Jak lekarz dobiera leczenie zapalenia ucha

Kluczowe jest rozróżnienie, czy chodzi o zapalenie ucha środkowego (za błoną bębenkową), czy zapalenie ucha zewnętrznego (przewodu słuchowego). Inne będą też decyzje u dziecka i dorosłego, a także w przypadku perforacji (pęknięcia) błony bębenkowej, wycieku z ucha, chorób przewlekłych czy ciąży.

Co ocenia lekarz podczas wizyty

• Rodzaj zapalenia: ucho środkowe vs. ucho zewnętrzne.
• Nasilenie bólu, gorączka, wyciek, pogorszenie słuchu, zawroty.
• Wiek pacjenta (u niemowląt bardziej skłania do leczenia antybiotykiem).
• Ryzyko powikłań (np. cukrzyca, immunosupresja, wcześniejsze powikłania).
• Alergie na leki, ciąża/karmienie.

Do rozpoznania wykorzystuje się otoskopię (oglądanie ucha), czasem tympanometrię (ocena ruchomości błony bębenkowej). Przy przewlekłym wycieku lub braku poprawy lekarz może zlecić wymaz/posiew lub skierować do laryngologa (ENT).

Rodzaje zapalenia ucha a różnice w leczeniu

1) Ostłe zapalenie ucha środkowego (AOM)

Najczęściej spotykane u dzieci. Objawy: silny ból ucha, gorączka, płaczliwość u maluchów, czasem wyciek (gdy dojdzie do perforacji), pogorszenie słuchu.

Co zwykle przepisuje lekarz:

• Skuteczne leczenie bólu i gorączki jako priorytet (paracetamol, ibuprofen).
• Antybiotyk w wybranych sytuacjach (patrz niżej).
• U niektórych pacjentów tzw. czujne wyczekiwanie przez 24–48 godzin z leczeniem objawowym i receptą „warunkową” na antybiotyk, jeśli nie będzie poprawy.
• Dodatkowo u części pacjentów krople znieczulające do ucha, jeśli błona bębenkowa jest cała.

Kiedy częściej stosuje się antybiotyk:

• Wiek poniżej 6 miesięcy.
• Wiek 6–23 miesiące z obustronnym zapaleniem lub wyciekiem.
• Silny ból, gorączka ≥39°C, wyciek z ucha, cięższy stan kliniczny.
• Brak poprawy po 48–72 godzinach leczenia objawowego.
• Czynniki ryzyka powikłań (np. wady twarzoczaszki, niedobory odporności).

Antybiotykiem pierwszego wyboru często jest amoksycylina. Gdy istnieje podejrzenie oporności lub nawracające zakażenia, lekarz może wybrać amoksycylinę z kwasem klawulanowym. Przy alergii na penicyliny stosuje się czasem cefalosporyny doustne; makrolidy rezerwuje się dla wybranych sytuacji.

2) Zapalenie ucha zewnętrznego (tzw. „ucho pływaka”)

Dotyczy skóry przewodu słuchowego, często po pływaniu, urazie patyczkami czy przy egzemy. Objawy: ból przy pociąganiu małżowiny lub ucisku na „tragus”, świąd, obrzęk, czasem surowiczy/ropny wyciek.

Co zwykle przepisuje lekarz:

• Krople do ucha o działaniu przeciwbakteryjnym i przeciwzapalnym (często fluorochinolon + steryd, np. ciprofloxacyna z deksametazonem, lub ofloksacyna bez sterydu).
• W łagodnych przypadkach krople zakwaszające/antyseptyczne (np. z kwasem octowym) lub połączenia antybiotyk + antyseptyk.
• Przy znacznym obrzęku — założenie przez lekarza tzw. setonu/knota, aby lek docierał w głąb przewodu.
• Środki przeciwbólowe doustne i unikanie zamaczania ucha.
• W zapaleniu grzybiczym (otomykozie) — krople przeciwgrzybicze (np. klotrimazol) po oczyszczeniu ucha.

