Kiedy mówimy o nawracających infekcjach?

Nawracające infekcje to takie, które pojawiają się wielokrotnie w określonym czasie, często w podobnej lokalizacji (np. drogi oddechowe, układ moczowy) i/lub z podobnym patogenem. W praktyce wykorzystuje się orientacyjne kryteria:

• ≥4 infekcje górnych dróg oddechowych w roku u dorosłych (u dzieci nieco częściej bywa normą, szczególnie w wieku przedszkolnym),
• ≥2 zapalenia zatok w roku,
• ≥2 zapalenia płuc w roku lub ≥1 nawrót w tym samym płacie płuca,
• ≥2 epizody ZUM w 6 miesięcy lub ≥3 w 12 miesięcy u kobiet,
• nawracające zapalenia ucha środkowego (szczególnie u dzieci),
• utrzymujące się objawy infekcyjne >10–14 dni mimo leczenia.

Kryteria są pomocne, ale nie zastępują oceny klinicznej. Najważniejsze, by ustalić: gdzie infekcje powracają, jak ciężki mają przebieg, jakie leczenie było stosowane i z jakim efektem.

Dlaczego infekcje wracają? Najczęstsze przyczyny

Powodów bywa wiele i często nakładają się na siebie:

• Ekspozycja i styl życia: praca z dziećmi/pacjentami, dojazdy komunikacją, palenie papierosów, niski poziom aktywności, stres, niedobór snu, niedobory żywieniowe.
• Czynniki anatomiczne: przerost migdałka gardłowego, skrzywienie przegrody nosa, polipy, przetoki, kamica/malformacje w drogach moczowych, ciało obce w drogach oddechowych (szczególnie u dzieci), przewlekłe kieszonki skórne.
• Choroby przewlekłe: cukrzyca, POChP/astma, refluks żołądkowo-przełykowy, zaburzenia połykania, otyłość, choroby nerek i wątroby.
• Alergie i nadreaktywność: alergiczny nieżyt nosa, astma, atopowe zapalenie skóry – przewlekły stan zapalny sprzyja zakażeniom.
• Immunosupresja: leki (glikokortykosteroidy, biologiczne, chemioterapia), HIV, wrodzone/nabyte niedobory odporności.
• Kolonizacja opornymi bakteriami: np. MRSA, Pseudomonas – wymagają celowanej diagnostyki i leczenia.

Od czego zacząć? Wizyta u lekarza i porządkowanie danych

Największą wartość ma dobrze zebrany wywiad. Przygotuj:

• Dziennik infekcji: daty, objawy, lokalizacja, gorączka, czas trwania, leczenie (antybiotyki – nazwa, dawka, długość), odpowiedź na terapię.
• Wyniki badań z poprzednich epizodów: posiewy, antybiogramy, RTG/CT, wypisy ze szpitala.
• Listę leków i chorób przewlekłych, w tym dawki steroidów lub leków biologicznych.
• Historię szczepień, także dorosłych (np. pneumokoki, grypa, krztusiec, COVID‑19).
• Czynniki ryzyka: palenie, kontakty z małymi dziećmi, podróże, nowi partnerzy seksualni.

Lekarz rodzinny zwykle zaczyna od badań podstawowych i decyduje, czy potrzebne jest poszerzenie diagnostyki (laryngolog, pulmonolog, urolog/ginekolog, immunolog, choroby zakaźne).

Podstawowe badania krwi

To pierwszy krok, który często ukierunkowuje dalsze postępowanie:

Morfologia krwi z rozmazem (CBC)

Ocena krwinek białych (liczba i rozkład neutrofili, limfocytów, eozynofili), krwinek czerwonych (anemia) i płytek. Może ujawnić:

• neutrofilię w ostrym zakażeniu bakteryjnym,
• limfocytozę (częściej wirusową),
• eozynofilię (alergia, rzadziej pasożyty),
• anemię/niedobory (żelaza, B12/kwasu foliowego), które osłabiają odporność.

