Czym jest przepuklina kręgosłupa?

Kręgosłup zbudowany jest z kręgów i „amortyzujących” je krążków międzykręgowych (dysków). Każdy krążek ma miękki, galaretowaty środek (jądro miażdżyste) i twardszy pierścień włóknisty na zewnątrz. Przepuklina kręgosłupa to sytuacja, w której fragment jądra przedostaje się przez osłabiony pierścień i przemieszcza w kierunku kanału kręgowego. Może wówczas podrażniać lub uciskać korzeń nerwowy albo sam rdzeń kręgowy, powodując charakterystyczne dolegliwości.

W praktyce często używa się zamiennie słów „przepuklina krążka” i „dyskopatia”. Dyskopatia to pojęcie szersze, obejmujące degenerację krążka (zużycie, odwodnienie), która może, ale nie musi, doprowadzić do przepukliny.

Jak powstaje i gdzie najczęściej występuje

Przepuklina to wynik przeciążenia, mikrourazów i naturalnych zmian degeneracyjnych związanych z wiekiem. Czynniki ryzyka obejmują m.in. pracę siedzącą, dźwiganie, palenie tytoniu, otyłość, niedobór ruchu oraz genetyczne predyspozycje do osłabienia włókien kolagenowych.

Najczęściej dotyczy ona:

• odcinka lędźwiowego (L4/L5, L5/S1) – klasyczna rwa kulszowa, ból promieniujący do pośladka i nogi;
• odcinka szyjnego (C5–C7) – ból szyi, barku i promieniowanie do ramienia lub dłoni;
• odcinka piersiowego – rzadziej, z bólem obręczy klatki piersiowej lub między łopatkami.

Najczęstsze objawy – szybki przegląd

Objawy zależą od lokalizacji, rozmiaru i kierunku przepukliny, ale najczęściej należą do nich:

• Ból pleców – ostry lub tępy, często po epizodzie przeciążenia, nasila się przy skłonach, kaszlu, kichaniu;
• Ból promieniujący (korzeniowy) – „prądy”, pieczenie, przeszywający ból biegnący wzdłuż konkretnej trasy nerwu do kończyny (np. do stopy przy rwie kulszowej);
• Drętwienie i mrowienie – w ściśle określonym obszarze skóry (dermatomie), np. na zewnętrznej stronie łydki lub w kciuku;
• Osłabienie mięśni – trudność w chodzeniu „na piętach” lub „na palcach”, słabszy chwyt ręki, opadanie stopy;
• Utrata lub osłabienie odruchów – np. osłabiony odruch skokowy (Achillesa) przy ucisku korzenia S1;
• Sztywność i ograniczenie zakresu ruchu;
• W rzadkich, ciężkich przypadkach: zaburzenia zwieraczy, znieczulenie „siodłowe” (wewnętrzne strony ud i krocza), nasilający się obustronny niedowład – objawy alarmowe.

Objawy w zależności od odcinka kręgosłupa

Odcinek lędźwiowy: rwa kulszowa i jej warianty

To najczęstsza lokalizacja przepukliny. Ból zwykle zaczyna się w dole pleców i promieniuje przez pośladek do tylnej lub bocznej części nogi, czasem aż do stopy. Typowe wzorce:

• L4: ból przedniej części uda i kolana; możliwe osłabienie prostowania kolana, osłabiony odruch kolanowy;
• L5: ból/zaburzenia czucia po bocznej stronie łydki do grzbietu stopy i palucha; trudność w unoszeniu palców (chodzenie na piętach), osłabienie prostownika palucha;
• S1: ból tylnej strony uda i łydki do boku stopy i małego palca; trudność w chodzeniu na palcach, osłabiony odruch Achillesa.

Ból nasila się zwykle przy siedzeniu, pochylaniu, kaszlu lub kichaniu. Leżenie na boku z ugiętymi kolanami bywa ulgą.

