Czym są kłykciny kończyste i kiedy zgłosić się do lekarza?

Kłykciny kończyste to miękkie wyrośla skóry lub błon śluzowych w okolicy narządów płciowych i odbytu. Mogą mieć postać pojedynczych „brodawek” lub tworzyć kalafiorowate skupiska. Zwykle nie są bolesne, ale mogą swędzieć, piec i łatwo ulegać podrażnieniom. Najczęściej są skutkiem zakażenia HPV typami niskoonkogennymi (6, 11), które nie są bezpośrednio odpowiedzialne za raka szyjki macicy, ale współistnienie innych typów HPV jest możliwe.

Do lekarza warto zgłosić się, gdy:

• pojawiają się nowe lub nietypowe zmiany w okolicy intymnej,
• zmiany krwawią, bolą lub szybko rosną,
• jesteś w ciąży lub planujesz ciążę,
• masz obniżoną odporność (np. HIV, leki immunosupresyjne),
• coś budzi Twój niepokój lub leczenie domowe nie przynosi efektu.

Nieleczone kłykciny mogą się powiększać i szerzyć, ale u części osób ustępują samoistnie w ciągu 6–12 miesięcy. Leczenie przyspiesza ustąpienie objawów i poprawia komfort.

Jak lekarz stawia rozpoznanie kłykcin?

Rozpoznanie jest najczęściej kliniczne, czyli na podstawie wyglądu i badania fizykalnego. W razie wątpliwości lub nietypowego obrazu lekarz może zaproponować:

• biopsję (pobranie wycinka) – zwłaszcza przy twardych, krwawiących, owrzodziałych lub niereagujących zmianach,
• badanie anoskopowe przy podejrzeniu zmian w kanale odbytu,
• u kobiet – aktualizację badań przesiewowych szyjki macicy (cytologia/HPV),
• testy w kierunku innych chorób przenoszonych drogą płciową (STI), w tym kiły i HIV.

Testy na HPV nie służą do rozpoznawania kłykcin u mężczyzn. Oglądanie zmian po zastosowaniu kwasu octowego (tzw. test octowy) jest mało swoiste i rzadko potrzebne.

Cele leczenia i czego się spodziewać

Leczenie kłykcin ma na celu:

• usunięcie widocznych zmian i złagodzenie objawów,
• zmniejszenie ryzyka miejscowych powikłań (pękanie, nadkażenia),
• poprawę jakości życia i komfortu seksualnego.

Ważne: żadna metoda nie gwarantuje stuprocentowego braku nawrotów. Nawroty w ciągu kilku miesięcy są częste (u około 20–60% osób), ponieważ wirus może utrzymywać się w otaczającej skórze. Często stosuje się kilka sesji lub łączy metody (np. zabieg + lek miejscowy).

Leki na receptę do stosowania w domu (przepisywane przez lekarza)

W przypadku zmian zewnętrznych (na skórze prącia, sromu, wzgórka łonowego, okolicy okołoodbytniczej) lekarz może przepisać preparaty do samodzielnego stosowania. Ich skuteczność bywa podobna do metod zabiegowych w małych i średnich zmianach, o ile są używane prawidłowo.

Imikwimod – krem immunomodulujący

Imikwimod pobudza miejscową odpowiedź immunologiczną przeciwko HPV.

• Stężenia i schematy:
  • krem 5%: cienka warstwa 3 razy w tygodniu (np. pon., śr., pt.) na noc; pozostawić 6–10 godzin, następnie zmyć łagodnym środkiem myjącym; czas leczenia do 16 tygodni,
  • krem 3,75%: cienka warstwa raz dziennie na noc; zmyć po ok. 8 godzinach; do 8 tygodni.
• Najczęstsze działania niepożądane: zaczerwienienie, pieczenie, świąd, nadżerki, rzadziej objawy grypopodobne. Zazwyczaj ustępują po przerwie w terapii.
• Wskazówki: aplikować tylko na zmiany i odrobinę otaczającej skóry; unikać błon śluzowych; w trakcie kuracji unikać golenia depilatorem w miejscu zmian.
• Przeciwwskazania i ostrożność: nie zalecany w ciąży; ostrożność przy chorobach autoimmunologicznych i w immunosupresji (skuteczność może być mniejsza).

Podofilotoksyna (podofiloks) – roztwór/żel 0,5%

Bezpośrednio niszczy tkankę brodawkowatą. Skuteczna w małych, zewnętrznych kłykcinach.