CRP i OB (ESR)

Marker stanu zapalnego. CRP rośnie szybko w zakażeniach bakteryjnych, a OB może być podwyższone w przewlekłym zapaleniu. Jednorazowy wynik interpretuj w kontekście objawów; trend jest bardziej miarodajny.

Prokalcytonina (PCT)

Pomaga odróżnić zakażenia bakteryjne od wirusowych w cięższych stanach. Zwykle zlecana w szpitalu lub przy ciężkich infekcjach.

Glukoza na czczo i/lub HbA1c

Niewyrównana cukrzyca istotnie zwiększa podatność na zakażenia skóry, dróg moczowych i oddechowych.

Ferrytyna, żelazo, TIBC

Niedobór żelaza zaburza odpowiedź immunologiczną i może sprzyjać częstszym infekcjom.

Witamina D

Niedobór jest częsty i koreluje z ryzykiem infekcji, choć nie zawsze jego wyrównanie zapobiega zachorowaniom. Warto rozważyć przy powtarzających się przeziębieniach i niskiej ekspozycji na słońce.

Podstawowy profil biochemiczny

Kreatynina, elektrolity, próby wątrobowe – pomocne przed antybiotykoterapią i przy ocenie chorób przewlekłych.

Wskazówka: Wyniki badań zawsze omawiaj z lekarzem – te same wartości u różnych osób mogą oznaczać coś innego.

Badania mikrobiologiczne (posiewy, PCR, antybiogram)

Najważniejszym elementem potwierdzającym zakażenie bakteryjne jest posiew z odpowiednio pobranego materiału i antybiogram określający wrażliwość na leki.

Jakie materiały badać?

• Mocz: badanie ogólne i posiew. Kluczowe w ZUM – materiał z tzw. środkowego strumienia, przed antybiotykami.
• Wymaz z gardła/nosa: przy ropnych anginach, nawracającym zapaleniu zatok; lepsza jest aspiracja treści z zatok w warunkach specjalistycznych.
• Plwocina: przy zapaleniu oskrzeli/płuc; próbka poranna, po przepłukaniu jamy ustnej; ocena jakości (liczba komórek nabłonka).
• Wymazy ze skóry/zmian ropnych: ropnie, czyraki; rozważ także badanie nosicielstwa S. aureus (przedsionki nosa).
• Wymaz z pochwy/cewki: podejrzenie infekcji pochwy lub STI; możliwe panele PCR.
• Kał: przy biegunce nawracającej; badanie na toksyny/antygeny C. difficile po antybiotykach; panele PCR w ostrych biegunkach.
• Krew (posiewy krwi): przy wysokiej gorączce, dreszczach, spadku ciśnienia – przed antybiotykiem.

Metody molekularne (PCR, NAAT)

Szybkie wykrywanie konkretnych patogenów (np. grypa, SARS‑CoV‑2, RSV, Chlamydia trachomatis, Neisseria gonorrhoeae, Mycoplasma pneumoniae), szczególnie gdy posiew jest mało czuły lub oczekujemy szybkiego wyniku.

Antybiogram i dekolonizacja

Przy nawracających zakażeniach warto mieć antybiogram – pozwala leczyć celowanie. W przypadku nosicielstwa (np. MRSA) lekarz może rozważyć dekolonizację (maści do nosa, antyseptyki), jeśli to uzasadnione klinicznie.

Badania obrazowe i procedury endoskopowe

Pomagają wykryć przyczyny anatomiczne i powikłania.

