Czy to w Polsce częsty problem? Krótka odpowiedź

Tak. Zapalenie migdałków podniebiennych (potocznie: angina) należy w Polsce do najczęstszych infekcji górnych dróg oddechowych, zwłaszcza u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. W sezonie jesienno-zimowym lekarze podstawowej opieki zdrowotnej każdego dnia przyjmują wielu pacjentów z bólem gardła i objawami zapalenia migdałków. U dorosłych schorzenie występuje rzadziej niż u dzieci, ale nadal jest powszechne i ma istotny wpływ na absencję w pracy oraz jakość życia.

Warto pamiętać, że większość ostrych zapaleń gardła i migdałków ma podłoże wirusowe. Bakterie (najczęściej paciorkowiec ropny, Streptococcus pyogenes — tzw. Strep A) odpowiadają za mniejszość przypadków, ale to właśnie te epizody wymagają rozważenia antybiotyku i niosą ryzyko powikłań.

Co to są migdałki podniebienne i dlaczego się zapalają?

Migdałki podniebienne to parzyste skupiska tkanki limfatycznej po obu stronach gardła. Tworzą część tzw. pierścienia chłonnego Waldeyera i stanowią pierwszą linię obrony organizmu przed drobnoustrojami dostającymi się przez usta i nos. U dzieci migdałki są relatywnie większe i bardziej aktywne immunologicznie, co pośrednio tłumaczy, dlaczego infekcje w tej grupie wiekowej są częstsze.

Zapalenie migdałków podniebiennych to ostry proces zapalny wywołany przez wirusy lub bakterie, prowadzący do bólu gardła, trudności w połykaniu, powiększenia i często zaczerwienienia oraz nalotów na migdałkach. Termin „zapalenie gardła i migdałków” jest często używany zamiennie, ponieważ proces obejmuje zwykle również błonę śluzową gardła.

Jak często występuje zapalenie migdałków w Polsce? Co wiemy z praktyki i badań

Choć brak jednej ogólnopolskiej, corocznej statystyki poświęconej tylko zapaleniu migdałków podniebiennych, dane z praktyki POZ, publikacje polskich towarzystw naukowych oraz międzynarodowe przeglądy wskazują, że:

• Infekcje gardła (w tym zapalenie migdałków) należą do najczęstszych przyczyn wizyt pediatrycznych i internistycznych, szczególnie w miesiącach jesienno-zimowych i wczesnowiosennych.
• U dzieci większość epizodów jest wirusowa, a odsetek bakteryjnych (paciorkowcowych) jest wyższy niż u dorosłych. W literaturze medycznej typowo podaje się, że w populacji dzieci strep A odpowiada za istotną część przypadków, u dorosłych — za mniejszość.
• Sezonowość jest wyraźna: szczyt zachorowań przypada od późnej jesieni do wczesnej wiosny. Czynnikiem sprzyjającym są skupiska ludzkie (żłobki, przedszkola, szkoły, biura) i bliski kontakt.
• Po latach ograniczeń epidemicznych obserwowano w Europie okresowe wahania liczby zakażeń paciorkowcowych; podobne trendy raportowano także w Polsce. To przypomina, że sytuacja epidemiologiczna może się zmieniać z sezonu na sezon.

Podsumowując: tak, zapalenie migdałków podniebiennych jest częste w Polsce, zwłaszcza u dzieci. Wpływa to na obciążenie systemu ochrony zdrowia, absencję w szkołach i pracy oraz zużycie antybiotyków — dlatego tak ważna jest rozsądna diagnostyka i leczenie zgodne z wytycznymi.

Przyczyny: wirus czy bakteria (paciorkowiec)?

Najczęstszą przyczyną ostrego bólu gardła i zapalenia migdałków są wirusy oddechowe. Należą do nich m.in. rinowirusy, adenowirusy, wirusy grypy i paragrypy, koronawirusy sezonowe. Infekcje wirusowe często towarzyszą katar, kaszel, chrypka, zapalenie spojówek.

