Nadwaga vs otyłość — kiedy wchodzą w grę leki?

W praktyce medycznej decyzje o farmakoterapii opiera się na wskaźniku masy ciała (BMI), obwodzie talii i obecności chorób towarzyszących. Ogólne progi:

• Nadwaga: BMI 25,0–29,9 kg/m².
• Otyłość: BMI ≥30,0 kg/m² (klasy I–III).
• Otyłość brzuszna: obwód talii zwykle >80 cm u kobiet i >94 cm u mężczyzn (progi etniczne mogą się różnić).

Farmakoterapia odchudzająca jest zazwyczaj rozważana, gdy:

• BMI ≥30 kg/m², lub
• BMI ≥27 kg/m² z chorobami współistniejącymi pogarszanymi przez nadmiar masy ciała (np. stan przedcukrzycowy, cukrzyca typu 2, nadciśnienie, dyslipidemia, stłuszczeniowa choroba wątroby, bezdech senny, PCOS, choroba zwyrodnieniowa stawów).

Warto podkreślić: leki nie zastępują zdrowych nawyków — działają najlepiej jako element kompleksowej terapii prowadzonej długoterminowo.

Jak wygląda wizyta i diagnostyka przed leczeniem?

Do przygotowania bezpiecznego, skutecznego planu lekarz zwykle:

• Zbiera wywiad o stylu życia (dieta, aktywność, sen), czynnikach psychologicznych (stres, emocjonalne jedzenie), wcześniejszych próbach odchudzania, lekach mogących zwiększać masę ciała (np. niektóre leki przeciwdepresyjne i przeciwpsychotyczne, glikokortykosteroidy, insulina, sulfonylomoczniki, niektóre beta-blokery).
• Oceni choroby towarzyszące i ryzyko sercowo-naczyniowe.
• Wykona badanie fizykalne z pomiarem masy, wzrostu, ciśnienia, obwodu talii; oceni np. objawy insulinooporności (acanthosis nigricans) lub obturacyjnego bezdechu sennego.
• Zleci badania dostosowane do sytuacji, najczęściej: glikemia na czczo i/lub HbA1c, lipidogram, próby wątrobowe (ALT/AST), TSH, kreatynina/eGFR, czasem ferrytyna, witamina D, badania pod kątem PCOS u kobiet (jeśli wskazane). Przy podejrzeniu wtórnych przyczyn — adekwatną diagnostykę (np. hiperkortyzolizm, rzadkie zaburzenia genetyczne).
• Przesieje pod kątem bezdechu sennego (ankiety STOP-Bang) i skieruje do dalszej diagnostyki, jeśli potrzeba.

Na tej podstawie dobiera się strategię leczenia, ustala cele (np. 5–10% ubytku masy ciała w 3–6 miesięcy) i omawia preferencje pacjenta (doustnie vs iniekcje, częstotliwość, budżet).

Co lekarz zaleca najpierw: dieta, aktywność, sen i nawyki

Podstawą leczenia nadwagi są interwencje w styl życia. Leki dodaje się jako wsparcie, jeśli sama zmiana nawyków nie wystarcza lub istnieją ku temu wskazania medyczne.

Ukierunkowana dieta

• Deficyt energetyczny rzędu 500–750 kcal/dobę jako punkt wyjścia, z naciskiem na sytość (białko, błonnik) i jakość (warzywa, pełne ziarna, zdrowe tłuszcze).
• Popularne wzorce: dieta śródziemnomorska, wysokobiałkowa, niskoenergetyczna z zamiennikami posiłków — dobór indywidualny.
• W insulinooporności: regularność posiłków, ograniczenie ultraprzetworzonych węglowodanów, dbałość o bilans białka i błonnika.

Aktywność fizyczna i NEAT

• 150–300 minut/tydzień wysiłku umiarkowanego i 2 dni treningu siłowego — to cel długoterminowy.
• NEAT (codzienna spontaniczna aktywność) ma znaczenie: kroki, schody, krótkie przerwy na ruch.

Psychodietetyka i zachowania

• Techniki CBT, uważność w jedzeniu, prowadzenie dzienniczka, planowanie posiłków, ważenie 1×/tydz.
• Wsparcie dietetyka/psychodietetyka oraz programy grupowe zwiększają skuteczność.

Sen i stres

• Cel: 7–9 h snu; higiena snu obniża łaknienie i poprawia regulację apetytu.
• Redukcja stresu (np. techniki relaksacyjne) ogranicza epizody „emocjonalnego jedzenia”.

Leki na nadwagę i otyłość: przegląd opcji

Poniżej omówienie najczęściej stosowanych leków w Europie/Polsce. Dostępność i refundacja zmieniają się w czasie — przed wizytą warto sprawdzić aktualny stan w aptekach i komunikaty urzędowe.