• RTG klatki piersiowej: przy nawracającym kaszlu, duszności, podejrzeniu zapalenia płuc.
• Tomografia komputerowa (CT) zatok: złoty standard w przewlekłym/nawracającym zapaleniu zatok, przed zabiegami laryngologicznymi.
• Fiberoskopia laryngologiczna: ocena nosa, nosogardła i krtani (migdałek gardłowy, polipy, przewlekły wysięk w uchu).
• USG układu moczowego: w nawracających ZUM (szczególnie u mężczyzn i dzieci); ocenia wady, zastoje, kamicę.
• Tomografia klatki piersiowej: przy nawracającym zapaleniu płuc w tej samej lokalizacji (podejrzenie przeszkody oskrzelowej), rozstrzenia oskrzeli.
• Bronchoskopia: przy podejrzeniu ciała obcego, guza, nieprawidłowości anatomicznych.
• Urografia/cystoskopia (selektywnie): w diagnostyce złożonych/nawracających ZUM u dorosłych.

Ocena odporności – kiedy i jakie testy immunologiczne?

Warto rozważyć, jeśli infekcje są częste, ciężkie, nieadekwatnie długie lub o nietypowej etiologii (np. nawracające ropnie, zakażenia oportunistyczne).

Podstawowa ocena humoralna (przeciwciała)

• Immunoglobuliny całkowite: IgG, IgA, IgM – punkt wyjścia. Niedobór IgA lub IgG może tłumaczyć nawracające infekcje dróg oddechowych.
• Podklasy IgG – zlecane selektywnie, gdy podejrzenie izolowanego niedoboru.
• Odpowiedź poszczepienna (miano przeciwciał przeciwko pneumokokom, błonicy, tężcowi) – ocena funkcji humoralnej po szczepieniu.

Ocena komórkowa

• Immunofenotyp limfocytów (CD3, CD4, CD8, CD19, NK) – przy podejrzeniu niedoboru odporności komórkowej.
• Badania dopełniacza (C3, C4, CH50) – w specyficznych sytuacjach (np. nawracające zakażenia Neisseria).

Testy zakaźne związane z immunosupresją

• HIV – powinien być rozważony u dorosłych z niewyjaśnionymi nawracającymi infekcjami.
• IGRA (testy na gruźlicę) – przy przewlekłym kaszlu, nietypowych zmianach w RTG lub przed leczeniem immunosupresyjnym.

Kiedy do immunologa? Gdy podstawowe badania są nieprawidłowe, infekcje są ciężkie lub o nietypowej etiologii, albo gdy występują dodatkowe cechy (zaburzenia wzrastania u dziecka, przewlekła biegunka, ropnie narządowe, powtarzające się zapalenia płuc).

Alergie, astma i nadreaktywność błon śluzowych

Alergia może naśladować lub zaostrzać infekcje, a przewlekły obrzęk błony śluzowej ułatwia wtórne zakażenia bakteryjne.

• Testy skórne punktowe (SPT) i/lub specyficzne IgE – przy katarze siennym, przewlekłym nieżycie nosa, nawracających zapaleniach zatok/ucha.
• Spirometria z próbą rozkurczową – przy kaszlu, świszczącym oddechu, duszności; FeNO (tlenek azotu w wydychanym powietrzu) pomaga wykryć zapalenie eozynofilowe.
• Nasal endoscopy i ocena przerostu migdałka gardłowego u dzieci.

Specyficzne sytuacje kliniczne i dedykowane badania

Nawracające infekcje zatok i ucha

• Ocena laryngologiczna, fiberoskopia, CT zatok przy przewlekłości i planowaniu leczenia.
• Testy alergiczne i kontrola czynników środowiskowych (dym tytoniowy, pyły).
• Tympanometria i audiometria przy nawracającym zapaleniu ucha środkowego.
• Rozważenie niedoboru IgA/IgG i odpowiedzi poszczepiennych przy częstych nawrotach.

Nawracający kaszel, zapalenia oskrzeli/płuc

• RTG klatki piersiowej, a przy nawrotach w tym samym miejscu – CT klatki i ewentualnie bronchoskopia.
• Spirometria (astma, POChP), rozważ test potowy (mukowiscydoza u dzieci/młodych dorosłych) i badania czynności rzęsek (pierwotna dyskineza rzęsek).
• Posiew plwociny/PCR przy nawracających infekcjach bakteryjnych; ocena rozstrzeni oskrzeli.

