Czym jest przewlekłe zapalenie zatok (CRS)?

Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych (ang. Chronic Rhinosinusitis, CRS) to długotrwały stan zapalny błony śluzowej nosa i zatok, który trwa co najmniej 12 tygodni. Aby rozpoznać CRS, zwykle stwierdza się co najmniej dwa objawy, z których jeden musi dotyczyć zatkania nosa lub wydzieliny z nosa/spływania po tylnej ścianie gardła. Często towarzyszy im także osłabienie węchu lub ból/ucisk twarzy.

CRS dzieli się na dwie główne postaci: z polipami nosa (CRSwNP) i bez polipów (CRSsNP). To rozróżnienie ma znaczenie dla leczenia, ale także subtelnie wpływa na obraz objawów – w wariancie z polipami częstsze są problemy z węchem i uczucie przewlekłego zatkania.

Zapalenie może mieć charakter stały (objawy codziennie) lub nawracający (z okresami wyraźnych zaostrzeń). Wielu pacjentów opisuje dni „lepsze i gorsze”, a dolegliwości pogarszają się np. przy pochyleniu, w klimatyzowanych pomieszczeniach, po ekspozycji na dym lub pył, a także rano i wieczorem.

Najczęstsze objawy przewlekłego zapalenia zatok

Poniżej zestawienie najtypowszych dolegliwości w CRS wraz z praktycznymi wskazówkami, jak je rozpoznać u siebie.

1) Zatkany nos (niedrożność nosa)

To jeden z kluczowych objawów przewlekłego zapalenia zatok. Może być jednostronny lub obustronny, stały lub nasilający się okresowo. Chorzy często opisują potrzebę oddychania ustami, chrapanie i gorszą jakość snu.

• Uczucie „spuchniętej” śluzówki, trudność w swobodnym wdechu przez nos.
• Pogorszenie drożności przy pochyleniu, po wysiłku lub wieczorem.
• W CRSwNP bywa bardziej uporczywy i mniej reaguje na doraźne środki.

2) Wydzielina z nosa i spływanie po tylnej ścianie gardła

W CRS wydzielina może być wodnista, śluzowa lub śluzowo-ropna, często gęsta. Nie zawsze widać ją na zewnątrz – wiele osób odczuwa spływanie po tylnej ścianie gardła, szczególnie po przebudzeniu.

• Nasilony kaszel lub odchrząkiwanie rano, uczucie „kluchy” w gardle.
• Niekiedy nieprzyjemny zapach wydzieliny (szczególnie w jednostronnych stanach o pochodzeniu zębowym).
• W zaostrzeniach wydzielina staje się bardziej gęsta i kolorowa.

3) Ucisk lub ból twarzy i głowy

Typowo odczuwany jako tępy ucisk w okolicach policzków, czoła, nasady nosa, a także szczytu głowy. Często nasila się przy pochylaniu, kaszlu, wysiłku lub w kabinie samolotu.

• Ból nie musi być silny – u wielu osób to raczej przewlekły dyskomfort i wrażenie „przepełnienia” zatok.
• Jednostronny, uporczywy ból w okolicy zębów trzonowych górnych może sugerować udział zatoki szczękowej związany z problemem stomatologicznym.

4) Osłabienie węchu i smaku (hiposmia/anosmia)

Bardzo częsty objaw, zwłaszcza w CRS z polipami. Może przechodzić w całkowitą utratę węchu, co wpływa na bezpieczeństwo (trudność wyczucia dymu, gazu) i jakość życia.

• Pojawia się stopniowo, często bywa bagatelizowany.
• Smak bywa „spłaszczony”, bo wrażenia smakowe mocno zależą od węchu.

5) Przewlekły kaszel i chrząkanie

Kaszel – zwykle suchy lub z odkrztuszaniem gęstej wydzieliny – wynika z spływania po tylnej ścianie gardła. Nasilony bywa rano i w nocy.

• U astmatyków może prowokować napady duszności.
• U dzieci kaszel bywa jednym z dominujących objawów CRS.

6) Zmęczenie, senność, gorsza koncentracja

Przewlekły stan zapalny i zaburzenia snu (przez niedrożność nosa) skutkują uczuciem „zmęczonej głowy”, spadkiem energii i produktywności.

7) Chrapanie, bezdechy, pogorszenie jakości snu

Oddychanie przez usta, obrzęk śluzówki i zatkany nos sprzyjają chrapaniu i przerywaniu snu. Skrajnie może to nasilać bezdech senny.