1) Agoniści receptora GLP‑1 (inkretynowe leki przeciwotyłościowe)

• Liraglutyd 3 mg (Saxenda) — zarejestrowany do leczenia otyłości/nadwagi z powikłaniami. Skuteczność: średnio ok. 5–8% redukcji masy ciała po roku (w połączeniu z dietą i aktywnością).
• Semaglutyd 2,4 mg (Wegovy) — zarejestrowany w UE do przewlekłego leczenia otyłości u dorosłych i młodzieży; ponadto wskazanie do redukcji ryzyka sercowo‑naczyniowego u osób z nadwagą/otyłością i chorobą układu krążenia. Skuteczność: mediana ~12–15% redukcji masy ciała po 68 tyg.
• Semaglutyd 0,5–1 mg (Ozempic) — wskazany w cukrzycy typu 2; bywał stosowany „off‑label” na otyłość, ale właściwym preparatem w tym wskazaniu jest Wegovy.
• Tirzepatyd (Zepbound w otyłości; Mounjaro w cukrzycy) — agonista GIP/GLP‑1. W 2024 r. uzyskał dopuszczenie do leczenia otyłości w UE; wdrażany stopniowo na rynkach. Skuteczność: średnio 15–21% redukcji masy ciała w badaniach.

Jak działają: spowalniają opróżnianie żołądka, nasilają sytość, modulują apetyt i sprzyjają deficytowi energetycznemu. Zwykle są podawane w iniekcjach podskórnych raz dziennie (liraglutyd) lub raz tygodniowo (semaglutyd, tirzepatyd) z powolną titracją dawki, by ograniczyć nudności.

Najczęstsze działania niepożądane: nudności, wymioty, biegunka lub zaparcia, wzdęcia, odbijanie. Rzadziej: odwodnienie, kamica żółciowa (zwłaszcza przy szybkiej utracie masy), rzadkie zapalenie trzustki. Mogą pogarszać gastroparezę. Ryzyko hipoglikemii głównie w skojarzeniu z insuliną/sulfonylomocznikiem.

Przeciwwskazania/ostrożność: przebyty rak rdzeniasty tarczycy lub MEN2 (przeciwwskazanie), ciąża i karmienie, ciężka gastropareza. Ostrożnie w chorobach trzustki i pęcherzyka żółciowego. Zgłaszaj nowe/utrwalone bóle brzucha, znaczne wymioty, objawy odwodnienia.

2) Naltrekson/bupropion o przedłużonym uwalnianiu

• Naltrekson/bupropion (Mysimba) — zarejestrowany w UE do leczenia nadwagi/otyłości. Działa ośrodkowo na mechanizmy nagrody i kontroli apetytu. Skuteczność: średnio 4–5% ponad efekt stylu życia po 1 roku.

Działania niepożądane: nudności, zawroty głowy, bezsenność, suchość w ustach, zaparcia, wzrost ciśnienia i tętna (na początku). Przeciwwskazania: uzależnienie od opioidów lub terapia opioidami (naltrekson zablokuje działanie), niekontrolowane nadciśnienie, napady drgawkowe w wywiadzie, anoreksja/bulimia, ciężka choroba wątroby, stosowanie inhibitorów MAO, ciąża/karmienie. Bupropion może obniżać próg drgawkowy; należy unikać nagłego odstawiania alkoholu/benzodiazepin.

3) Orlistat (inhibitor lipaz)

• Orlistat 120 mg (Xenical, Rx) oraz 60 mg OTC (Alli) — hamuje wchłanianie około 30% tłuszczów pokarmowych. Skuteczność: dodatkowe 2–3% redukcji masy po 1 roku przy diecie niskotłuszczowej.

Działania niepożądane: tłuste, luźne stolce, nagłe parcie, wzdęcia — nasilają się przy diecie tłustej; rzadko zaburzenia wątroby. Ważne: suplementować witaminy A, D, E, K (zwykle na noc), zachować odstępy przy lewotyroksynie i cyklosporynie. Przeciwwskazany w zespole złego wchłaniania i cholestazie.

4) Inne leki stosowane w wybranych sytuacjach

• Metformina — lek przeciwcukrzycowy, nie zarejestrowany na otyłość, ale bywa użyteczny przy insulinooporności, stanie przedcukrzycowym oraz PCOS; może dać umiarkowaną redukcję masy (~2–3%).
• Inhibitory SGLT2 (np. empagliflozyna) — w cukrzycy typu 2 wspierają niewielką utratę masy, ale nie są lekami przeciwotyłościowymi.
• Topiramat/fentermina (Qsymia) — popularna w USA, w UE (w tym w Polsce) niedostępna w leczeniu otyłości.
• Setmelanotyd — specjalistyczny lek dla rzadkich, potwierdzonych genetycznie zespołów otyłości (POMC, PCSK1, LEPR).

