Czym jest migrena?

Migrena to nawracające napady bólu głowy o średnim lub dużym nasileniu, często pulsujące, zwykle z jednej strony, trwające od 4 do 72 godzin. Towarzyszą im nudności, wymioty, światłowstręt i nadwrażliwość na dźwięki, a czasem także zapachy. U części osób poprzedza je aura – przemijające objawy neurologiczne (np. migoczące zygzaki w polu widzenia, mrowienie, trudności w mówieniu), trwające zazwyczaj 5–60 minut.

Migrena jest zaburzeniem neurobiologicznym, w którym nadwrażliwość mózgu, układ trójdzielno-naczyniowy i neuroprzekaźniki (m.in. CGRP – peptyd związkowy z genem kalcytoniny) odgrywają kluczową rolę. Choć to choroba przewlekła, jej przebieg i częstość napadów są wrażliwe na czynniki wyzwalające, w tym fluktuacje hormonów płciowych.

Hormony a migrena: dlaczego cykl ma znaczenie

Po okresie dojrzewania migrena występuje u kobiet wielokrotnie częściej niż u mężczyzn. Jednym z najważniejszych wyjaśnień tej różnicy są zmiany stężeń estrogenu i progesteronu w trakcie cyklu menstruacyjnego. W uproszczeniu:

• Estrogen działa neuroprotekcyjnie i modulująco – jego stabilny, umiarkowanie wysoki poziom zwykle sprzyja „spokojowi” migreny.
• Gwałtowny spadek estrogenu, do którego dochodzi tuż przed miesiączką, jest silnym wyzwalaczem ataku (tzw. triggerem).
• Progesteron również wpływa na pobudliwość ośrodkowego układu nerwowego, ale to zmiany estrogenu najlepiej tłumaczą schemat napadów wokół miesiączki.

Dodatkowo, podczas złuszczania endometrium wzrasta poziom prostaglandyn, które nasilają stany zapalne i uczucie bólu, a także mogą prowokować nudności i biegunkę – częste objawy w migrenie menstruacyjnej.

Migrena menstruacyjna – definicje i typowe cechy

Międzynarodowa Klasyfikacja Bólów Głowy (ICHD-3) wyróżnia dwa powiązane pojęcia:

• Czysta migrena menstruacyjna (PMM) – napady występują tylko w tzw. oknie miesiączkowym (od 2 dni przed do 3 dni od początku krwawienia) w co najmniej 2 na 3 cykle, i nie pojawiają się poza nim.
• Migrena związana z miesiączką (MRM) – napady występują w oknie miesiączkowym, ale także w innych dniach cyklu.

Typowo migrena menstruacyjna:

• pojawia się w ciągu 48 godzin przed okresem lub w pierwszych 2–3 dniach krwawienia,
• często bywa dłuższa i bardziej nasilona niż ataki w innych dniach,
• może być mniej podatna na standardowe leczenie doraźne,
• zwykle przebiega bez aury, ale aura może się zdarzać (ważne dla doboru antykoncepcji i oceny ryzyka udaru).

Dlaczego migrena nasila się przed okresem?

Kluczowym mechanizmem jest nagłe obniżenie estrogenu w późnej fazie lutealnej. Ten „hormonalny zjazd”:

• zwiększa pobudliwość neuronów w korze mózgowej,
• nasila aktywację układu trójdzielno-naczyniowego i uwalnianie CGRP,
• współdziała ze wzrostem prostaglandyn z endometrium,
• czyni mózg wrażliwszym na inne triggery (niedosypianie, stres, pomijanie posiłków, odwodnienie).

Dlatego też tak dobrze sprawdzają się strategie ukierunkowane na wyrównanie hormonów, hamowanie prostaglandyn oraz wczesne leczenie ataku.

Rozpoznanie i dzienniczek objawów

Jeśli podejrzewasz migrenę związaną z miesiączką, prowadź przez 2–3 miesiące dzienniczek bólu głowy, zapisując:

• daty i godziny bólu, nasilenie, czas trwania, objawy towarzyszące,
• dzień cyklu (lub daty miesiączki),
• potencjalne wyzwalacze (sen, posiłki, stres, alkohol, kofeina),
• zastosowane leczenie i jego skuteczność.

