Co to jest przedawkowanie?

Przedawkowanie to stan, w którym ilość przyjętej substancji (leku, alkoholu czy narkotyku) przekracza bezpieczny dla organizmu próg, prowadząc do zaburzeń funkcji życiowych. Może być przypadkowe (np. podwójne przyjęcie dawki leku, interakcje z alkoholem) albo zamierzone. Dotyczy zarówno substancji legalnych (leki, alkohol), jak i nielegalnych.

W zależności od substancji, przedawkowanie może uszkadzać układ oddechowy, krążenia, nerwowy, wątrobę, nerki lub wywoływać zaburzenia metaboliczne. Zawsze wymaga czujności i często pilnej pomocy medycznej.

Dlaczego szybkie rozpoznanie objawów przedawkowania ratuje życie?

W wielu przedawkowaniach liczą się minuty. Opóźnienie interwencji zwiększa ryzyko niedotlenienia mózgu, groźnych arytmii, drgawek, niewydolności narządów czy zgonu. Szybkie rozpoznanie typowych symptomów i prawidłowe działania – wezwanie pomocy, zapewnienie drożności dróg oddechowych, resuscytacja, zastosowanie odtrutki (np. naloksonu przy opioidach, jeśli dostępny) – znacząco poprawiają rokowanie.

Uniwersalne objawy przedawkowania

Choć obraz kliniczny zależy od substancji, istnieją sygnały alarmowe, które sugerują przedawkowanie niezależnie od kontekstu:

• Zaburzenia świadomości: senność, splątanie, brak reakcji na bodźce, utrata przytomności.
• Problemy z oddychaniem: wolny lub nieregularny oddech, płytki oddech, bezdech, głośne „chrapanie”/bulgotanie.
• Zmiany tętna i ciśnienia: bardzo wolne lub bardzo szybkie tętno, skoki ciśnienia, zawroty głowy, omdlenie.
• Skóra i temperatura: sinienie warg/paznokci, bladość, poty, gorączka lub hipotermia.
• Objawy neurologiczne: drżenia, drgawki, sztywność mięśni, pobudzenie lub silny lęk.
• Objawy żołądkowo-jelitowe: nudności, wymioty, biegunka, ból brzucha (np. przy paracetamolu bywa dyskretny).
• Nietypowe źrenice: bardzo zwężone (szpilkowate) lub bardzo rozszerzone.
• Ból w klatce piersiowej lub kołatanie serca.

Obecność jednego lub kilku z powyższych objawów w kontekście potencjalnego kontaktu z substancją to wystarczający powód, by wezwać pomoc.

Objawy przedawkowania według typu substancji

Czerwone flagi: kiedy dzwonić po pomoc natychmiast

• Brak reakcji na głos/dotyk, utrata przytomności.
• Wolny, nieregularny lub zatrzymany oddech; sinienie ust/paznokci.
• Drgawki, silna sztywność mięśni, wysoka gorączka.
• Ból w klatce piersiowej, ciężka duszność, kołatanie serca.
• Ciężkie pobudzenie/psychoza z ryzykiem samouszkodzenia lub agresji.
• Podejrzenie przedawkowania paracetamolu lub TLPD, niezależnie od samopoczucia.
• Przyjęcie nieznanej substancji lub mieszanki substancji.
• Dziecko, kobieta w ciąży, osoba starsza z chorobami przewlekłymi.

Co zrobić krok po kroku, gdy podejrzewasz przedawkowanie

1. Zapewnij bezpieczeństwo sobie i innym. Usuń ostre przedmioty, niebezpieczne warunki.
2. Wezwij pomoc: 112/999. Podaj lokalizację, wiek/stan osoby, znane substancje i czas przyjęcia.
3. Sprawdź przytomność i oddech. Jeśli brak lub jest nieprawidłowy – rozpocznij RKO zgodnie z wytycznymi dyspozytora.
4. Zadbaj o drożność dróg oddechowych. Usuń widoczne ciała obce z jamy ustnej. Jeśli osoba oddycha, ułóż w pozycji bezpiecznej.
5. Nalokson (przy podejrzeniu opioidów), jeśli dostępny. Użyj zgodnie z instrukcją i poinformuj dyspozytora. Może wymagać powtórzenia dawki.
6. Monitoruj stan do przyjazdu ZRM. Oddech, tętno, świadomość. Przy hipertermii stosuj łagodne chłodzenie.
7. Zabezpiecz opakowania/etykiety po lekach/substancjach – ułatwią identyfikację.
8. Nie podawaj jedzenia, napojów, kawy, innych substancji. Nie wywołuj wymiotów.
9. Nie zostawiaj osoby samej. Pozostań, uspokajaj, informuj, co się dzieje.

W razie wątpliwości lub przewlekłej ekspozycji telefonicznie skontaktuj się z najbliższym ośrodkiem toksykologicznym – dyspozytor 112 wskaże właściwe postępowanie.

Mity i fakty

• Mit: „Mocna kawa/albo zimny prysznic postawi na nogi po alkoholu czy opioidach.” Fakt: Nie odwracają depresji oddechowej i mogą pogorszyć stan.
• Mit: „Jak chrapie, to śpi.” Fakt: Głośne bulgoczące „chrapanie” może oznaczać niedrożność dróg oddechowych – to stan zagrożenia życia.
• Mit: „Trzeba wywołać wymioty.” Fakt: Ryzyko zachłyśnięcia i uszkodzeń – nie rób tego bez wskazań lekarza.
• Mit: „Jak minęła godzina, to już bezpiecznie.” Fakt: Niektóre substancje (paracetamol, TLPD, długodziałające opioidy) dają późne, ciężkie powikłania.