Czego oczekiwać po leczeniu farmakologicznym?

• Recepta to dodatek do stylu życia. Największe, trwałe efekty pojawiają się przy połączeniu z dietą, ruchem i wsparciem behawioralnym.
• Efekty są zależne od dawki i czasu. Leki działają tak długo, jak są stosowane; po odstawieniu część masy zwykle wraca. Plan utrzymania jest kluczowy.
• Jeśli po 12–16 tygodniach na pełnej dawce nie ma co najmniej 5% redukcji masy ciała, lekarz rozważa zmianę strategii (zgodnie z etykietą leku).

Jak lekarz wybiera lek? Praktyczne scenariusze

Dobór farmakoterapii uwzględnia skuteczność, profil działań niepożądanych, choroby współistniejące, preferencje, dostępność i koszty.

Przykładowe kierunki decyzji

• Cukrzyca typu 2 / stan przedcukrzycowy: GLP‑1 (semaglutyd, liraglutyd) lub tirzepatyd dają znaczną redukcję masy i korzyści metaboliczne; w T2D rozważa się także SGLT2 dla sercowo‑nerkowych korzyści.
• Nadciśnienie tętnicze: unikać naltreksonu/bupropionu przy niekontrolowanym ciśnieniu; GLP‑1 zwykle korzystnie wpływają na ciśnienie.
• Leczenie opioidami/plan operacji z użyciem opioidów: przeciwwskazany naltrekson (zablokuje działanie opioidów).
• Skłonność do biegunek/IBS-D: orlistat może nasilać objawy — lepiej rozważyć inne opcje.
• Silne napady głodu i jedzenia „na emocje”: naltrekson/bupropion bywa pomocny w kontroli łaknienia i tzw. food cravings.
• Gastropareza/znaczne dolegliwości żołądkowe: GLP‑1 mogą je nasilać — decyzja indywidualna.
• PCOS i insulinooporność: metformina jako element terapii metabolicznej; GLP‑1 mogą wspierać redukcję masy i poprawę parametrów.
• Ryzyko sercowo‑naczyniowe: semaglutyd 2,4 mg (Wegovy) ma wskazanie do redukcji ryzyka MACE u pacjentów z otyłością/nadwagą i CVD.

Poza tabletką: endoskopia i chirurgia bariatryczna

Gdy otyłość jest zaawansowana albo leki nie wystarczają, lekarz może zaproponować leczenie zabiegowe.

Chirurgia bariatryczna

• Wskazania: zwykle BMI ≥40 kg/m², lub ≥35 kg/m² z chorobami towarzyszącymi. W wybranych przypadkach możliwa kwalifikacja przy BMI 30–34,9 z ciężką cukrzycą typu 2.
• Techniki: rękawowa resekcja żołądka (sleeve), gastric bypass (Roux‑en‑Y), rzadziej inne.
• Efekty: średnio 25–35% utraty masy ciała długoterminowo, często poprawa/remisja T2D, nadciśnienia i bezdechu sennego.
• Wymaga: kwalifikacji, przygotowania, opieki multidyscyplinarnej i kontroli do końca życia (w tym suplementacji).

Metody endoskopowe

• Endoskopowa plastyka żołądka (ESG) lub balony żołądkowe — mniej inwazyjne, zwykle czasowe; skuteczność niższa niż chirurgia, ale wyższa niż farmakoterapia u części chorych. Decyzja po kwalifikacji specjalistycznej.

Bezpieczeństwo, mity i realistyczne oczekiwania

• To leczenie przewlekłe. Otyłość to choroba długoterminowa; leki działają, póki się je stosuje. Po odstawieniu często dochodzi do częściowego nawrotu masy — warto mieć plan utrzymania.
• Plateau to norma. Organizm adaptuje się. Zwykle pomaga korekta kalorii, wzrost aktywności, trening siłowy, modyfikacja dawki leku lub zmiana preparatu.
• Nie dla ciąży. Większość leków przeciwotyłościowych jest przeciwwskazana w ciąży i laktacji — konieczna antykoncepcja u kobiet w wieku rozrodczym i planowanie odstawienia przed ciążą.
• Źródło leku ma znaczenie. Kupuj wyłącznie w aptekach; unikaj niesprawdzonych „zestawów odchudzających” i preparatów z internetu — ryzyko podróbek i działań niepożądanych.
• Koszty i dostępność. W Polsce refundacja leków przeciwotyłościowych jest ograniczona; dostępność (szczególnie GLP‑1) bywa zmienna. Zapytaj lekarza o alternatywy i programy wsparcia.
• Opieka psychologiczna. Leczenie otyłości często wymaga pracy nad relacją z jedzeniem, stresem i snem. To pełnoprawny element terapii, nie „słabość”.