W przypadku bakteryjnego zapalenia migdałków najważniejszym patogenem jest paciorkowiec ropny (Streptococcus pyogenes, grupa A, Strep A). Objawy mogą być bardziej nasilone: wysoka gorączka, silny ból gardła, bolesne powiększenie węzłów chłonnych szyi, powiększone, zaczerwienione migdałki z ropnymi nalotami, brak kaszlu. U niektórych dzieci pojawia się wysypka płonicza. Inne bakterie (np. grupy C i G) odpowiadają za mniejszy odsetek zakażeń.

Osobny rozdział stanowi mononukleoza zakaźna (EBV), która może dawać bardzo obfite naloty na migdałkach i duże zmęczenie, często z długotrwałym przebiegiem.

Objawy. Kiedy do lekarza? Czerwone flagi

Typowe objawy zapalenia migdałków podniebiennych

• Silny ból gardła, nasilony przy połykaniu.
• Gorączka lub stan podgorączkowy.
• Powiększone, zaczerwienione migdałki; możliwe białe/żółte naloty.
• Nieprzyjemny zapach z ust.
• Bolesne węzły chłonne szyjne.
• U dzieci: spadek apetytu, rozdrażnienie; u dorosłych: ogólne rozbicie.

Objawy sugerujące etiologię wirusową

• Katar, kaszel, chrypka, ból gardła o mniejszym nasileniu.
• Zapalenie spojówek, biegunka.

Objawy sugerujące etiologię paciorkowcową

• Brak kaszlu, ostry początek, wysoka gorączka.
• Silny ból gardła, wyraźne naloty, bolesne węzły szyjne przednie.
• Czasem drobnogrudkowa wysypka (płonica) i malinowy język.

Czerwone flagi — pilna konsultacja

• Trudności w oddychaniu, ślinienie się, duszność, szczękościsk.
• Silny jednostronny ból gardła z trudnością w przełykaniu śliny, przesunięcie języczka, „kartoflana” mowa (podejrzenie ropnia okołomigdałkowego).
• Odwodnienie (rzadkie oddawanie moczu, senność), u małych dzieci brak przyjmowania płynów.
• Utrzymująca się wysoka gorączka > 3 dni lub nagłe pogorszenie po wstępnej poprawie.
• Ciężkie choroby współistniejące lub obniżona odporność.

Diagnostyka: badanie, kryteria Centora/McIsaaca i szybkie testy

Rozpoznanie opiera się na wywiadzie i badaniu fizykalnym. Aby ocenić prawdopodobieństwo paciorkowcowej etiologii, lekarze często stosują skale punktowe, jak Centor lub McIsaac (ta druga uwzględnia wiek). Im więcej punktów, tym większa szansa na zakażenie Strep A i tym częściej wykonywany jest test lub rozważany antybiotyk.

W Polsce coraz szerzej dostępne są szybkie testy antygenowe (RADT) na paciorkowca. Wynik ujemny u dorosłych zwykle wyklucza potrzebę antybiotyku; u dzieci — w razie wątpliwości bywa potwierdzany wymazem (posiew lub testy molekularne) zgodnie z praktyką danej placówki. Nie wykonuje się „profilaktycznych” badań po wyzdrowieniu u bezobjawowych pacjentów.

Badania laboratoryjne (morfologia, CRP) nie są rutynowo potrzebne przy typowym, niepowikłanym przebiegu. W podejrzeniu mononukleozy rozważa się testy serologiczne; przy powikłaniach — odpowiednią diagnostykę obrazową lub laboratoryjną.

Leczenie: domowe wsparcie, leki objawowe, antybiotyki

Leczenie objawowe (ważne w większości przypadków)

• Nawodnienie i odpoczynek. Ciepłe napoje lub — jeśli lepiej tolerowane — chłodne; miękkie pokarmy.
• Leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe (np. paracetamol, ibuprofen) stosowane zgodnie z zaleceniem lekarza lub producenta.
• Płukanki (np. roztwory z soli) i miejscowe środki łagodzące ból gardła.
• Nawilżanie powietrza, unikanie dymu tytoniowego.

W przypadku wirusowego zapalenia migdałków to postępowanie zwykle wystarcza; antybiotyk nie jest potrzebny i nie przyspiesza zdrowienia.