3) Zapalenie ucha środkowego z wysiękiem (OME)

Po przebytej infekcji płyn może utrzymywać się za błoną bębenkową, dając uczucie zatkania i pogorszenie słuchu, ale zwykle bez bólu i gorączki.

Co zwykle zaleca lekarz:

• Brak antybiotyku rutynowo — najczęściej zaleca się obserwację (do 3 miesięcy), gdyż większość przypadków ustępuje samoistnie.
• Leczenie chorób towarzyszących (np. alergicznego nieżytu nosa) — może wchodzić w grę steryd donosowy.
• U dzieci z długotrwałym wysiękiem i pogorszeniem słuchu — skierowanie do laryngologa, rozważenie drenażu (tzw. „dreny”, „grometki”).
• Ćwiczenia autowentylacji trąbki słuchowej u starszych dzieci i dorosłych (np. balonik Otovent) po rekomendacji lekarza.

4) Przewlekłe ropne zapalenie ucha środkowego

Charakteryzuje się trwałą perforacją błony bębenkowej i nawracającym wyciekiem. Leczenie obejmuje:

• Oczyszczanie ucha (tzw. toaleta ucha) w gabinecie.
• Krople miejscowe, zwykle fluorochinolonowe, bezpieczne przy perforacji.
• W razie nasilonego zakażenia — antybiotyk ogólny według posiewu.
• Ocena ENT — czasem leczenie operacyjne (tympanoplastyka).

5) Martwicze (złośliwe) zapalenie ucha zewnętrznego

Ciężkie zakażenie, zwykle u osób starszych z cukrzycą lub w immunosupresji. Objawy: silny ból, nocne nasilenie, wyciek, ziarnina w przewodzie, czasem porażenie nerwu twarzowego.

Leczenie wymaga pilnej opieki specjalistycznej i antybiotykoterapii o działaniu przeciw Pseudomonas (często dożylnej), obrazowania oraz ścisłej kontroli.

Jakie leki lekarz może przepisać na zapalenie ucha

1) Leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe

Ból ucha to najczęstszy i najbardziej dokuczliwy objaw — jego skuteczne leczenie jest priorytetem niezależnie od tego, czy podaje się antybiotyk.

• Paracetamol — dobrze tolerowany, bezpieczny przy prawidłowym dawkowaniu; można stosować u niemowląt, kobiet w ciąży (po konsultacji).
• Ibuprofen — działa przeciwbólowo i przeciwzapalnie; nie stosować przy chorobie wrzodowej, niektórych chorobach nerek czy uczuleniach na NLPZ.

Dawkowanie zależy od masy ciała i wieku; lekarz i/lub ulotka preparatu określają odpowiednią dawkę i odstępy czasowe.

2) Antybiotyki doustne (kiedy i jakie)

Antybiotyki są skuteczne w bakteryjnym zapaleniu ucha środkowego, ale nie w każdym przypadku są konieczne. O doborze decydują kryteria kliniczne.

• Amoksycylina — częsty wybór pierwszej linii w AOM.
• Amoksycylina z klawulanianem — przy podejrzeniu oporności, nawracających zakażeniach, wycieku lub nieskuteczności amoksycyliny.
• Cefalosporyny doustne (np. cefuroksym aksetyl) — przy alergii na penicyliny niewywołującej anafilaksji lub przy niepowodzeniu leczenia pierwszego rzutu.
• Makrolidy (np. azytromycyna, klarytromycyna) — opcja przy ciężkiej alergii na beta-laktamy; skuteczność bywa niższa wobec niektórych patogenów.

Czas terapii zależy od wieku i ciężkości — lekarz często zaleca 5 dni u starszych dzieci i dorosłych z łagodnym przebiegiem, 7–10 dni u młodszych lub w cięższych przypadkach.

3) Krople do ucha

W zapaleniu ucha zewnętrznego to podstawa leczenia; w niektórych sytuacjach pomagają także w uśmierzaniu bólu w AOM.

