Czym jest opryszczka (HSV-1 i HSV-2)?

Opryszczka to zakażenie wirusem Herpes simplex (HSV). Wyróżniamy dwa główne typy:

• HSV-1 – częściej powoduje opryszczkę wargową (tzw. „zimno” na ustach), ale może też wywołać zakażenie narządów płciowych.
• HSV-2 – najczęściej odpowiada za opryszczkę narządów płciowych, choć może też zakażać okolice ust.

Po pierwszym kontakcie z wirusem HSV pozostaje on w organizmie w stanie uśpienia i może się okresowo uaktywniać, powodując nawroty zmian skórnych lub błon śluzowych. Zakażenie szerzy się przez bliski kontakt skóra–skóra lub błona śluzowa–błona śluzowa, w tym kontakt seksualny oraz kontakt oralno-genitalny.

Dlaczego opryszczka w ciąży jest tematem szczególnym?

U większości dorosłych opryszczka to choroba łagodna. W ciąży problemem jest jednak możliwość zakażenia okołoporodowego noworodka, zwłaszcza jeśli matka zakazi się po raz pierwszy (tzw. infekcja pierwotna) pod koniec ciąży. Wtedy organizm nie zdąży wytworzyć przeciwciał, które mogłyby częściowo chronić dziecko.

Istotne jest rozróżnienie:

• Infekcja pierwotna – pierwsze w życiu zakażenie HSV (brak przeciwciał IgG przed epizodem). Zwykle daje bardziej nasilone objawy ogólne.
• Nawrót – ponowna aktywacja wirusa u osoby, która już ma przeciwciała. Zwykle przebiega łagodniej, a ryzyko transmisji na dziecko jest znacznie mniejsze.

Ryzyko dla płodu i noworodka: kiedy jest największe?

W ciąży

Transplacentarna (przez łożysko) transmisja HSV jest rzadka, ale jeśli do niej dojdzie, może spowodować tzw. wrodzoną opryszczkę z poważnymi następstwami (m.in. zmiany skórne, uszkodzenia oczu i ośrodkowego układu nerwowego). Najczęściej jednak problem dotyczy okresu porodu i pierwszych tygodni po nim.

W czasie porodu

• Największe ryzyko: pierwotna opryszczka narządów płciowych u matki w ostatnich tygodniach ciąży lub aktywne zmiany w chwili porodu. W takiej sytuacji ryzyko zakażenia noworodka jest wysokie.
• Znacznie mniejsze ryzyko: nawrotowa opryszczka narządów płciowych. Dzięki obecnym przeciwciałom matki ryzyko transmisji jest zwykle niskie (poniżej 1%), szczególnie gdy w chwili porodu nie ma aktywnych zmian.
• Opryszczka wargowa u matki w chwili porodu nie wymaga rutynowo cięcia cesarskiego, bo do zakażenia dochodzi zwykle drogą kontaktu po urodzeniu, a nie w kanale rodnym.

Po porodzie

Noworodki mogą zakazić się HSV m.in. poprzez kontakt z pęcherzykami opryszczki wargowej u opiekunów. Dlatego higiena i unikanie całowania dziecka przy aktywnych zmianach są kluczowe.

Objawy opryszczki wargowej i narządów płciowych

Opryszczka wargowa (HSV-1)

• pieczenie, mrowienie i swędzenie skóry w okolicy ust (objawy prodromalne),
• po 6–24 godzinach – pęcherzyki wypełnione płynem, bolesne nadżerki, strupy,
• czasem objawy ogólne: złe samopoczucie, stan podgorączkowy.

Opryszczka narządów płciowych (HSV-1 lub HSV-2)

• bolesne pęcherzyki i owrzodzenia na sromie, pochwie, szyjce macicy; u partnerów – na prąciu, mosznie, okolicy odbytu,
• objawy prodromalne: mrowienie, ból, pieczenie, uczucie rozpierania,
• przy infekcji pierwotnej częstsze są: gorączka, bóle mięśni, obrzęk węzłów chłonnych, bolesne oddawanie moczu.

Diagnostyka: kiedy i jakie badania wykonać?

Rozpoznanie opryszczki zwykle stawia się na podstawie obrazu klinicznego, ale w ciąży warto potwierdzić etiologię i typ wirusa:

• PCR z wymazu z pęcherzyka/owrzodzenia – najlepsza czułość i swoistość; pozwala odróżnić HSV-1 od HSV-2.
• Badania serologiczne (przeciwciała IgG na HSV-1 i HSV-2) – pomocne, by odróżnić infekcję pierwotną od nawrotu. Dodatnie IgG sprzed epizodu sugerują nawrót.