Kiedy antybiotyk?

Antybiotyk rozważa się przy potwierdzonym lub bardzo prawdopodobnym zakażeniu paciorkowcem (wysokie punkty w skali i dodatni test). Celem jest skrócenie czasu objawów, ograniczenie transmisji i zmniejszenie ryzyka powikłań ropnych lub nieropnych.

Lekarz dobiera preparat i schemat zgodnie z wytycznymi (najczęściej antybiotyki beta-laktamowe). Ważne jest przyjmowanie leku zgodnie z zaleceniem, bez samodzielnego skracania terapii. W razie alergii lub nieskuteczności — lekarz zaproponuje alternatywę.

Powrót do szkoły/pracy

Po zastosowaniu właściwego antybiotyku pacjent z anginą paciorkowcową zwykle przestaje być zakaźny po ok. 24 godzinach leczenia i poprawie samopoczucia. Przy etiologii wirusowej — do czasu ustąpienia gorączki i wyraźnej poprawy.

Powikłania i kiedy pilnie na SOR

U większości osób zapalenie migdałków przebiega łagodnie i ustępuje w ciągu 3–7 dni (w przypadku wirusowym) lub w ciągu kilku dni od włączenia właściwego antybiotyku (w przypadku paciorkowcowym). Jednak niekiedy mogą rozwinąć się powikłania, szczególnie przy zakażeniach Strep A:

• Ropień okołomigdałkowy (ból jednostronny, szczękościsk, trudność w połykaniu, asymetria podniebienia) — wymaga pilnej interwencji laryngologicznej.
• Zapalenie ucha środkowego, zapalenie zatok.
• Gorączka reumatyczna i kłębuszkowe zapalenie nerek — dziś rzadkie w Polsce, ale nadal możliwe; właściwa diagnostyka i leczenie anginy paciorkowcowej zmniejszają ryzyko.

Pilnej pomocy szukamy, gdy wystąpią trudności w oddychaniu, problemy z przełykaniem śliny, objawy odwodnienia, silny jednostronny ból z deformacją gardła, lub nagłe, ciężkie pogorszenie stanu ogólnego.

Nawroty i usuwanie migdałków (tonsillektomia): kiedy ma sens?

U części osób zapalenia migdałków nawracają. Wówczas pojawia się pytanie o sens tonsillektomii (usunięcia migdałków) lub tonsillotomii (częściowego zmniejszenia). Decyzja jest indywidualna i powinna być podjęta z laryngologiem na podstawie udokumentowanej historii choroby.

Kiedy rozważać zabieg?

Najczęściej przytacza się kryteria zbliżone do tzw. kryteriów Paradise’a, czyli:

• ≥7 udokumentowanych, umiarkowanych/ciężkich epizodów w jednym roku, lub
• ≥5 epizodów w każdym z kolejnych 2 lat, lub
• ≥3 epizody w każdym z kolejnych 3 lat,

…szczególnie jeśli towarzyszy im wysoka gorączka, powiększenie węzłów, naloty, dodatnie testy na paciorkowca, konieczność antybiotyków czy absencja szkolna/pracownicza. U dzieci dodatkową przesłanką bywa bezdech senny związany z przerostem migdałków (często w połączeniu z przerostem migdałka gardłowego).

Zabieg ogranicza liczbę infekcji u części pacjentów, ale nie eliminuje ryzyka bólu gardła wynikającego z infekcji wirusowych. Jak każda operacja, niesie ryzyko (krwawienie, ból pooperacyjny). Dlatego kluczowe jest wyważenie korzyści i ryzyka w danym przypadku.

Profilaktyka i higiena

• Higiena rąk i nauka dzieci, by nie wymieniać się bidonami/sztućcami.
• Wietrzenie pomieszczeń, unikanie dymu tytoniowego.
• W sezonie infekcyjnym — rozsądne unikanie bliskiego kontaktu z osobami chorymi, pozostanie w domu w trakcie gorączki.
• Po przebytej anginie paciorkowcowej warto wymienić szczoteczkę do zębów po zakończeniu terapii, aby zminimalizować ryzyko reinfekcji.
• Wzmacnianie ogólnej odporności: sen, aktywność fizyczna, dieta bogata w warzywa i owoce.