Mieszanie substancji – dlaczego zwiększa ryzyko

Wielokrotne substancje potęgują toksyczność, często w sposób nieprzewidywalny:

• Depresant + depresant (alkohol + benzodiazepina/opioid) = skumulowana depresja oddechowa.
• Stymulant + stymulant (amfetamina + kokaina) = arytmie, udar, hipertermia.
• Stymulant + depresant (kokaina + alkohol) = powstaje kokaetylen, bardziej kardiotoksyczny; złudne „równoważenie” maskuje objawy zatrucia.
• SSRI/SNRI + inne serotoninergiczne (tramadol, MAO-I, tryptany) = ryzyko zespołu serotoninowego.

Szczególne grupy: dzieci, seniorzy, ciąża

Dzieci: nawet małe dawki mogą być niebezpieczne (np. opioidowe plastry, nikotyna w płynach, leki nasenne). Każde połknięcie potencjalnie toksycznej substancji to pilna konsultacja.

Seniorzy: polipragmazja (wiele leków), gorsza eliminacja nerkowa/wątrobowa, częste interakcje – ryzyko kumulacji i działań niepożądanych większe nawet przy „prawidłowych” dawkach.

Ciąża: toksyczność dotyczy matki i płodu. Niezwłocznie szukaj pomocy – wiele odtrutek i procedur jest bezpiecznych i ratujących życie.

Jak zapobiegać przedawkowaniom

• Przestrzegaj dawek zleconych przez lekarza i informacji z ulotki. Nie łącz leków bez konsultacji.
• Sprawdzaj interakcje (leki na receptę, OTC, suplementy, alkohol). Wątpliwości konsultuj z farmaceutą/lekarzem.
• Nie mieszaj substancji działających depresyjnie na ośrodek oddechowy (alkohol, benzodiazepiny, opioidy).
• Bezpieczne przechowywanie: poza zasięgiem dzieci, w oryginalnych opakowaniach, z czytelną etykietą.
• Ustal plan awaryjny: poinformuj bliskich o przyjmowanych lekach, noś listę (alergie, dawki, choroby).
• Nalokson w społeczności: w miejscach, gdzie jest dostępny, przeszkolenie z użycia może uratować życie – zapytaj lekarza/farmaceutę o możliwości w Twojej okolicy.
• Ostrożność przy nowej substancji lub nowej partii: nieznana moc i domieszki zwiększają ryzyko nieprzewidywalnych reakcji.
• Unikaj samotności podczas przyjmowania leków o działaniu sedatywnym; poinformuj zaufaną osobę.

Po epizodzie przedawkowania: co dalej?

Nawet jeśli objawy ustąpią, kontrola lekarska jest wskazana. Niektóre powikłania (np. uszkodzenie wątroby po paracetamolu, aspiracyjne zapalenie płuc, zaburzenia rytmu) ujawniają się później.

Warto rozważyć wsparcie psychologiczne i konsultację specjalisty uzależnień. Jeśli sytuacja dotknęła Ciebie lub bliską osobę, pomoc jest dostępna:

• 112/999 – w nagłych wypadkach.
• Ogólnopolski Telefon Zaufania „Narkotyki – Narkomania” 800 199 990 – anonimowo, bezpłatnie, całą dobę.
• Centrum Wsparcia 800 70 2222 – kryzysy psychiczne, 24/7.
• Poradnie leczenia uzależnień, lekarz POZ – skierują do właściwych form terapii.

Jeśli obawiasz się o bezpieczeństwo własne lub kogoś bliskiego tu i teraz, nie zwlekaj – zadzwoń pod 112.

FAQ: najczęstsze pytania o objawy przedawkowania

Jak szybko pojawiają się objawy przedawkowania?

Minuty (opioidy, GHB, część stymulantów), do kilku godzin (alkohol, benzodiazepiny), a nawet kilkanaście godzin (paracetamol, niektóre leki). Brak objawów początkowo nie wyklucza zagrożenia.

Czy można „przetrzymać” łagodne objawy w domu?

Jeśli nie masz pewności co do substancji/dawki lub objawy dotyczą oddechu, świadomości, temperatury czy serca – nie czekaj. Skontaktuj się z 112 lub ośrodkiem toksykologicznym.

Czy podawać węgiel aktywowany?

Nie rób tego samodzielnie. Decyzja zależy od czasu, rodzaju substancji i stanu pacjenta; ryzyko zachłyśnięcia przy zaburzeniach świadomości jest realne.

Skąd wiedzieć, że to opioidowe przedawkowanie?

Triada: silna senność/nieprzytomność + spowolniony/płytki oddech + zwężone źrenice. Ale przy mieszankach obraz może być nietypowy – i tak wzywaj pomoc.

Czy nalokson jest bezpieczny?

To odtrutka odwracająca działanie opioidów. Stosowany zgodnie z instrukcją może uratować życie. Może wywołać objawy odstawienne u osób zależnych – to mniejsze ryzyko niż zatrzymanie oddechu.

Czy można wywoływać wymioty po połknięciu „czegoś złego”?

Nie. Bez wskazań medycznych to niebezpieczne (aspiracja, uszkodzenia). Szukaj profesjonalnej pomocy.