Wypadanie włosów to problem, który dotyka kobiet, mężczyzn i dzieci. Może być przejściowe lub przewlekłe, dyskretne lub dramatyczne. Dwie osoby z takim samym nasileniem utraty włosów mogą mieć zupełnie różne rozpoznania – a więc i inne leczenie. Dlatego kluczowe jest zrozumienie, z jakim typem łysienia mamy do czynienia.

W tym artykule omawiam trzy najczęstsze typy: łysienie androgenowe (AGA/FAGA), łysienie plackowate (alopecia areata) oraz łysienie telogenowe (telogen effluvium). Wyjaśniam ich przyczyny, objawy, diagnostykę, leczenie i rokowanie, a także podpowiadam, jak odróżnić je w praktyce i kiedy zgłosić się do specjalisty.

Jak rosną włosy? Krótko o cyklu włosowym

Aby zrozumieć łysienie, warto poznać cykl włosowy. Każdy mieszek przechodzi powtarzalne fazy:

• Anagen – faza wzrostu (2–7 lat na skórze głowy). W tej fazie jest zwykle 85–90% włosów.
• Katagen – krótka faza przejściowa (kilka tygodni).
• Telogen – faza spoczynku (2–4 miesiące). Po niej włos wypada (egzogen), a mieszek zaczyna kolejny anagen.

Różne typy łysienia ingerują w cykl na odmienne sposoby: skracają anagen (łysienie androgenowe), immunologicznie „wyłączają” produktywność mieszka (łysienie plackowate) lub zbyt wiele włosów przerzucają nagle do telogenu (łysienie telogenowe).

Łysienie androgenowe (AGA/FAGA)

Co to jest i kogo dotyczy

Łysienie androgenowe to najczęstszy typ łysienia u mężczyzn i częsta przyczyna przerzedzenia u kobiet. Uwarunkowane jest nadwrażliwością mieszków na androgeny (DHT) oraz predyspozycją genetyczną. U mężczyzn przebiega typowo wg skali Norwooda-Hamiltona (zakola, czubek), u kobiet – rozlane przerzedzenie w obrębie przedziałka (skala Ludwiga/Sinclair).

Objawy i wzorce

• Powolne, postępujące przerzedzenie włosów w określonych obszarach: szczyt, czubek, zakola (u kobiet linia czołowa zwykle oszczędzona).
• Włosy stają się cieńsze, krótsze – zachodzi miniaturyzacja mieszka.
• Skóra może się bardziej przetłuszczać, czasem towarzyszy łupież lub łojotokowe zapalenie skóry.

Przyczyny i mechanizmy

Kluczowa jest konwersja testosteronu do di-hydrotestosteronu (DHT) przez 5-alfa-reduktazę. DHT wiąże się z receptorami w brodawce mieszka i skraca anagen. Znaczenie mają też czynniki zapalne wokół mieszka, mikrokrążenie i stres oksydacyjny. U kobiet często współwystępują zaburzenia hormonalne (np. PCOS), ale poziomy androgenów mogą być prawidłowe – liczy się wrażliwość mieszków.

Diagnostyka

• Wywiad i badanie skóry głowy: wzorzec utraty, tempo, rodzinna historia łysienia.
• Trichoskopia: zróżnicowanie średnicy włosów >20%, znak „peripilar sign”, miniaturyzacja.
• Badania krwi (w razie wątpliwości lub u kobiet): morfologia, ferrytyna, TSH, FT4/FT3, witamina D, B12, cynk; przy podejrzeniu hiperandrogenizmu – testosteron całkowity, wolny/indeks wolnego, DHEA-S, SHBG, prolaktyna, profil glikemiczno-insulinowy.
• Biopsja – rzadko, gdy obraz jest nietypowy lub trzeba różnicować z łysieniem bliznowaciejącym.

Leczenie (strategie o udowodnionej skuteczności)

Łysienie androgenowe to choroba przewlekła – celem jest zatrzymanie progresji i poprawa gęstości. Najlepiej działa terapia skojarzona i konsekwentna.