8) Nieprzyjemny zapach z ust (halitoza)

Skutek przewlekłej wydzieliny i kolonizacji bakteryjnej. Często współistnieje z chrypką, podrażnieniem gardła i częstym przełykaniem.

9) Uczucie pełności w uszach, pogorszenie słuchu

Obrzęk nosa i nosogardła może zaburzać pracę trąbki słuchowej, dając wrażenie „przytkanego ucha”, klikania, okresowego pogorszenia słuchu, zwłaszcza przy zmianach ciśnienia.

10) Ból górnych zębów, nadwrażliwość przy gryzieniu

Zatoka szczękowa sąsiaduje z korzeniami zębów. Zapalenie może dawać rzutowany ból zębów lub odwrotnie – problem stomatologiczny może powodować jednostronne przewlekłe zapalenie zatoki.

Jak ocenić nasilenie objawów w praktyce?

W codziennej ocenie przydaje się prosta skala od 0 do 10 dla każdego objawu (0 – brak, 10 – nie do zniesienia) i krótkie notatki o tym, co je nasila lub łagodzi. Pomaga to w rozmowie z lekarzem i ocenie skuteczności leczenia.

Objawy towarzyszące i nietypowe

Nie wszyscy doświadczają pełnego „klasycznego” zestawu. Obraz bywa zmienny, zależny od typu CRS, alergii, ekspozycji środowiskowych i budowy anatomicznej.

• Swędzenie nosa, kichanie, wodnisty katar – sugerują współistniejący alergiczny nieżyt nosa.
• Zaostrzenia: przejściowe pogorszenie objawów, gęstsza wydzielina, uczucie rozbicia, podwyższona temperatura (często niewysoka), nasilony ucisk.
• Gorsze samopoczucie psychiczne: przewlekły dyskomfort, niewyspanie i ograniczenie węchu obniżają nastrój i motywację.
• Nosowanie (zmiana barwy głosu), częstsze odchrząkiwanie.
• Uczucie goryczy/metaliczny posmak w ustach przy obfitym spływaniu wydzieliny.

W CRS z polipami częściej dominują: ciągłe zatkanie nosa, słaby węch, wodnista/śluzowa wydzielina. W CRS bez polipów częściej: ból/ucisk, śluzowo-ropna wydzielina, okresowe zaostrzenia bólowe.

Przewlekłe a ostre zapalenie zatok – czym się różnią objawy?

Ostre zapalenie zatok zwykle pojawia się po infekcji wirusowej, trwa do 12 tygodni (najczęściej 7–14 dni) i często wiąże się z nagłym początkiem, gorączką, silniejszym bólem i wydzieliną ropną. Przewlekłe utrzymuje się ≥ 12 tygodni, objawy są mniej gwałtowne, ale uporczywe, z okresami gorszego samopoczucia.

• W CRS rzadziej występuje wysoka gorączka; dominują zatkanie, spływanie, osłabienie węchu.
• W bólach głowy „zatokowych” przewlekłych kluczowe jest towarzyszące uporczywe niedrożności i wydzielina – sam ból bez tych objawów częściej ma inne podłoże (np. migrenowe).

Objawy przewlekłego zapalenia zatok u dzieci

U dzieci obraz może różnić się od dorosłych. Częściej dominuje przewlekły kaszel (zwłaszcza nocny), niedrożność nosa i spływanie wydzieliny. Ból twarzy bywa mniej wyraźny.

• Przewlekłe oddychanie przez usta, chrapanie, niespokojny sen.
• Katar i spływanie po tylnej ścianie, częste pochrząkiwanie.
• Rozdrażnienie, zmęczenie, gorsza koncentracja, czasem gorsze wyniki w szkole.
• Nawrotowe zapalenia ucha środkowego, uczucie zatkanych uszu.

Utrzymujące się objawy powyżej 12 tygodni lub nawracające infekcje wymagają oceny pediatrycznej/otolaryngologicznej, szczególnie gdy współistnieją alergie, astma lub przerost migdałka gardłowego.

Z czym można pomylić objawy przewlekłego zapalenia zatok?