Rutynowe przesiewowe badania serologiczne u bezobjawowych ciężarnych nie są powszechnie zalecane. Rozważa się je indywidualnie, np. gdy partner ma znaną opryszczkę narządów płciowych, a kobieta nie.

Leczenie opryszczki w ciąży

Celem terapii jest złagodzenie objawów u matki, skrócenie czasu gojenia oraz zmniejszenie ryzyka aktywnych zmian w chwili porodu. Leczenie należy ustalać z lekarzem prowadzącym ciążę.

Bezpieczeństwo leków przeciwwirusowych

• Acyklowir – lek pierwszego wyboru w ciąży i w okresie karmienia. Posiada dobrze udokumentowany profil bezpieczeństwa.
• Walacyklowir – prolek acyklowiru; również uznawany za bezpieczny w ciąży.
• Famcyklowir – mniej danych w ciąży; rzadziej stosowany.

Leczenie miejscowe (np. krem z acyklowirem) może być pomocne przy opryszczce wargowej, jednak w przypadku zmian narządów płciowych lub nasilonych objawów wskazane jest leczenie ogólne.

Przykładowe schematy (do potwierdzenia z lekarzem)

• Infekcja pierwotna narządów płciowych: acyklowir doustnie przez 7–10 dni (np. 400 mg 3×/dobę) lub walacyklowir (np. 500 mg 2×/dobę). W ciężkich przypadkach – acyklowir dożylnie.
• Nawrót: acyklowir przez 5 dni (np. 400 mg 3×/dobę) lub krótsze schematy w dawkach skondensowanych; im szybciej od początku objawów, tym lepiej.
• Terapia supresyjna od 36. tygodnia: acyklowir (np. 400 mg 3×/dobę) lub walacyklowir (np. 500 mg 2×/dobę) do porodu, by zmniejszyć ryzyko nawrotu i konieczność cięcia cesarskiego.

Leczenie objawowe i higiena

• Delikatne mycie i osuszanie zmian; luźna, przewiewna bielizna.
• Przy znacznym bólu – konsultacja ws. bezpiecznych leków przeciwbólowych (paracetamol jest preferowany w ciąży).
• Unikanie drażniących kosmetyków i żeli intymnych, które mogą nasilać dolegliwości.

Poród a opryszczka: siłami natury czy cięcie cesarskie?

Decyzja o sposobie porodu zależy od stanu klinicznego w chwili rozpoczęcia akcji porodowej:

• Brak aktywnych zmian narządów płciowych i brak objawów prodromalnych u kobiety z przebywaną opryszczką: zwykle poród drogami natury.
• Aktywne zmiany opryszczkowe narządów płciowych lub objawy prodromalne (pieczenie, mrowienie) w chwili porodu: zwykle wskazanie do cięcia cesarskiego, najlepiej przed długotrwałym pęknięciem błon płodowych.
• Pierwotna infekcja pod koniec ciąży (szczególnie w ciągu kilku tygodni przed porodem): zwykle planuje się cięcie cesarskie ze względu na wysokie ryzyko transmisji.

W trakcie porodu u kobiet z ryzykiem HSV unika się, jeśli to możliwe, zabiegów zwiększających kontakt skóry dziecka ze śluzówką matki (np. elektrod skórnych na główkę, kleszczy, próżniociągu), chyba że korzyści przewyższają ryzyko.

Opryszczka wargowa w ciąży i po porodzie

Opryszczka wargowa (HSV-1) u ciężarnej zwykle nie zagraża dziecku w macicy. Problemem jest okres po porodzie, gdy łatwo o bezpośredni kontakt pęcherzyków z delikatną skórą noworodka.

Profilaktyka: jak zmniejszyć ryzyko zakażenia?

W czasie ciąży

• Jeśli nie chorowałaś wcześniej na opryszczkę narządów płciowych, unikaj nowych partnerów seksualnych w ciąży.
• Jeśli partner ma opryszczkę narządów płciowych, stosujcie prezerwatywy przez całą ciążę i unikajcie kontaktu seksualnego podczas objawów oraz w okresie prodromalnym.
• Jeśli partner ma opryszczkę wargową, unikaj seksu oralnego wobec Ciebie w czasie aktywnych zmian i przez kilka dni po ich wygojeniu.
• Rozważ z lekarzem terapię supresyjną od 36. tygodnia, jeśli masz częste nawroty opryszczki narządów płciowych.

Ogólne zasady

• Myj ręce po dotykaniu zmian opryszczkowych.
• Nie dziel się kosmetykami do ust, ręcznikami czy sztućcami podczas aktywnej opryszczki.
• Dbaj o sen, dietę i redukcję stresu – nawroty opryszczki bywają wyzwalane przez spadek odporności i stres.