• Minoksydyl miejscowy (2–5%): poprawia ukrwienie i wydłuża anagen. U kobiet i mężczyzn 1–2 razy dziennie; pierwsze efekty po 3–6 mies., maksimum około 12 mies. Działania niepożądane: podrażnienie, hipertrychoza okołotwarzowa.
• Minoksydyl doustny (LDOM): niskie dawki off-label pod kontrolą lekarza; może powodować obrzęki, kołatanie serca, obniżenie ciśnienia.
• Finasteryd (mężczyźni): inhibitor 5-alfa-reduktazy typu II, standard 1 mg/d. Skutecznie hamuje progresję i poprawia gęstość. Możliwe skutki uboczne: spadek libido, zaburzenia erekcji, rzadko zaburzenia nastroju. Przeciwwskazany w ciąży; kobiety w ciąży nie powinny dotykać pokruszonych tabletek.
• Dutasteryd (off-label): silniejszy inhibitor 5-AR (typ I i II). Rozważany w opornych przypadkach u mężczyzn.
• Terapie dla kobiet: minoksydyl miejscowy/LDOM; w wybranych przypadkach antyandrogeny (np. spironolakton) lub odpowiednio dobrana antykoncepcja – po ocenie ryzyka/korzyści. Finasteryd/dutasteryd bywa rozważany u kobiet po menopauzie (off-label).
• Ketokonazol 1–2% w szamponie: działanie przeciwzapalne i wspomagające.
• Mezoterapia igłowa, PRP (osocze bogatopłytkowe): pomocniczo, zróżnicowana odpowiedź; warto łączyć z terapią podstawową.
• LLLT (laser/światło czerwone o niskiej mocy): może wspierać wzrost włosów przy regularnym stosowaniu.
• Mikronakłuwanie (dermaroller/dermapen): jako adiuwant do minoksydylu – poprawa penetracji i sygnałów wzrostowych.
• Przeszczep włosów (FUE/FUT): dla stabilnego AGA, gdy rezerwa dawcy jest dobra. Wymaga kontynuacji leczenia zachowawczego.
• Dieta i suplementy: uzupełniaj niedobory (żelazo, wit. D, cynk, białko). Uniwersalne „preparaty na włosy” mają ograniczone dowody – skuteczne są głównie przy potwierdzonym niedoborze.

Rokowanie

Wczesne wdrożenie leczenia zwiększa szanse na zahamowanie utraty i odzyskanie gęstości. Po odstawieniu terapii zwykle dochodzi do stopniowego nawrotu objawów, dlatego leczenie ma charakter długoterminowy.

Łysienie plackowate (alopecia areata)

Istota choroby

Łysienie plackowate to autoimmunologiczna choroba mieszków włosowych. Układ odpornościowy „omyłkowo” atakuje mieszki, co prowadzi do nagłego, ogniskowego wypadania włosów. Może dotyczyć skóry głowy, brwi, rzęs, brody i owłosienia ciała. Przebieg bywa nawrotowy i nieprzewidywalny.

Postacie kliniczne i objawy

• Ogniskowe wyłysienia o wyraźnych granicach („placki”), często okrągłe/owalne.
• Włosy wykrzyknikowe na obwodzie ognisk (cienkie przy skórze, grubsze na końcu).
• Łysienie całkowite (totalis) lub uogólnione (universalis) – rzadsze, cięższe formy.
• Ophiasis – pasmowate wyłysienie potyliczno-skroniowe.
• Zmiany paznokci (naparstkowanie, bruzdy) u części chorych. Często poprzedza objawy: mrowienie, świąd.

Dlaczego powstaje

Podłoże to predyspozycja genetyczna i czynniki środowiskowe. Często współwystępują choroby autoimmunologiczne (np. Hashimoto, bielactwo, celiakia, AZS). Jako „wyzwalacze” opisywano stres psychiczny, infekcje, zabiegi, jednak związek przyczynowy jest złożony.

