i dermatozy mogą dawać świąd lub podrażnienie.
• „BV to choroba weneryczna” – BV nie jest klasycznym STI, ale zachowania seksualne wpływają na ryzyko nawrotów.
• „Jogurt dopochwowo wyleczy grzybicę” – nie ma na to dowodów; ryzyko podrażnienia jest realne.
• „Metronidazol i alkohol zawsze wywołają reakcję disulfiramową” – aktualnie brak mocnych dowodów, choć alkohol może nasilić nudności.
• „Trzeba leczyć partnera przy grzybicy” – rutynowo nie; wyjątek: objawy u partnera/partnerki.

FAQ: najczęstsze pytania

Czy mogę jednocześnie mieć grzybicę i BV?

Tak, współistnienie jest możliwe. Objawy mogą się mieszać, a leczenie bywa dwuetapowe. W takiej sytuacji diagnostyka w gabinecie jest szczególnie ważna.

Jak odróżnić infekcję od „normalnych” upławów?

Fizjologiczna wydzielina jest przezroczysta/lekko biaława, bez przykrego zapachu, zmienia się w cyklu (śluz płodny). Nie powinna wywoływać świądu, pieczenia, bólu.

Czy probiotyki wystarczą na BV lub grzybicę?

Nie. Mogą wspierać odbudowę mikrobioty, ale standardem są leki przeciwbakteryjne (BV) lub przeciwgrzybicze (grzybica). Probiotyki rozważaj jako uzupełnienie.

Czy prezerwatywa chroni przed BV i grzybicą?

Prezerwatywa zmniejsza ryzyko BV i STI. Grzybica nie jest typową infekcją przenoszoną płciowo, ale stosunek może nasilać objawy w trakcie trwania epizodu.

Co z kwasem borowym?

Kapsułki z kwasem borowym są zarezerwowane dla wybranych przypadków nawracających, zwłaszcza przy gatunkach Candida innych niż C. albicans. Stosowanie tylko pod nadzorem medycznym; nie w ciąży.

Czy dieta ma znaczenie?

Brak jednoznacznych dowodów, że „dieta na grzybicę” leczy infekcję. Znaczenie ma ogólna równowaga diety, ograniczenie nadmiaru cukrów prostych u osób z zaburzeniami glikemii i wspieranie odporności.

Czy można współżyć w trakcie leczenia?

Technicznie tak, ale zaleca się wstrzemięźliwość do ustąpienia objawów, bo tarcie i zmiany pH mogą nasilać dolegliwości. Niektóre kremy osłabiają lateks (sprawdź ulotkę).

Podsumowanie

Kluczem do odróżnienia grzybicy od bakteryjnej waginozy są: wygląd upławów, zapach i pH pochwy. Grzybica daje zwykle intensywny świąd, „serowate” upławy i prawidłowe pH. BV to rzadkie, szarobiałe upławy z rybim zapachem i podwyższone pH. Rozpoznanie ułatwiają proste testy w gabinecie (Amsel, mikroskopia), a leczenie jest odmienne: przeciwgrzybicze dla kandydozy i przeciwbakteryjne dla BV.

Jeśli masz silne objawy, jesteś w ciąży, objawy nawracają lub nie pasują do typowego obrazu – skonsultuj się z profesjonalistą. Unikaj irygacji i agresywnych kosmetyków, dbaj o przewiewną bieliznę, rozważ prezerwatywy przy zmianie partnerów i nie lecz się „w ciemno”. To najszybsza droga do trwałej poprawy.