• Krople antybiotykowe/antyseptyczne: fluorochinolony (np. ofloksacyna, ciprofloksacyna) są bezpieczne przy perforacji; preparaty z kwasem octowym zakwaszają środowisko i hamują wzrost bakterii.
• Krople złożone z kortykosteroidem: zmniejszają obrzęk i ból w zapaleniu ucha zewnętrznego.
• Krople przeciwgrzybicze: przy potwierdzonej otomykozie.
• Krople znieczulające (np. z fenazonem i lidokainą): mogą szybko łagodzić ból przy zachowanej ciągłości błony bębenkowej.

4) Leki wspomagające i czego unikać

• Sterydu donosowe: mogą pomóc, jeśli współistnieje alergiczny nieżyt nosa lub dysfunkcja trąbki słuchowej; nie służą do szybkiego zniesienia bólu ucha.
• Probiotyki: rozważane przy dłuższej antybiotykoterapii w celu zmniejszenia ryzyka biegunki poantybiotykowej.
• Leki przeciwhistaminowe i doustne obkurczające naczynia: rutynowo nie są zalecane w ostrym zapaleniu ucha środkowego — brak dowodów na korzyść, a możliwe działania niepożądane.
• Krople złożone bez oceny lekarza: niektóre zestawy substancji mogą być nieodpowiednie przy perforacji lub nadwrażliwości.

Przebieg leczenia: ile trwa i czego się spodziewać

• Ból ucha zwykle znacząco maleje w ciągu 24–48 godzin od rozpoczęcia skutecznego leczenia przeciwbólowego i/lub antybiotyku (jeśli wskazany).
• Gorączka powinna ustąpić w ciągu 2–3 dni; jeśli utrzymuje się dłużej lub narasta, skontaktuj się z lekarzem.
• Wysięk i uczucie „zatkania” mogą utrzymywać się jeszcze przez kilka tygodni po ostrej fazie, szczególnie u dzieci — to typowe dla OME i zwykle ustępuje samoistnie.
• Kontrola bywa zalecana po 48–72 godzinach, jeśli nie ma poprawy, oraz po przebytej infekcji u dzieci z częstymi nawrotami lub problemami ze słuchem.

W zapaleniu ucha zewnętrznego poprawa następuje często po 48–72 godzinach kropli, ale kurację kontynuuje się zwykle 7–10 dni. Ważne jest unikanie zamaczania ucha przez czas leczenia i krótko po nim.

Bezpieczeństwo leków, ciąża, karmienie i alergie

• Alergie: poinformuj lekarza o wszystkich uczuleniach na leki (zwłaszcza penicyliny i cefalosporyny).
• Ciąża i karmienie: paracetamol jest zwykle pierwszym wyborem przeciwbólowym; dobór antybiotyku lekarz dostosuje do trymestru i sytuacji klinicznej. Niektóre antybiotyki i krople są przeciwwskazane.
• Choroby współistniejące: cukrzyca, choroby nerek/wątroby, immunosupresja — mogą wymagać innego schematu lub szybszej kontroli.
• Interakcje: poinformuj o wszystkich przyjmowanych lekach i suplementach (np. NLPZ z lekami przeciwkrzepliwymi).
• Dzieci: nie podawaj aspiryny dzieciom i młodzieży z infekcją (ryzyko zespołu Reye’a).

Kiedy pilnie do lekarza lub na SOR

• Bardzo silny ból ucha nieustępujący pomimo leczenia, wysoka gorączka, wymioty, znaczne osłabienie.
• Obrzęk i ból za uchem, odstawanie małżowiny — podejrzenie zapalenia wyrostka sutkowatego.
• Poruszanie się twarzy niesymetryczne, trudności w zamykaniu oka (porażenie nerwu twarzowego).
• Silne zawroty głowy, szumy uszne lub nagłe pogorszenie słuchu.
• U osób z cukrzycą/immunosupresją — nasilający się ból ucha z wyciekiem.
• Niemowlęta poniżej 3–6 miesięcy z gorączką lub objawami zapalenia ucha.