Karmienie piersią a opryszczka

Karmienie piersią jest zazwyczaj bezpieczne u mam z opryszczką, także podczas stosowania acyklowiru/walacyklowiru – ilości leku w mleku są niewielkie. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy zmiany opryszczkowe znajdują się na skórze piersi lub brodawce:

• Nie karm piersią z zajętej strony do czasu pełnego wygojenia (strup i brak świeżych zmian). Mleko z tej piersi odciągaj i utylizuj, by utrzymać laktację.
• Możesz karmić drugą, zdrową piersią – zachowując ścisłą higienę rąk i osłonę zmian (np. jałowy opatrunek).

Najczęstsze mity i fakty

• Mit: Opryszczka zawsze oznacza cięcie cesarskie.
  Fakt: Przy braku aktywnych zmian narządów płciowych w chwili porodu większość kobiet rodzi siłami natury.
• Mit: Opryszczka wargowa szkodzi dziecku w brzuchu.
  Fakt: Ryzyko dla płodu jest minimalne; ważniejsza jest ochrona noworodka po porodzie przed kontaktem z pęcherzykami.
• Mit: Leków przeciwwirusowych nie wolno w ciąży.
  Fakt: Acyklowir i walacyklowir mają dobry profil bezpieczeństwa w ciąży i laktacji – stosuje się je rutynowo, gdy są wskazane.
• Mit: Jeśli nie ma pęcherzyków, nie można zarazić.
  Fakt: Możliwe jest bezobjawowe wydzielanie wirusa, choć ryzyko jest niższe.

Kiedy pilnie skontaktować się z lekarzem?

• Pojawienie się pierwszego w życiu epizodu opryszczki narządów płciowych w ciąży.
• Objawy nasilone (gorączka, bolesne oddawanie moczu, rozległe owrzodzenia), brak poprawy po 3–5 dniach leczenia.
• Opryszczka narządów płciowych w III trymestrze lub aktywne zmiany w okolicy terminu porodu.
• Zmiany opryszczkowe na piersi/brodawce przy karmieniu piersią.
• Objawy sugerujące zajęcie oka (ból, światłowstręt, pogorszenie widzenia) – stan nagły (pilny okulista).
• U noworodka: senność, gorączka, trudności w karmieniu, wysypka/pęcherzyki – pilna konsultacja.

Najważniejsze wnioski

• Największe ryzyko dla noworodka to pierwotna opryszczka narządów płciowych pod koniec ciąży lub aktywne zmiany w chwili porodu.
• Acyklowir/walacyklowir są skuteczne i uznawane za bezpieczne w ciąży i laktacji.
• Supresja od 36. tygodnia u kobiet z nawracającą opryszczką narządów płciowych zmniejsza nawroty i ryzyko cięcia cesarskiego.
• Decyzja o cesarskim cięciu dotyczy głównie aktywnych zmian narządów płciowych lub objawów prodromalnych w chwili porodu.
• Opryszczka wargowa wymaga rygorystycznej higieny po porodzie, by chronić dziecko.

Pamiętaj: ten artykuł ma charakter edukacyjny i nie zastępuje porady medycznej. W razie wątpliwości skonsultuj się z lekarzem prowadzącym ciążę.

FAQ: najczęstsze pytania o opryszczkę w ciąży

Czy opryszczka może uszkodzić płód?

Uszkodzenie płodu na skutek zakażenia przez łożysko zdarza się bardzo rzadko. Największe zagrożenie dotyczy okresu okołoporodowego (zakażenie podczas porodu) i wczesnego okresu po porodzie (kontakt z pęcherzykami).

Czy przy opryszczce zawsze wykonuje się cesarskie cięcie?

Nie. Cesarskie cięcie zaleca się przy aktywnych zmianach narządów płciowych lub objawach prodromalnych w chwili porodu oraz przy pierwotnej infekcji pod koniec ciąży. Przy braku zmian poród drogami natury jest zwykle bezpieczny.

Czy mogę brać acyklowir w ciąży?

Tak, acyklowir (i walacyklowir) mają dobry profil bezpieczeństwa w ciąży. O dawkowaniu decyduje lekarz. W ciężkich przypadkach stosuje się acyklowir dożylnie.

Co zrobić, jeśli partner ma opryszczkę, a ja jestem w ciąży?

Stosujcie prezerwatywy przez całą ciążę, unikajcie kontaktów podczas objawów/prodromu, a przy opryszczce wargowej – seksu oralnego wobec Ciebie. Porozmawiaj z lekarzem o ewentualnych badaniach i strategii profilaktyki.

Czy mogę karmić piersią z opryszczką?

Tak, chyba że zmiany są na piersi/brodawce – wtedy do wygojenia nie karm z tej piersi. Acyklowir i walacyklowir są zgodne z karmieniem piersią.