Diagnostyka

• Trichoskopia: „żółte kropki”, „czarne kropki”, włosy wykrzyknikowe, dystroficzne.
• Badanie kliniczne i ocena rozległości wg SALT.
• Badania krwi: z reguły nie są konieczne do rozpoznania, ale często zleca się TSH, przeciwciała tarczycowe, ferrytynę i wit. D – pod kątem chorób współistniejących.
• Biopsja: przy atypowym obrazie lub różnicowaniu z łysieniem bliznowaciejącym.

Leczenie

Terapia dobierana jest do rozległości, czasu trwania i wieku pacjenta. U części pacjentów dochodzi do samoistnych odrostów, ale nawroty są częste.

• Kortykosteroidy:
  • Miejscowe (maści/lotio o średniej–wysokiej sile) – w ogniskowych postaciach.
  • Iniekcje doogniskowe (np. triamcynolon) – skuteczne na małe/średnie ogniska.
  • Ogólnoustrojowe – krótkie kursy w ciężkich, szybko postępujących przypadkach.
• Inhibitory JAK (np. baricytynib): w ciężkich postaciach u dorosłych – część preparatów uzyskała rejestrację w UE; wymagają kwalifikacji i monitorowania bezpieczeństwa.
• Immunoterapia kontaktowa (DPCP/SADBE): wywołanie kontrolowanego kontaktowego zapalenia w celu „odwrócenia” autoagresji.
• Minoksydyl miejscowy jako wsparcie odrostu; antralina, fototerapia – w wybranych przypadkach.
• Wspomagająco: PRP, LLLT – wyniki indywidualne.

Aspekt psychologiczny i pielęgnacja

Łysienie plackowate silnie wpływa na jakość życia. Warto rozważyć wsparcie psychologiczne, grupy wsparcia, a także rozwiązania estetyczne: peruki, systemy włosów, mikropigmentację, rekonstrukcję brwi (np. microblading). Delikatna pielęgnacja skóry głowy i ochrona przeciwsłoneczna są ważne.

Rokowanie

Rokowanie jest zmienne; czynniki gorszego rokowania to wczesny początek, zajęcie brwi/rzęs, postać ophiasis, długi czas trwania i choroby autoimmunologiczne towarzyszące. Mimo to nawet rozległe postacie mogą uzyskać dobry odrost przy nowoczesnym leczeniu.

Łysienie telogenowe (telogen effluvium, TE)

Na czym polega

Łysienie telogenowe to wzmożone wypadanie włosów spowodowane przedwczesnym przejściem zbyt wielu mieszków do fazy telogenu. Ma charakter rozlany (bez wyraźnych placków). Najczęściej zaczyna się 2–3 miesiące po „zdarzeniu wyzwalającym”. Wyróżnia się ostre TE (do 6 mies.) i przewlekłe TE (>6 mies.).

Typowe przyczyny

• Stres fizyczny: gorączka, COVID-19 i inne infekcje, operacje, poród (łysienie poporodowe), intensywna utrata wagi, niedożywienie białkowe.
• Niedobory: żelazo (niska ferrytyna), witamina D, cynk, wit. B12, kwas foliowy.
• Zaburzenia hormonalne: choroby tarczycy (niedoczynność/nadczynność), hiperprolaktynemia.
• Leki: retinoidy, niektóre antydepresanty, beta-blokery, antykoagulanty, leki tarczycowe – lista niepełna; zawsze sprawdź ulotkę i skonsultuj z lekarzem.
• Zmiany hormonalne: odstawienie antykoncepcji, perimenopauza.
• Czynniki psychiczne: ostry stres, zaburzenia lękowe/depresyjne.

Objawy i sygnały

• Nagły wzrost ilości włosów na szczotce, pod prysznicem, na poduszce.
• Dodatni test pociągania (więcej niż kilka włosów pozostaje w dłoni po delikatnym pociągnięciu pasma).
• Przerzedzenie rozlane, szczególnie przy przedziałku; skóra głowy zwykle bez stanów zapalnych.

