Co to jest angina? (i czym nie jest)

W języku potocznym „angina” oznacza anginę migdałków podniebiennych — ostre zapalenie gardła najczęściej wywołane przez paciorkowca grupy A (Streptococcus pyogenes). Bywa nazywana także „anginą ropną” lub „anginą paciorkowcową”.

Ważne: Nie myl tej choroby z „anginą piersiową” (dławicą piersiową), czyli bólem w klatce piersiowej na tle sercowym — to zupełnie inne schorzenie.

Angina paciorkowcowa dotyczy głównie dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, ale pojawia się też u dorosłych. Najwięcej zachorowań jest późną jesienią, zimą i wczesną wiosną.

Objawy anginy vs. wirusowego bólu gardła

Nie każda silna chrypka czy ból gardła to od razu angina bakteryjna. Rozróżnienie ma znaczenie, bo antybiotyk pomaga tylko w anginie paciorkowcowej, a w wirusowym bólu gardła jest zbędny.

Objawy typowe dla anginy paciorkowcowej

• nagły, silny ból gardła, nasilający się przy przełykaniu
• gorączka (często >38,0°C), dreszcze
• powiększone, bolesne węzły chłonne szyjne
• powiększone migdałki z ropnym nalotem
• brak kaszlu i kataru
• u dzieci: ból brzucha, nudności, wymioty
• czasem drobnoplamista wysypka (szkarlatyna), malinowy język

Objawy przemawiające raczej za infekcją wirusową

• katar, zatkany nos
• kaszel, chrypka
• zapalenie spojówek
• ból gardła o mniejszym nasileniu, stopniowy początek

W gabinecie lekarz może zastosować skalę Centora/McIsaac (punkty za: gorączkę, brak kaszlu, powiększone węzły, naloty na migdałkach, wiek). Wynik ≥3 u dorosłych zwiększa prawdopodobieństwo anginy paciorkowcowej i uzasadnia test.

Plan krok po kroku: od objawów do wyleczenia

Krok 1. Oceń objawy i ryzyko

Jeśli występują: wysoka gorączka, silny ból gardła, brak kaszlu, ropny nalot — istnieje duże prawdopodobieństwo anginy paciorkowcowej. Jeżeli dominuje katar i kaszel, to najpewniej infekcja wirusowa.

Kiedy od razu skontaktować się z lekarzem?

• bardzo silny ból gardła, trudności w przełykaniu śliny, ślinienie
• problemy z oddychaniem, szczękościsk, trudność w otwieraniu ust
• wysoka, utrzymująca się gorączka, złe samopoczucie
• asymetryczny ból gardła lub obrzęk — podejrzenie ropnia okołomigdałkowego
• nawracające epizody (np. 3–4 i więcej w roku)
• ciąża, choroby przewlekłe, obniżona odporność

Krok 2. Potwierdź rozpoznanie testem

Złotym standardem w praktyce ambulatoryjnej jest szybki test antygenowy (RADT) w kierunku paciorkowców grupy A, wykonywany z wymazu z migdałków i tylnej ściany gardła.

• Wynik dodatni: wskazuje anginę paciorkowcową — rozważ antybiotyk.
• Wynik ujemny:
  • u dorosłych zwykle wystarcza do wykluczenia anginy bakteryjnej,
  • u dzieci lekarz może zlecić dodatkowo wymaz z posiewem (większe ryzyko powikłań).

Testy są dostępne w gabinetach POZ. Niektóre apteki oferują testy na miejscu, ale interpretację i decyzję terapeutyczną pozostaw lekarzowi.

Krok 3. Włącz właściwe leczenie

Angina wirusowa: antybiotyk nie jest potrzebny. Stosuj leczenie objawowe (patrz niżej).

Angina paciorkowcowa: antybiotyk skraca zakaźność, zmniejsza ryzyko powikłań (np. gorączka reumatyczna, ropień) i umiarkowanie skraca czas objawów. Lek z wyboru to zwykle penicylina lub amoksycylina przez około 10 dni. W uczuleniu na penicyliny lekarz rozważa inne grupy (np. cefalosporyny I generacji, makrolidy, linkozamidy) — dobór zależy od rodzaju alergii, wieku, masy ciała i lokalnych wytycznych.

Kluczowe zasady:

• przyjmuj antybiotyk dokładnie według zaleceń (dawka, godziny, czas trwania — zwykle 10 dni);
• nie przerywaj leczenia po ustąpieniu objawów — minimalizujesz ryzyko nawrotów i powikłań;
• jeśli po 48–72 godzinach brak poprawy lub objawy się nasilają, skontaktuj się z lekarzem;
• poinformuj lekarza o lekach, które przyjmujesz, alergiach i chorobach współistniejących (ważne interakcje i przeciwwskazania).

Krok 4. Łagodź objawy od pierwszego dnia

Leczenie objawowe warto rozpocząć od razu — niezależnie od etiologii. Skutecznie zmniejsza ból, gorączkę i ułatwia jedzenie oraz picie.