Nawracające zakażenia układu moczowego (ZUM)

• Badanie ogólne moczu + posiew z antybiogramem przy każdym epizodzie przed antybiotykiem (jeśli to możliwe).
• USG nerek i dróg moczowych; u mężczyzn rozważ ocenę prostaty (objawy przeszkody podpęcherzowej).
• U dzieci – USG, a w wybranych przypadkach cystografia mikcyjna (refluks pęcherzowo‑moczowodowy) i ocena blizn (badania izotopowe) zgodnie z zaleceniami pediatry.
• Ocena czynników ryzyka: glikemia/HbA1c, kamica, zaleganie moczu.

Nawracające infekcje skóry i tkanek miękkich

• Posiew ropy/wymazu i badanie nosicielstwa S. aureus.
• Glukoza/HbA1c – wykluczenie cukrzycy.
• Przy ciężkich/nietypowych zakażeniach – konsultacja immunologiczna (ocena funkcji neutrofili w ośrodkach referencyjnych).

Nawracające infekcje intymne

• Wymaz z pochwy z mikroskopią/pH lub panele PCR (Candida, bakteryjna waginoza, Trichomonas).
• NAAT na STI (Chlamydia, rzeżączka) u osób aktywnych seksualnie, zwłaszcza przy nowych partnerach.
• Ocena glikemii, higieny, nawyków; rozważenie czynników hormonalnych.

Nawracające biegunki i dolegliwości jelitowe

• Badania stolca na toksyny/antygen C. difficile po antybiotykach; panele PCR przy ostrych biegunkach.
• Przy przewlekłych dolegliwościach – dalsza gastroenterologiczna diagnostyka różnicowa (nieswoiste zapalenia jelit, celiakia, SIBO) zgodnie ze wskazaniami.

Rzadkie, ale ważne przyczyny nawracających infekcji

• Wrodzone niedobory odporności (PID) – np. niedobór IgA, pospolity zmienny niedobór odporności (CVID), przewlekła choroba ziarniniakowa, niedobory dopełniacza.
• Mukowiscydoza – nawracające zakażenia płuc, niewydolność trzustki, zaburzenia wzrastania.
• Pierwotna dyskineza rzęsek – przewlekłe zapalenia zatok, ucha, oskrzeli; niskie NO w nosie.
• Gruźlica i inne zakażenia przewlekłe – przy objawach ogólnych (spadek masy ciała, nocne poty, przewlekły kaszel).
• Zmiany nowotworowe lub ciała obce – gdy infekcje nawracają w tej samej lokalizacji.

Jak przygotować się do badań – praktyczne wskazówki

• Krew: do glukozy/HbA1c – zgodnie z zaleceniami (glukoza na czczo); do CRP, morfologii – pora dnia mniej istotna; unikaj intensywnego wysiłku tuż przed.
• Mocz do posiewu: pobierz ze środkowego strumienia po dokładnym umyciu okolicy; najlepiej przed antybiotykiem; szybko dostarcz do laboratorium.
• Plwocina: próbka poranna, po przepłukaniu jamy ustnej wodą; nie ślina; postępuj zgodnie z instrukcją laboratorium.
• Wymaz z gardła/nosa: przed antybiotykiem; nie stosuj miejscowych środków antyseptycznych przed pobraniem.
• Kał: do jałowego pojemnika; w kierunku C. difficile – po niedawnym stosowaniu antybiotyków i przy typowych objawach.
• Badania obrazowe: na RTG/CT zabierz skierowanie i wcześniejsze zdjęcia; poinformuj o ciąży.
• Testy alergiczne: odstawić niektóre leki przeciwhistaminowe na wskazany czas (według zaleceń lekarza) przed SPT.