Najczęstsze mity o anginie

• „Każdy ból gardła to angina i wymaga antybiotyku”. Fałsz. Większość epizodów ma podłoże wirusowe i ustępuje samoistnie.
• „Naloty zawsze oznaczają bakterie”. Nie. Naloty występują także w infekcjach wirusowych (np. mononukleoza).
• „Skoro czuję się lepiej, mogę przerwać antybiotyk”. Nie przerywaj leczenia bez konsultacji z lekarzem.
• „Lody leczą anginę”. Chłodne produkty mogą doraźnie łagodzić ból, ale nie leczą przyczyny.
• „Po usunięciu migdałków już nigdy nie zachoruję na ból gardła”. Nadal możliwe są infekcje wirusowe gardła.

Podsumowanie

Zapalenie migdałków podniebiennych jest w Polsce częstym problemem — szczególnie u dzieci i w sezonie jesienno-zimowym. Większość przypadków ma podłoże wirusowe i wymaga leczenia objawowego oraz odpoczynku. Zakażenia paciorkowcowe, choć rzadsze, są istotne klinicznie: warto je rozpoznawać z pomocą skali Centora/McIsaaca i testów, aby zastosować antybiotyk tylko wtedy, gdy jest naprawdę potrzebny. Dzięki temu chronimy pacjenta przed powikłaniami i ograniczamy niepotrzebne zużycie antybiotyków.

W przypadku nawracających angin lub powikłań laryngolog rozważy zabieg usunięcia migdałków, zgodnie z ustalonymi kryteriami i preferencjami pacjenta. Dobra higiena, rozsądna samoobserwacja i szybka konsultacja przy „czerwonych flagach” pomagają bezpiecznie przejść przez sezon infekcyjny.

Uwaga: Niniejszy tekst ma charakter informacyjny i nie zastępuje porady lekarskiej. W razie wątpliwości dotyczących zdrowia skontaktuj się z lekarzem.

FAQ: najczęściej zadawane pytania

Czy każdy ból gardła oznacza zapalenie migdałków podniebiennych?

Nie. Ból gardła może wynikać z wielu przyczyn: infekcji wirusowej, bakteryjnej, alergii, podrażnienia dymem czy suchym powietrzem. Ostre zapalenie migdałków rozpoznaje się, gdy proces zapalny obejmuje migdałki i gardło, najczęściej z gorączką i powiększeniem migdałków.

Jak odróżnić wirusowe od bakteryjnego zapalenia migdałków?

Same objawy nie zawsze wystarczą. Pewne wskazówki (brak kaszlu, wysoka gorączka, bolesne węzły szyjne, naloty) zwiększają prawdopodobieństwo paciorkowca i znajdują odzwierciedlenie w skali Centora/McIsaaca. Najpewniejszy jest szybki test antygenowy lub wymaz.

Kiedy naprawdę potrzebny jest antybiotyk?

Gdy lekarz potwierdzi lub silnie podejrzewa anginę paciorkowcową. Antybiotyk nie działa na wirusy i nie powinien być stosowany „na wszelki wypadek”.

Czy zapalenie migdałków jest zaraźliwe?

Tak, zarówno wirusowe, jak i paciorkowcowe może się przenosić drogą kropelkową. Higiena rąk, zasłanianie ust przy kaszlu i pozostanie w domu podczas gorączki ograniczają transmisję.

Czy w Polsce wciąż grozi gorączka reumatyczna po anginie?

Ryzyko jest obecnie niskie, ale nie zerowe. Właściwe rozpoznanie i leczenie anginy paciorkowcowej zmniejsza je jeszcze bardziej.

Kiedy rozważyć usunięcie migdałków u dorosłych?

Przy częstych, udokumentowanych, ciężkich nawrotach wpływających na funkcjonowanie, przy powikłaniach (np. ropnie) lub zaburzeniach oddychania w czasie snu. Decyzję podejmuje się indywidualnie z laryngologiem.