Takie dane ułatwiają postawienie diagnozy i zaplanowanie terapii, w tym profilaktyki okołomiesiączkowej. W razie nietypowych objawów lub nagłej zmiany charakteru bólu skonsultuj się z lekarzem.

Leczenie doraźne ataku

Im szybciej rozpoczniesz leczenie – najlepiej na początku bólu lub fazy przedsiewnej – tym większa szansa na przerwanie ataku. Sprawdzone opcje to:

• NLPZ (np. ibuprofen, naproksen) – szczególnie przydatne w migrenie menstruacyjnej dzięki hamowaniu prostaglandyn; przyjmuj wcześnie i w odpowiedniej dawce zgodnie z zaleceniami lekarza/ulotką.
• Tryptany (np. sumatryptan, zolmitryptan, frovatriptan, naratryptan) – leki celowane w migrenę; często stosowane w skojarzeniu z NLPZ, co zwiększa skuteczność.
• Gepanty (np. rimegepant, ubrogepant) – nowe, celowane leki blokujące CGRP, opcja dla osób nietolerujących tryptanów.
• Ditany (np. lasmiditan) – alternatywa u osób z przeciwwskazaniami do tryptanów (bez zwężania naczyń), ale z ostrzeżeniami dotyczącymi senności.
• Leki przeciwwymiotne (np. metoklopramid) – pomocne na nudności i jako wsparcie wchłaniania leków.

Unikaj nadużywania leków przeciwbólowych, by nie rozwinął się ból głowy z nadużywania leków (MOH). Ogólna zasada: tryptany i leki złożone – nie częściej niż 9–10 dni w miesiącu; proste przeciwbólowe/NLPZ – nie częściej niż 14–15 dni. Ustal z lekarzem indywidualny plan.

Krótkoterminowa profilaktyka okołomiesiączkowa

Jeżeli ataki są przewidywalne i zbieżne z miesiączką, rozważ tzw. mini-profilaktykę rozpoczynaną na 2–3 dni przed spodziewanym krwawieniem i kontynuowaną przez pierwsze 3–4 dni:

• NLPZ – np. naproksen w stałych dawkach w tych dniach, by „przydusić” prostaglandyny.
• Długodziałające tryptany – takie jak frovatriptan lub naratryptan, przyjmowane 1–2 razy dziennie w schemacie okołomiesiączkowym (ustal z lekarzem).
• Magnez – elementarny ok. 300–400 mg dziennie; niektóre osoby odnoszą korzyść, gdy zaczynają suplementację w połowie cyklu (np. od 15. dnia) do początku miesiączki.
• Estrogen przezskórny – u wybranych pacjentek, po konsultacji: krótka suplementacja małą dawką estrogenu (np. żel/ plaster przezskórny) w dniach największego ryzyka może złagodzić spadek hormonalny.

Dobór metody zależy od częstotliwości i nasilenia migren, przeciwwskazań, planów prokreacyjnych i preferencji. W wielu przypadkach skuteczne bywa połączenie dwóch interwencji (np. naproksen + frovatriptan).

Długoterminowa profilaktyka i styl życia

Jeśli napady występują ≥4 dni w miesiącu, są długie lub znacznie upośledzają funkcjonowanie, rozważ profilaktykę przewlekłą. Możliwości obejmują:

• Leki profilaktyczne – dobór indywidualny: beta-blokery, niektóre leki przeciwpadaczkowe lub przeciwdepresyjne, leki blokujące CGRP (przeciwciała monoklonalne podawane co miesiąc/kwartał), onabotulinotoksyna A (przy migrenie przewlekłej).
• Neuromodulacja – przezskórne urządzenia stymulujące nerwy (np. gałęzie nerwu trójdzielnego, potylicznego, nerw błędny) dla terapii doraźnej i profilaktyki.
• Suplementy o udokumentowanym działaniu wspierającym – magnez, ryboflawina (wit. B2), koenzym Q10; dobór i dawki skonsultuj z lekarzem, zwłaszcza w ciąży i przy chorobach przewlekłych.
• Psychoterapia/techniki radzenia sobie ze stresem – CBT, trening relaksacyjny, uważność; zmniejszają podatność na wyzwalacze.