Odcinek szyjny: ból szyi, barku i ręki

Przepuklina szyjna może powodować ból karku z promieniowaniem do barku, ramienia, przedramienia lub dłoni. Często towarzyszą jej drętwienia palców i osłabienie mięśni obręczy barkowej lub dłoni. Wzorce korzeniowe:

• C5: ból i osłabienie w obrębie barku (odwodzenie ramienia), ewentualnie osłabiony odruch bicepsa;
• C6: ból promieniujący do kciuka i wskaziciela, osłabienie zginania łokcia i prostowania nadgarstka, możliwie osłabiony odruch promieniowy;
• C7: ból do palca środkowego, osłabienie prostowania łokcia (triceps), osłabiony odruch tricepsa;
• C8: drętwienie palca serdecznego i małego, osłabienie chwytu i drobnych mięśni dłoni.

Zmiany szyjne mogą także powodować bóle głowy typu szyjnego i sztywność karku. Jeśli przepuklina zwęża kanał rdzeniowy i uciska rdzeń, pojawiają się objawy mielopatii szyjnej: niezgrabność rąk, trudności w zapinaniu guzików, zaburzenia chodu, wzmożone odruchy – to symptomy alarmowe.

Odcinek piersiowy: rzadziej, ale podstępnie

Przepuklina piersiowa występuje rzadko. Może dawać pasowy ból w klatce piersiowej lub okolicy żeber, często mylony z sercem czy żołądkiem. Ucisk na rdzeń w tym odcinku może prowadzić do postępującego osłabienia nóg, zaburzeń czucia poniżej poziomu ucisku i problemów ze zwieraczami – wymaga pilnej diagnostyki.

Objawy neurologiczne wyjaśnione prostym językiem

Ucisk na nerw powoduje tzw. objawy korzeniowe. W praktyce oznacza to zestaw: ból w określonej trasie, zaburzenia czucia w odpowiednim „pasku” skóry i osłabienie konkretnych mięśni. To dlatego lekarz bada odruchy i siłę mięśni – pomagają one zlokalizować, który korzeń jest podrażniony.

• Ból jak prąd lub pieczenie – odczuwany głęboko, często jednostronnie, pogarsza się przy napięciu nerwu (schylanie, kaszel);
• Mrowienie/drętwienie – „mrówki”, uczucie waty lub osłabionego czucia;
• Słabość – trudność w wykonywaniu ruchu (np. stanie na palcach lub piętach, chwytanie przedmiotów);
• Ubytek odruchów – np. młoteczek neurologiczny nie wywołuje typowego skurczu;
• Testy prowokacyjne: dodatni test SLR (Lasegue’a) w lędźwiowym i Spurlinga w szyjnym zwiększają podejrzenie przepukliny.

Przepuklina a „zwykły” ból pleców – jak odróżnić?

Większość epizodów bólu pleców ma charakter nieswoisty (mechaniczny), bez uszkodzenia nerwu. W porównaniu z nimi, przepuklina częściej powoduje:

• Promieniowanie bólu poniżej kolana (w odcinku lędźwiowym) lub aż do palców dłoni (w szyjnym);
• Objawy neurologiczne – drętwienie, „prądy”, osłabienie mięśni, ubytki odruchów;
• Jednostronny ból z dobrze wyczuwalną trasą nerwu;
• Silne nasilenie przy kaszlu/kichaniu (wzrost ciśnienia w kanale kręgowym) i przy długim siedzeniu.

Jednak ostateczne rozróżnienie opiera się na badaniu klinicznym, a nie tylko na opisie dolegliwości.

Kiedy do lekarza? Czerwone flagi

Zgłoś się pilnie do lekarza lub na SOR, jeśli pojawi się którykolwiek z poniższych objawów:

• Problemy z oddawaniem moczu (zatrzymanie, nietrzymanie) lub stolca;
• Znieczulenie w okolicy krocza („objaw siodła”);
• Postępujący, wyraźny niedowład kończyny lub obu kończyn;
• Gorączka, dreszcze, ból nocny, niezamierzona utrata masy ciała;
• Uraz z silnym bólem kręgosłupa i objawami neurologicznymi;
• Ból i objawy u osoby z nowotworem, niedoborem odporności lub po długotrwałej steroidoterapii.