Diagnostyka

• Wywiad z oceną zdarzeń sprzed 6 miesięcy.
• Trichoskopia: przewaga włosów telogenowych, brak cech miniaturyzacji (chyba że TE współistnieje z AGA).
• Badania krwi: morfologia, ferrytyna i żelazo, CRP, TSH, FT4/FT3, witamina D, B12, cynk; u kobiet – profil hormonalny wg wskazań. Uzupełnij diagnostykę o przyczynę klinicznie najbardziej prawdopodobną.

Leczenie i powrót do równowagi

• Usuń lub złagodź czynnik wyzwalający: wyrównanie tarczycy, odstawienie/zmiana leku (wyłącznie w porozumieniu z lekarzem), leczenie infekcji, normalizacja diety i snu.
• Uzupełnianie niedoborów:
  • Żelazo: dąż do ferrytyny zwykle w przedziale 50–70 ng/ml (zakres docelowy dobierany indywidualnie); suplementuj z wit. C, kontroluj parametry po 8–12 tyg.
  • Witamina D: dawka dobrana do stężenia wyjściowego i masy ciała; kontrola po 3 mies.
  • Cynk, B12, kwas foliowy – tylko przy niedoborze.
• Minoksydyl miejscowy: może skrócić czas trwania TE i poprawić gęstość przejściowo.
• Dieta i styl życia: białko ~1,0–1,2 g/kg mc/d, regularne posiłki, redukcja stresu (techniki relaksacyjne, aktywność fizyczna), higiena snu.
• LLLT, mezoterapia: mogą wspierać, ale nie zastąpią korekty przyczyny.

W ostrym TE odrost zwykle pojawia się po 3–6 miesiącach, a pełna gęstość wraca w 6–12 miesięcy. Przewlekłe TE wymaga dłuższej pracy nad czynnikami sprawczymi.

Jak odróżnić typy łysienia w praktyce

• Początek i przebieg:
  • AGA: powolny, wieloletni, bez „nagłych garści”.
  • TE: nagły wzrost wypadania 2–3 mies. po wyzwalaczu.
  • Alopecia areata: szybkie, ograniczone ogniska o ostrych granicach.
• Wzorzec:
  • AGA: charakterystyczne rejony (zakola/czubek u mężczyzn; przedziałek u kobiet).
  • TE: rozlane przerzedzenie bez łysych placków.
  • AA: okrągłe „placki”, włosy wykrzyknikowe.
• Trichoskopia:
  • AGA: miniaturyzacja, zróżnicowanie średnic włosów.
  • TE: przewaga włosów telogenowych bez miniaturyzacji.
  • AA: żółte/czarne kropki, włosy wykrzyknikowe.
• Możliwe nakładanie: TE może „nałożyć się” na AGA, chwilowo nasilając wypadanie w obrębie już predysponowanych obszarów.

Najczęstsze mity o wypadaniu włosów

• „Częste mycie powoduje łysienie” – Fałsz. Mycie usuwa włosy, które i tak miały wypaść. Dostosuj częstotliwość do potrzeb skóry.
• „Noszenie czapki powoduje łysienie” – Fałsz. O ile czapka nie uciska stale tych samych obszarów, nie wpływa na łysienie androgenowe.
• „Suplementy wyleczą łysienie androgenowe” – Fałsz. Mogą pomóc przy niedoborach, ale nie zastąpią minoksydylu czy terapii antyandrogenowych.
• „Masowanie skóry głowy porości włosy” – Częściowo. Masaż może poprawić mikrokrążenie, ale sam nie zatrzyma AGA.
• „Łysienie to wina tylko genów po ojcu/matce” – Zbyt uproszczone. Dziedziczenie jest wielogenowe i złożone.