Styl życia to „fundament farmakoterapii”: regularny sen (stałe pory), odpowiednie nawodnienie, regularne posiłki z białkiem i złożonymi węglowodanami, ruch o umiarkowanej intensywności 3–4 razy w tygodniu, ograniczenie alkoholu i kontrola kofeiny.

Antykoncepcja a migrena

Antykoncepcja hormonalna może zarówno pomóc, jak i zaszkodzić – zależnie od typu migreny, składu preparatu i schematu przyjmowania.

• Migrena z aurą – klasyczne połączenia estrogenowo-progestagenowe (tabletki złożone, plastry, krążki) zwykle są przeciwwskazane ze względu na zwiększone ryzyko udaru niedokrwiennego, zwłaszcza u palących i po 35. r.ż. Dla wielu kobiet bezpieczniejszą opcją są metody tylko progestagenowe (minipigułka, implant, zastrzyk, systemy wewnątrzmaciczne z lewonorgestrelem) lub miedziana wkładka.
• Migrena bez aury – u części kobiet dobrze sprawdzają się schematy wydłużone/ciągłe złożonej antykoncepcji (bez przerw lub z krótką przerwą), które ograniczają „zjazd estrogenu” i mogą redukować migreny okołomiesiączkowe.
• Indywidualizacja – decyzja wymaga oceny pełnego profilu ryzyka (wiek, palenie, ciśnienie, choroby, BMI, historia zakrzepicy/udaru) i preferencji. Zmiana preparatu lub schematu (np. 24/4 zamiast 21/7) często robi dużą różnicę.

O doborze antykoncepcji zawsze decyduj z lekarzem, informując go o typie migreny, występowaniu aury i innych czynnikach ryzyka naczyniowego.

Ciąża, połóg i karmienie piersią

U wielu kobiet migrena poprawia się w II i III trymestrze (stabilny, wysoki estrogen). Napady mogą jednak nasilać się w I trymestrze oraz po porodzie, kiedy dochodzi do gwałtownego spadku hormonów, niedoboru snu i odwodnienia.

• Bezpieczne strategie niefarmakologiczne – higiena snu, regularne posiłki, nawodnienie, łagodne ćwiczenia, techniki relaksacji, zimne okłady.
• Leki – dobór w ciąży i laktacji jest ograniczony i wymaga konsultacji lekarskiej. Powszechnie stosowane są m.in. paracetamol, a w laktacji często akceptowalne są wybrane NLPZ (np. ibuprofen) czy niektóre tryptany (np. sumatryptan). Ergotaminy są przeciwwskazane.

Nowy, nagły, nietypowy ból głowy w ciąży lub połogu wymaga pilnej oceny medycznej.

Perimenopauza i menopauza

W perimenopauzie poziomy hormonów są nieregularne i skaczące, co często nasila migreny. Po menopauzie (kiedy hormony stabilizują się na niskim poziomie) u wielu kobiet dolegliwości słabną.

Jeśli rozważasz HTZ (hormonalną terapię zastępczą) z powodów ginekologicznych/menopauzalnych, porozmawiaj o migrenie z lekarzem. U części pacjentek lepiej tolerowana jest przezskórna, niskodawkowa podaż estrogenu (stabilniejsze stężenia) w połączeniu z progestagenem, przy ostrożności w przypadku migreny z aurą. Decyzja powinna uwzględniać ogólny profil ryzyka sercowo-naczyniowego.