Najczęstsze błędy w diagnostyce nawracających infekcji

• Rozpoczynanie antybiotyku przed pobraniem materiału do posiewu – utrudnia to identyfikację patogenu.
• Leczenie bez potwierdzenia etiologii przy częstych nawrotach – ryzyko antybiotykooporności.
• Ignorowanie czynników ryzyka (cukrzyca, palenie, alergia, przeszkody anatomiczne).
• Brak ciągłości dokumentacji – utrudnia ocenę odpowiedzi na leczenie i planowanie badań.
• Nadmierne poleganie na pojedynczym CRP/OB bez obrazu klinicznego.

Czerwone flagi – kiedy pilnie zgłosić się do lekarza

• Wysoka gorączka z dreszczami, spadkiem ciśnienia, splątaniem.
• Duszność, ból w klatce piersiowej, sinica.
• Silny ból głowy, sztywność karku, światłowstręt.
• Silny ból w okolicy nerek, ból przy oddawaniu moczu z gorączką.
• Krwioplucie, krew w stolcu lub moczu.
• Odwodnienie, brak przyjmowania płynów, spadek diurezy.
• Utrata masy ciała, nocne poty, przedłużająca się gorączka (>7 dni) bez wyjaśnienia.
• U dziecka: apatia, trudności z oddychaniem, nieutulony płacz, "zapadanie się" klatki piersiowej podczas oddychania.

Podsumowanie i plan działania

Nawracające infekcje wymagają uporządkowanego podejścia: od podstawowych badań krwi i celowanych posiewów, poprzez ocenę czynników ryzyka i obrazowanie, aż po testy immunologiczne w wybranych przypadkach. Dokumentacja epizodów, rozsądne stosowanie antybiotyków, szczepienia i korekta stylu życia to fundament redukcji nawrotów.

Jeśli zmagasz się z nawracającymi infekcjami:

1. Umów wizytę u lekarza rodzinnego i przygotuj dziennik infekcji.
2. Wykonaj podstawowe badania krwi i celowane posiewy zgodnie z lokalizacją objawów.
3. Rozważ badania obrazowe lub konsultację laryngologiczną/pulmonologiczną/urologiczną/ginekologiczną.
4. Jeśli są wskazania – ocena odporności i testy alergiczne.
5. Wdrażaj modyfikacje stylu życia (sen, odżywianie, aktywność, zaprzestanie palenia) i aktualizuj szczepienia.

FAQ

Co to znaczy „nawracające infekcje” i kiedy iść do lekarza?

Jeśli infekcje pojawiają się wielokrotnie w roku, są ciężkie, trwają długo lub wracają w tej samej lokalizacji, skonsultuj się z lekarzem. U dorosłych ≥4 infekcje górnych dróg oddechowych rocznie lub ≥2 ZUM w 6 miesięcy to sygnał do diagnostyki.

Jakie badania krwi są najważniejsze na start?

Morfologia z rozmazem, CRP/OB, glukoza/HbA1c, ferrytyna/żelazo, ewentualnie witamina D i panel podstawowej biochemii. W cięższych stanach – prokalcytonina.

Czy warto badać witaminę D i cynk?

Witamina D: tak, niedobór jest częsty i warto go wyrównywać. Oznaczanie cynku nie jest rutynowe; rozważa się je w specyficznych sytuacjach klinicznych.

Kiedy do immunologa?

Gdy infekcje są częste/ciężkie/nietypowe, są zakażenia oportunistyczne, słaba odpowiedź na szczepienia, nieprawidłowe immunoglobuliny lub współwystępują inne niepokojące objawy (np. u dziecka zaburzenia wzrastania).

Czy „badania na pasożyty” mają sens przy przeziębieniach?

Rutynowo – nie. Wskazane są przy objawach ze strony przewodu pokarmowego, eozynofilii, podróżach do krajów endemicznych lub specyficznych ekspozycjach.

Jak uniknąć antybiotykooporności przy nawrotach?

Pobieraj materiał do posiewu przed antybiotykiem, lecz celowanie zgodnie z antybiogramem, kończ pełne kursy leków, nie przyjmuj antybiotyków „na wszelki wypadek”.