Kiedy zgłosić się do dermatologa/trychologa i jak się przygotować

• Gdy wypadanie utrzymuje się >6–8 tygodni lub nasila się.
• Gdy pojawiają się ogniska wyłysienia, świąd, ból, zaczerwienienie, strupy.
• Gdy utrata dotyczy brwi/rzęs, występują zmiany paznokci.
• Po porodzie: jeśli wypadanie jest skrajne, trwa >6 mies. lub towarzyszą mu objawy tarczycy.
• Gdy zauważasz szybko postępujące zakola/czubek lub rodzinne łysienie w młodym wieku.

Przygotowanie do wizyty:

• Lista leków i suplementów z dawkami.
• Informacja o chorobach, zabiegach, infekcjach z ostatnich 6–12 mies.
• Zdjęcia „przed” (jeśli masz) i aktualne – ułatwiają ocenę dynamiki.
• Wstępne badania (opcjonalnie wg dostępności): morfologia, ferrytyna, TSH, wit. D, B12, cynk.

Porównanie w pigułce

FAQ: Najczęstsze pytania o łysienie androgenowe, plackowate i telogenowe

Czy można mieć jednocześnie łysienie androgenowe i telogenowe?

Tak. TE może nałożyć się na AGA, powodując nagłe nasilenie wypadania w predysponowanych obszarach. Leczy się wtedy równolegle oba mechanizmy.

Po jakim czasie widać efekty minoksydylu?

Pierwsze efekty po 3–4 miesiącach, pełniejsza ocena po 6–12 miesiącach. Początkowo może wystąpić przejściowe nasilenie wypadania (tzw. shedding). Terapia wymaga systematyczności.

Czy finasteryd jest bezpieczny?

U większości mężczyzn jest dobrze tolerowany, ale może powodować działania niepożądane (m.in. seksualne, rzadko nastroju). Decyzję podejmuje się po omówieniu ryzyka i korzyści z lekarzem. Kobiety w ciąży nie powinny mieć kontaktu z pokruszonymi tabletkami finasterydu.

Jak długo trwa łysienie poporodowe?

Zwykle zaczyna się 2–4 miesiące po porodzie i ustępuje w 6–12 miesięcy. Jeśli utrzymuje się dłużej lub jest bardzo nasilone, warto zbadać tarczycę i ferrytynę.

Czy łysienie plackowate jest zaraźliwe?

Nie. To choroba autoimmunologiczna, nie infekcyjna.

Jakie badania warto wykonać przy nasilonym wypadaniu?

Najczęściej: morfologia, ferrytyna/żelazo, TSH, FT4/FT3, witamina D, B12, cynk. Dalsze badania (np. androgeny, glikemia/insulina, przeciwciała tarczycowe) wg obrazu klinicznego.

Czy dieta wegańska powoduje wypadanie włosów?

Nie musi. Jednak wymaga starannego planowania białka, żelaza, cynku, B12 i innych mikroskładników. Niedobory mogą wywołać TE.

Czy przeszczep włosów rozwiąże problem na zawsze?

Przeszczep przenosi odporne mieszki do obszarów przerzedzonych, ale nie zatrzymuje AGA. Wymagana jest kontynuacja leczenia zachowawczego, by utrzymać efekt i chronić włosy nieprzeszczepione.

Podsumowanie

Choć wszystkie trzy typy – łysienie androgenowe, plackowate i telogenowe – objawiają się utratą włosów, ich mechanizmy, przebieg i leczenie są różne. Prawidłowe rozpoznanie opiera się na wywiadzie, badaniu skóry głowy i trichoskopii, a niekiedy także na badaniach laboratoryjnych.

Jeśli zmagasz się z wypadaniem włosów, nie zwlekaj z konsultacją dermatologiczną. Dobrze dobrane, wcześnie wdrożone leczenie pozwala zatrzymać proces, a często – odzyskać zauważalną gęstość. Pamiętaj też o podstawach: wyrównanie niedoborów, jakościowa dieta, sen i redukcja stresu wspierają każdy plan terapeutyczny.