Co można zrobić w domu, aby złagodzić ból ucha

• Regularnie stosuj zalecone leki przeciwbólowe zgodnie z dawkowaniem.
• Ciepły, suchy okład na ucho może przynieść ulgę (nie przegrzewaj, nie używaj maści rozgrzewających do kanału).
• Nie wkładaj patyczków ani innych przedmiotów do ucha — nasilają uraz i zakażenie.
• Chroń ucho przed wodą (zwłaszcza w zapaleniu ucha zewnętrznego i przy wycieku).
• Technika zakraplania: połóż się na boku, ogrzej buteleczkę w dłoni, zakrop, delikatnie pociągnij małżowinę w górę i tył (u dziecka w dół i tył), pozostań w tej pozycji ok. 2–3 minuty.
• Dbaj o nawilżanie śluzówek, odpoczynek, kontrolę gorączki.

FAQ: najczęstsze pytania o leczenie zapalenia ucha

Czy na zapalenie ucha zawsze potrzebny jest antybiotyk?

Nie. W wielu przypadkach (zwłaszcza u starszych dzieci i dorosłych z łagodnym ostrym zapaleniem ucha środkowego) wystarczy skuteczne leczenie bólu i obserwacja. Antybiotyk włącza się przy cięższych objawach, u młodszych dzieci, przy wycieku lub gdy brak poprawy po 48–72 godzinach.

Jakie krople do ucha są najczęściej przepisywane?

W zapaleniu ucha zewnętrznego często stosuje się krople z antybiotykiem (np. ofloksacyna lub ciprofloksacyna) czasem połączone ze sterydem. Przy łagodniejszych zakażeniach skuteczne bywają roztwory zakwaszające. W zapaleniu ucha środkowego krople przeciwbólowe mogą łagodzić ból, ale krople antybiotykowe do kanału nie leczą ogniska za błoną bębenkową, chyba że jest perforacja.

Ile trwa leczenie zapalenia ucha?

Objawy bólowe zwykle wyraźnie słabną w 1–3 dni. Antybiotyk, jeśli jest potrzebny, podaje się zazwyczaj 5–10 dni. Wysięk i pogorszenie słuchu mogą utrzymywać się tygodniami — to typowe i zwykle ustępuje samoistnie.

Czy mogę pływać w trakcie zapalenia ucha?

Nie zaleca się pływania ani zamaczania ucha do czasu ustąpienia objawów, zwłaszcza w zapaleniu ucha zewnętrznego i przy wycieku.

Czy domowe sposoby wystarczą?

Domowe metody jak ciepły okład i leki przeciwbólowe pomagają, ale nie zastąpią terapii zaleconej przez lekarza, jeśli potrzebny jest antybiotyk lub krople przeciwbakteryjne.

Co z nawracającymi zapaleniami ucha u dziecka?

Wymagają oceny przyczyn (np. przerost migdałka, alergia, ekspozycja na dym tytoniowy). Laryngolog może rozważyć drenaż wentylacyjny lub inne interwencje.

Czy mogę używać patyczków higienicznych, żeby „odetkać” ucho?

Nie. Patyczki wepchają woskowinę głębiej, mogą uszkodzić skórę i sprzyjać zakażeniu. Higienę ucha ogranicz do mycia małżowiny i wejścia do przewodu.

Podsumowanie

To, co lekarz przepisuje na zapalenie ucha, zależy przede wszystkim od jego rodzaju i ciężkości. W ostrym zapaleniu ucha środkowego priorytetem jest skuteczne leczenie bólu, a antybiotyk wdraża się w uzasadnionych przypadkach. W zapaleniu ucha zewnętrznego podstawą są krople miejscowe o działaniu przeciwbakteryjnym/przeciwzapalnym oraz ochrona ucha przed wodą. Zapalenie z wysiękiem zwykle nie wymaga antybiotyku i ustępuje samoistnie — kluczowa jest obserwacja i ewentualne leczenie przyczyn towarzyszących.

Jeśli masz silny ból, wyciek z ucha, wysoką gorączkę, zawroty, osłabienie słuchu lub choroby przewlekłe — skontaktuj się z lekarzem. Wczesna, właściwie dobrana terapia zmniejsza ryzyko powikłań i skraca czas choroby.