Kto może przepisać leki i jak zacząć?

W Polsce leki zarejestrowane w leczeniu nadwagi/otyłości mogą przepisywać lekarze uprawnieni do ordynacji leków: lekarz rodzinny (POZ), internista, diabetolog, endokrynolog, specjalista medycyny stylu życia czy lekarz bariatra. Coraz częstsze są też konsultacje telemedyczne — upewnij się, że odbywają się z legalnym podmiotem leczniczym i obejmują rzetelny wywiad oraz plan kontroli.

Przygotuj na wizytę: listę przyjmowanych leków/suplementów, historię chorób, dotychczasowe próby odchudzania, preferencje i obawy, wyniki ostatnich badań, a także dzienniczek kilku dni żywienia/aktywności.

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Czy lekarz rodzinny może przepisać leki na odchudzanie?

Tak — jeśli lek jest dopuszczony we wskazaniu leczenia nadwagi/otyłości i nie ma przeciwwskazań. W trudniejszych przypadkach lekarz POZ często kieruje do diabetologa/endokrynologa lub poradni leczenia otyłości.

Jakie są najskuteczniejsze leki na otyłość?

W badaniach największą średnią redukcję masy ciała dają obecnie tirzepatyd oraz semaglutyd 2,4 mg, następnie liraglutyd, naltrekson/bupropion i orlistat. „Najlepszy” lek to jednak ten, który jest dla Ciebie bezpieczny, dostępny i akceptowalny.

Czym różni się Wegovy od Ozempicu?

Oba zawierają semaglutyd, ale mają inne wskazania, dawki i programy titracji. Wegovy jest lekiem na otyłość/nadwagę (wyższe dawki), a Ozempic — na cukrzycę typu 2. Nie należy samodzielnie zamieniać preparatów bez decyzji lekarza.

Czy leki trzeba brać „na stałe”?

W pewnym sensie tak — to leczenie przewlekłej choroby. Część pacjentów po osiągnięciu celu przechodzi na dawki podtrzymujące; odstawienie często wiąże się z częściowym nawrotem masy, jeśli nie utrzymamy zmian stylu życia.

Jakie badania są potrzebne przed rozpoczęciem leczenia?

Zwykle: glikemia/HbA1c, lipidogram, próby wątrobowe, TSH, kreatynina; czasem dodatkowe testy indywidualnie. Przy lekach GLP‑1 warto ocenić ryzyko kamicy pęcherzyka żółciowego i chorób przewodu pokarmowego.

Czy GLP‑1 „psują żołądek”?

Najczęstsze działania to dolegliwości żołądkowo‑jelitowe (nudności, pełność, zaparcia/biegunki), które zwykle mijają przy wolnej titracji, mniejszych porcjach i piciu płynów. Niewielki odsetek wymaga przerwania leczenia. Zgłaszaj silne/pogarszające się bóle brzucha.

Czy są leki „bez recepty” na odchudzanie?

Tak, orlistat 60 mg jest dostępny bez recepty, ale i tak warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą, by ocenić przeciwwskazania i właściwie włączyć suplementację witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.

Czy farmakoterapia jest bezpieczna przy planowaniu ciąży?

Leki przeciwotyłościowe są przeciwwskazane w ciąży i laktacji; większość należy odstawić z wyprzedzeniem. Planowanie rodziny omów z lekarzem przed rozpoczęciem leczenia.

Podsumowanie

Na pytanie „Co lekarz przepisuje na nadwagę?” odpowiedź brzmi: to zależy — od Twojego zdrowia metabolicznego, preferencji, dotychczasowych doświadczeń i dostępności terapii. Najczęściej leczenie zaczyna się od spersonalizowanych zmian stylu życia i wsparcia behawioralnego. Gdy spełnione są kryteria, lekarz może włączyć nowoczesne leki (GLP‑1, tirzepatyd, naltrekson/bupropion, orlistat) i będzie monitorować efekty oraz bezpieczeństwo. W wybranych przypadkach rozważa się metody zabiegowe. Najlepsze rezultaty osiąga się, łącząc farmakoterapię z długofalowym planem jedzenia, ruchu, snu i redukcji stresu.

To tekst informacyjny — nie zastępuje porady medycznej. Jeśli rozważasz leczenie, umów wizytę u lekarza (POZ lub specjalista), przygotuj wyniki badań i wspólnie zaplanujcie bezpieczną, skuteczną terapię.