Jak wygląda diagnostyka

Pierwszym krokiem jest wywiad i badanie neurologiczne. Lekarz oceni zakres ruchów, siłę mięśni, czucie, odruchy i wykona testy prowokacyjne. Na tej podstawie w wielu przypadkach można wstępnie rozpoznać ucisk danego korzenia.

Badania dodatkowe:

• Rezonans magnetyczny (MRI) – złoty standard do oceny krążka, ucisku na nerw i rdzeń; zalecany przy utrzymujących się objawach neurologicznych lub planowaniu zabiegu;
• Tomografia komputerowa (TK) – alternatywa, gdy MRI jest przeciwwskazane;
• RTG – nie pokazuje krążka, ale może ujawnić inne nieprawidłowości (niestabilność, złamania);
• EMG/ENG – badanie przewodnictwa nerwowo-mięśniowego, pomocne w potwierdzeniu uszkodzenia korzeni i różnicowaniu z neuropatiami obwodowymi.

Pamiętaj: wynik obrazowania interpretujemy zawsze z objawami. Wielu zdrowych dorosłych ma w MRI zmiany dyskopatyczne bez dolegliwości.

Najczęstsze mity na temat objawów przepukliny

• „Jeśli boli mocno, to na pewno jest przepuklina.” Nie zawsze. Nieswoisty ból krzyża bywa bardzo silny, a przepuklina niewielka może boleć umiarkowanie.
• „Ból pleców idący do pośladka to już rwa kulszowa.” Nie każdy ból promieniujący do pośladka jest rwy pochodzenia korzeniowego; częste są bóle mięśniowo-powięziowe lub stawów krzyżowo-biodrowych.
• „Bez rezonansu nic nie wiadomo.” Dokładny wywiad i badanie neurologiczne często wystarczają do rozpoznania klinicznego i decyzji terapeutycznych.
• „Drętwienie palców zawsze oznacza dyskopatię.” Drętwienie dłoni może wynikać też z zespołu cieśni nadgarstka lub ucisku nerwów na innych poziomach.

Co możesz zrobić objawowo w domu

Choć ten artykuł koncentruje się na objawach, wiele osób pyta, co przynosi ulgę do czasu konsultacji:

• Kontrolowany ruch – krótkie, częste spacery zamiast długiego leżenia;
• Pozycje odciążające – leżenie na boku z poduszką między kolanami (lędźwiowy), delikatne podparcie lordozy podczas siedzenia;
• Okresowe zimno/ciepło – w zależności od indywidualnej reakcji;
• Leki przeciwbólowe bez recepty stosuj ostrożnie i zgodnie z ulotką (np. paracetamol, NLPZ – jeśli nie masz przeciwwskazań);
• Unikaj dźwigania, gwałtownych skłonów i długotrwałego siedzenia.

Jeśli objawy są silne, utrzymują się >2–6 tygodni lub pojawiają się czerwone flagi – skontaktuj się z lekarzem.

Podsumowanie

Przepuklina kręgosłupa daje typowy zestaw objawów: ból pleców z promieniowaniem do kończyny, drętwienia/mrowienia w określonym obszarze oraz osłabienie siły mięśniowej i odruchów. Lokalizacja dolegliwości pomaga wskazać, który odcinek i korzeń nerwowy są podrażnione. Objawy alarmowe – zaburzenia zwieraczy, znieczulenie krocza, postępujący niedowład – wymagają pilnej pomocy. Większość przypadków wymaga dokładnego badania klinicznego, a rezonans magnetyczny stosuje się, gdy objawy utrzymują się lub są nasilone. Wczesna konsultacja i dobrane postępowanie zwiększają szansę szybkiego powrotu do sprawności.

FAQ: Najczęściej zadawane pytania