Nie każdy ból głowy i katar oznacza zatoki. Oto najczęstsze „pułapki diagnostyczne” związane z objawami:

• Migrena i bóle głowy typu napięciowego – często mylone z „bólem zatok”. Migrena daje pulsujący ból, bywa jednostronna, z nudnościami, światłowstrętem i fonofobią; nie musi towarzyszyć jej ropna wydzielina czy stałe zatkanie nosa.
• Choroby zębów i przyzębia – rzutują ból do zatoki szczękowej i odwrotnie. Jednostronna cuchnąca wydzielina i ból górnych zębów mogą wskazywać na odontogenne zapalenie zatoki.
• Refluks żołądkowo-przełykowy – przewlekła chrypka, chrząkanie, uczucie „guli w gardle” i kaszel mogą wynikać z refluksu, a niekiedy współistnieją z CRS.
• Alergiczny nieżyt nosa – wodnisty katar, kichanie, świąd, napadowe objawy po kontakcie z alergenem; może współistnieć z CRS i nasilać jego przebieg.
• Klasterowe bóle głowy – bardzo silne, jednostronne bóle w okolicy oka/skroni z łzawieniem i katarem po jednej stronie, w cyklach napadowych; wymagają odmiennego leczenia.

Kluczem w CRS jest zestaw objawów utrzymujących się co najmniej 12 tygodni: niedrożność, wydzielina/spływanie, osłabienie węchu i ucisk twarzy, a nie sam ból głowy.

Kiedy zgłosić się do lekarza? Objawy alarmowe

Jeśli podejrzewasz u siebie objawy przewlekłego zapalenia zatok, warto skonsultować się z lekarzem rodzinnym lub laryngologiem – zwłaszcza gdy wpływają na sen, pracę lub węch. Natomiast pilnej konsultacji wymagają następujące sygnały ostrzegawcze:

• Silny, jednostronny ból twarzy/oka, obrzęk powiek, zaczerwienienie wokół oka, podwójne widzenie lub pogorszenie widzenia.
• Wysoka gorączka, nasilone objawy ogólne, sztywność karku, silny ból głowy innego charakteru niż zwykle.
• Objawy neurologiczne: zaburzenia świadomości, drgawki, asymetria twarzy.
• Jednostronna krwista lub cuchnąca wydzielina utrzymująca się długo.
• U chorego z istotnym niedoborem odporności lub po zabiegach stomatologicznych w obrębie szczęki.

Opisane objawy mogą sugerować powikłania zatok przynosowych (oczodołowe lub wewnątrzczaszkowe) i wymagają pilnej diagnostyki.

Jak lekarz potwierdza rozpoznanie (w kontekście objawów)?

Choć ten artykuł koncentruje się na objawach, warto wiedzieć, jak są one interpretowane klinicznie. Rozpoznanie CRS zwykle opiera się na:

• Wywiadzie – objawy przez ≥ 12 tygodni: niedrożność, wydzielina/spływanie, osłabienie węchu, ból/ucisk twarzy, kaszel, zmęczenie, zaburzenia snu.
• Obiektywnym potwierdzeniu zapalenia – rinoskopia/endoskopia nosa (obrzęk, wydzielina, polipy) i w razie potrzeby tomografia komputerowa zatok bez kontrastu.
• W wybranych przypadkach: ocena alergologiczna, badania stomatologiczne (przy podejrzeniu przyczyny zębowej), badania czynnościowe węchu.

Im precyzyjniej opiszesz objawy (czas trwania, czynniki nasilające, wpływ na życie), tym łatwiej o trafną diagnozę i ukierunkowane leczenie.

Podsumowanie: na co szczególnie zwracać uwagę

• CRS to ≥ 12 tygodni dolegliwości: niedrożności nosa, wydzieliny/spływania, często osłabienia węchu i ucisku twarzy.
• Objawy są często przewlekłe, falujące, gorsze przy pochyleniu, rano i wieczorem.
• U dzieci dominują: kaszel nocny, niedrożność, spływanie, gorszy sen.
• „Ból zatok” bez towarzyszących dolegliwości nosa najpewniej ma inne podłoże (np. migrenowe).
• Objawy alarmowe (ból/obrzęk oka, zaburzenia widzenia, wysoka gorączka, objawy neurologiczne) wymagają pilnej konsultacji.

Informacje w artykule mają charakter edukacyjny i nie zastępują porady lekarskiej. Jeśli rozpoznajesz u siebie opisane objawy przewlekłego zapalenia zatok, skonsultuj się ze specjalistą.

FAQ: najczęstsze pytania o objawy przewlekłego zapalenia zatok