• Leki przeciwbólowe/przeciwgorączkowe: paracetamol, ibuprofen — stosuj zgodnie z ulotką i zaleceniami lekarza; u dzieci unikaj aspiryny (ryzyko zespołu Reye’a).
• Płukanie gardła: roztworem soli (np. 1/2 łyżeczki soli na szklankę ciepłej wody) 2–4 razy dziennie — łagodzi obrzęk i ból.
• Nawadnianie i dieta: ciepłe napoje, zupy, miękkie pokarmy; unikaj bardzo gorących/ostrych potraw i alkoholu.
• Pastylki i aerozole: środki znieczulające/miejscowo antyseptyczne mogą przynieść krótkotrwałą ulgę.
• Nawilżanie powietrza: poprawia komfort śluzówek, zwłaszcza w sezonie grzewczym.
• Odpoczynek: daj organizmowi czas na regenerację; unikaj intensywnego wysiłku w ostrym okresie choroby.
• Probiotyki (opcjonalnie): mogą zmniejszyć ryzyko biegunki związanej z antybiotykami; dobór i czas stosowania skonsultuj z lekarzem.

Krok 5. Monitoruj stan i w razie potrzeby modyfikuj działania

• Większość chorych czuje wyraźną poprawę w ciągu 24–48 h od rozpoczęcia antybiotyku.
• Gorączka zwykle ustępuje do 2–3 dni; ból gardła może utrzymywać się nieco dłużej.
• Jeżeli pojawią się wysypka, duszność, obrzęk twarzy lub inne objawy alergii — przerwij lek i skontaktuj się pilnie z lekarzem.
• W razie pogorszenia jednostronnego bólu, trudności w otwieraniu ust, ślinienia — pilna konsultacja (podejrzenie ropnia okołomigdałkowego).

Leczenie objawowe: co naprawdę pomaga

W gąszczu porad domowych trzymaj się tego, co ma sens i potwierdzenie w praktyce klinicznej:

• Paracetamol/ibuprofen — podstawowe leki na ból i gorączkę; nie łącz „na zapas”, przestrzegaj dawek i odstępów.
• Płukanki solne — proste i skuteczne w zmniejszaniu obrzęku i bólu.
• Ciepłe napoje (herbata z miodem, napar z lipy) — łagodzą objawy; miodu nie podawaj dzieciom poniżej 1. roku życia.
• Pastylki znieczulające — przynoszą krótkotrwałą ulgę; nie zastępują leczenia przyczynowego.
• Sen i odpoczynek — przyspieszają powrót do zdrowia.

Ostrożnie podchodź do: intensywnie drażniących płukanek (np. z octem), bardzo gorących inhalacji czy preparatów „cud” bez podstaw naukowych — mogą zaszkodzić śluzówkom i opóźnić gojenie.

Zaraźliwość, higiena i powrót do szkoły/pracy

Angina paciorkowcowa jest zakaźna. Bakterie przenoszą się drogą kropelkową (kaszel, kichanie) i przez kontakt bezpośredni.

• Po rozpoczęciu skutecznego antybiotyku chory przestaje być istotnie zakaźny zwykle po 24 godzinach.
• Do tego czasu zaleca się pozostanie w domu, unikanie bliskich kontaktów, oddzielny ręcznik, częste mycie rąk.
• Wymień szczoteczkę do zębów 24–48 godzin po rozpoczęciu antybiotyku (zmniejszenie ryzyka reinfekcji).
• Do szkoły/pracy wróć, gdy minęły 24 h antybiotyku i nie masz gorączki, a samopoczucie jest dobre.

Szczególne sytuacje: dzieci, ciąża, anginy nawracające

Dzieci

• U dzieci poniżej 3. roku życia angina paciorkowcowa występuje rzadko; objawy częściej są wirusowe.
• W razie podejrzenia anginy test wykonuje się tak samo, jak u dorosłych; decyzję o posiewie częściej podejmuje się u dzieci.
• Nie podawaj aspiryny (ryzyko zespołu Reye’a). Dawki leków ustala się wg masy ciała — stosuj wyłącznie zgodnie z zaleceniem lekarza/ulotką.

Ciąża i karmienie piersią

• Niektóre antybiotyki (np. penicylina, amoksycylina) są bezpieczne w ciąży — terapię zawsze dobiera lekarz.
• W przypadku gorączki i znacznego bólu gardła skontaktuj się z lekarzem wcześniej — odwodnienie i wysoka gorączka są niepożądane w ciąży.

Anginy nawracające

Jeśli epizody powtarzają się często, lekarz rozważa diagnostykę i ewentualnie tonsillektomię (usunięcie migdałków). Klasyczne kryteria (m.in. Paradise) biorą pod uwagę liczbę udokumentowanych epizodów w roku i ich ciężkość.

• przykładowo: ≥7 epizodów w ostatnim roku, ≥5 rocznie przez 2 lata lub ≥3 rocznie przez 3 lata — to typowe progi rozważań;
• wskazaniem pilnym jest ropień okołomigdałkowy nawracający lub powikłania utrudniające oddychanie/połykanie.