Dieta, sen i stres – praktyczne wskazówki

• Sen – stałe pory zasypiania i wstawania, 7–9 godzin; unikanie „hibernacji” w weekendy.
• Nawodnienie – rozłóż płyny równomiernie w ciągu dnia; wskaźnikiem jest jasna barwa moczu.
• Posiłki – nie pomijaj; włącz białko i węglowodany złożone; zadbaj o żelazo, zwłaszcza przy obfitych miesiączkach (po konsultacji).
• Kofeina – umiarkowanie; nadmiar i odstawienie mogą wywołać atak.
• Alkohol – czerwone wino i alkohole z histaminą często prowokują napady.
• Aktywność – regularny ruch o umiarkowanej intensywności zmniejsza częstość napadów.
• Stres – nie tylko jego wzrost, ale także „zjazd” po stresie może wyzwalać atak; przydatne są techniki relaksacyjne i planowanie odpoczynku.
• Suplementy – poza magnezem, rozważa się ryboflawinę i koenzym Q10; wybór skonsultuj, by uniknąć interakcji i niepotrzebnych kosztów.

Kiedy zgłosić się do lekarza

Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie zastępuje porady lekarskiej. Pilnie skontaktuj się z lekarzem lub zadzwoń po pomoc, jeśli:

• pojawia się najsilniejszy ból głowy w życiu lub ból o nagłym początku („ból piorunujący”),
• towarzyszą mu gorączka, sztywność karku, wysypka, zespół ogólny,
• występują trwałe lub nietypowe objawy neurologiczne (osłabienie jednej strony ciała, zaburzenia widzenia, mowy, utrata przytomności),
• bóle znacznie zmieniły charakter lub pojawiły się po 50. roku życia,
• jesteś w ciąży lub połogu i masz nowy/ciężki ból głowy.

W przypadku częstych migren, braku skuteczności dotychczasowego leczenia, planowania ciąży lub doboru antykoncepcji – umów konsultację ze specjalistą.

Najczęstsze pytania (FAQ)

Czy migrena menstruacyjna zawsze występuje bez aury?

Najczęściej tak, ale aura może się zdarzać. Informuj lekarza o aurze – wpływa to na dobór antykoncepcji i ocenę ryzyka naczyniowego.

Czy da się „przesunąć” miesiączkę, by uniknąć migreny?

U niektórych kobiet sprawdzają się schematy ciągłe lub wydłużone złożonej antykoncepcji, które redukują spadek estrogenu. Decyzja musi być spersonalizowana i poprzedzona wywiadem o aurze i czynnikach ryzyka.

Czy magnez naprawdę pomaga?

Tak, magnez ma mechanizmy wspierające stabilizację neuronów i bywa pomocny w profilaktyce migren, także okołomiesiączkowej. Najczęściej stosuje się 300–400 mg magnezu elementarnego dziennie; wybór formy i dawki skonsultuj z lekarzem.

Jak odróżnić migrenę od napięciowego bólu głowy?

Migrena zwykle jest pulsująca, umiarkowana/duża, nasila się przy aktywności, towarzyszą jej nudności, światło- i dźwiękowstręt. Ból napięciowy jest raczej uciskowy, obustronny, o mniejszym nasileniu i bez nudności.

Czy hormony tarczycy mają związek z migreną?

Choroby tarczycy mogą modulować częstość bólów głowy, ale migrena menstruacyjna wiąże się przede wszystkim z fluktuacjami estrogenu. Przy objawach tarczycowych skonsultuj badania z lekarzem.

Czy menopauza „leczy” migrenę?

U wielu kobiet migreny słabną po menopauzie, ale nie u wszystkich. Perimenopauza bywa trudniejsza z powodu dużych wahań hormonów. Indywidualne podejście do HTZ może pomóc części pacjentek.

Podsumowanie

Migrena i hormony są ze sobą ściśle powiązane. Spadek estrogenu tuż przed miesiączką i wzrost prostaglandyn wyjaśniają, dlaczego ataki są częstsze i cięższe w tym okresie. Dobrze dobrana strategia – od wczesnego leczenia doraźnego, przez mini-profilaktykę (NLPZ, długodziałające tryptany, magnez, rozważnie dobrany estrogen przezskórny), po metody przewlekłej profilaktyki i styl życia – pozwala znacząco ograniczyć wpływ migreny na codzienność.

Prowadź dzienniczek, współpracuj z lekarzem (również przy doborze antykoncepcji, w ciąży i podczas menopauzy) i nie poddawaj się – istnieje wiele skutecznych rozwiązań, które można dopasować do Twojego cyklu i potrzeb.