Sport i aktywność

W ostrym okresie choroby unikaj wysiłku. Wróć do treningów po ustąpieniu gorączki i wyraźnej poprawie ogólnej. Stopniowo zwiększaj intensywność.

Czego nie robić: mity i częste błędy

• „Antybiotyk na wszelki wypadek” — nie. W infekcjach wirusowych nie działa, sprzyja oporności i działaniom niepożądanym.
• Przerywanie antybiotyku po 2–3 dniach — zwiększa ryzyko nawrotu i powikłań.
• Samodzielne „pożyczanie” antybiotyku — dawki i dobór leku są indywidualne; nieodpowiednie leczenie szkodzi.
• Agresywne płukanki (np. skoncentrowany ocet, spirytus) — podrażniają śluzówkę, opóźniają gojenie.
• Ignorowanie objawów alarmowych — zwłaszcza nasilającego się jednostronnego bólu, szczękościsku, duszności.
• Wkładanie łyżeczek lub innych przedmiotów do jamy ustnej dziecka w celu „oglądania gardła” — ryzyko wymiotów i urazu; zostaw to lekarzowi.

Powikłania i czerwone flagi

Nie leczona lub źle leczona angina paciorkowcowa może prowadzić do powikłań:

Powikłania miejscowe

• Ropień okołomigdałkowy — jednostronny, silny ból, trudność w otwieraniu ust, gorączka, ślinienie; wymaga pilnego leczenia i często nacięcia ropnia.
• Zapalenie węzłów chłonnych szyi, zapalenie ucha środkowego, zatok.

Powikłania ogólnoustrojowe

• Gorączka reumatyczna — zapalenie stawów, serca; dziś rzadsza, ale nadal możliwa, zwłaszcza u dzieci.
• Ostre kłębuszkowe zapalenie nerek — obrzęki, krwiomocz; wymaga diagnostyki.
• Posocznica (sepsa) — rzadko, ale stan zagrożenia życia.

Natychmiastowa pomoc medyczna jest potrzebna przy: duszności, szczękościsku, nasilającym się jednostronnym bólu gardła, trudności w połykaniu śliny, nieustępującej wysokiej gorączce, wysypce z towarzyszącymi obrzękami i bólem stawów.

Profilaktyka: jak zmniejszyć ryzyko zachorowania

• Myj ręce, zwłaszcza po kichaniu/kaszlu i przed posiłkami.
• Nie dziel się sztućcami, kubkami, butelkami.
• Zakrywaj usta i nos w trakcie kaszlu i kichania (chusteczka, zgięcie łokcia).
• Dbaj o sen, zbilansowaną dietę i aktywność fizyczną dla wsparcia odporności.
• W sezonie infekcyjnym rozważ nawilżanie powietrza w mieszkaniu.
• Wymieniaj szczoteczkę do zębów po anginie; przechowuj ją w suchym miejscu.

FAQ: najczęstsze pytania o anginę

Ile trwa angina?

Bez antybiotyku objawy mogą utrzymywać się 7–10 dni. Z antybiotykiem poprawa zwykle następuje w 24–48 h, a zakaźność spada po ok. 24 h od pierwszej dawki.

Czy angina jest zaraźliwa?

Tak. Do 24 h po rozpoczęciu skutecznego antybiotyku oraz przy braku leczenia — przez cały czas objawów.

Czy można rozpoznać anginę „na oko”?

Objawy sugerują, ale nie przesądzają. Najlepiej potwierdzić szybkim testem antygenowym lub posiewem.

Co z amoksycyliną i wysypką w mononukleozie?

W mononukleozie (EBV) podanie aminopenicyliny (np. amoksycyliny) bywa związane z wysypką polekową. Dlatego przy podejrzeniu mononukleozy decyzję o antybiotyku pozostaw lekarzowi.

Czy naturalne metody wystarczą?

Domowe sposoby łagodzą ból i poprawiają komfort, ale w anginie paciorkowcowej nie zastępują antybiotyku. W wirusowym bólu gardła zwykle wystarczą same.

Kiedy wymienić szczoteczkę do zębów?

Po 24–48 h od rozpoczęcia antybiotyku lub po całkowitym wyleczeniu — zmniejsza to ryzyko reinfekcji.

Czy można dostać anginy bez gorączki?

Tak, choć rzadziej. Ostateczne rozpoznanie i tak powinno opierać się na badaniu i teście.

Podsumowanie

Skuteczne leczenie anginy to połączenie trzech elementów: trafnej diagnozy (test antygenowy/posiew), właściwego antybiotyku przy potwierdzonej infekcji bakteryjnej oraz mądrego leczenia objawowego i zasad higieny. Taki plan szybko ogranicza zakaźność, zmniejsza ryzyko powikłań i pozwala bezpiecznie wrócić do codzienności.

Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie zastępuje porady lekarskiej. Jeśli masz wątpliwości lub objawy alarmowe — skontaktuj się z lekarzem.