• Typowy schemat: 2 razy dziennie przez 3 dni, następnie 4 dni przerwy; cykl powtarzać do 4 tygodni. Maksymalnie: powierzchnia do ok. 10 cm² i 0,5 ml preparatu dziennie.
• Nie stosować: na błony śluzowe (pochwa, szyjka, cewka, kanał odbytu), na rozległe obszary, w ciąży i podczas karmienia piersią.
• Działania niepożądane: pieczenie, ból, nadżerki, rzadziej obrzęk. W razie silnego podrażnienia przerwać i skontaktować się z lekarzem.
• Wskazówki: aplikować precyzyjnie (patyczkiem), chronić zdrową skórę; dokładnie umyć ręce po użyciu.

Sinekatechiny 15% – maść z wyciągiem z zielonej herbaty

Polifenole o działaniu przeciwwirusowym i immunomodulującym.

• Stosowanie: 3 razy dziennie cienką warstwą na zmiany do uzyskania efektu, maksymalnie 16 tygodni. Maści nie zmywa się rutynowo; unikać kontaktu z oczami i błonami śluzowymi.
• Uwagi: może powodować zaczerwienienie, świąd, pieczenie; maść może osłabiać lateks (prezerwatywy, krążki dopochwowe) – zaleca się wstrzemięźliwość lub alternatywę podczas terapii.
• Przeciwwskazania: niewskazana w ciąży oraz u osób z istotnie obniżoną odpornością (ograniczone dane).

Inne, rzadziej stosowane opcje

U wybranych pacjentów w ośrodkach specjalistycznych, off-label, rozważa się m.in. 5-fluorouracyl (np. wewnątrzcewkowo) czy miejscowy cydofowir. Decyzję podejmuje lekarz doświadczony w leczeniu złożonych przypadków, po ocenie ryzyka i korzyści.

Zabiegi wykonywane przez lekarza

Metody zabiegowe są szczególnie przydatne przy większych, licznych, przerosłych lub opornych kłykcinach, a także w lokalizacjach, gdzie preparaty domowe są przeciwwskazane (pochwa, szyjka macicy, cewka, kanał odbytu).

Krioterapia (wymrażanie ciekłym azotem)

• Przebieg: krótkie przyłożenia aplikatora z ciekłym azotem powodują zniszczenie zmiany. Powtarza się co 1–2 tygodnie do wygojenia.
• Zalety: dostępna, skuteczna, bezpieczna w ciąży.
• Wady: ból podczas zabiegu, pęcherze, strupy, przejściowe przebarwienia/odbarwienia.

Kwas trichlorooctowy (TCA 80–90%) lub dichlorooctowy (BCA)

• Przebieg: lekarz punktowo nanosi roztwór żrący na kłykcinę; zabieg co tydzień do zaniku zmiany.
• Zalety: tani, bezpieczny w ciąży, możliwy do stosowania w okolicach śluzówek (z doświadczeniem).
• Wady: pieczenie, ból, ryzyko nadżerek; wymaga precyzji aplikacji.

Elektrokoagulacja/elektrochirurgia i łyżeczkowanie

• Skuteczność: często usuwa zmianę w 1 sesji, zwłaszcza pojedyncze lub małe ogniska.
• Wymaga znieczulenia miejscowego; po zabiegu tworzy się strup, gojenie trwa 1–2 tygodnie.
• Ryzyka: bliznowacenie, ból, dym chirurgiczny (stosuje się odsysanie dymu).

Wycięcie chirurgiczne

• Preferowane w dużych, przerosłych kłykcinach lub gdy potrzebny jest materiał do badania histopatologicznego.
• Skuteczność wysoka, ale istnieje ryzyko blizn i konieczność znieczulenia.

Laser CO₂

• Opcja dla zmian opornych, rozległych, w trudno dostępnych lokalizacjach; wymaga odpowiedniego zaplecza.
• Wysoka skuteczność miejscowa; podobne ryzyka jak przy elektrochirurgii.

Uwagą praktyczną jest możliwość łączenia metod, np. jednorazowe usunięcie największych zmian (zabieg), a następnie kontynuacja leczenia kremem na drobne ogniska lub profilaktykę nawrotów na obrzeżu.

Jak lekarz dobiera terapię?

Dobór metody zależy od:

• lokalizacji zmian:
  • zewnętrzne skórne (srom, prącie, moszna, wzgórek łonowy, okolica okołoodbytnicza): możliwe leki miejscowe lub zabiegi,
  • pochwa, szyjka macicy: zabiegi (TCA, krioterapia, laser) – bez leków pacjenckich,
  • kanał odbytu: leczenie przez proktologa, zwykle zabiegowe; konieczna anoskopia,
  • ujście cewki i cewka: leczenie specjalistyczne; zwykle krioterapia/zabiegi; unikać samodzielnych preparatów wewnątrzcewkowo.
• wielkości i liczby zmian (pojedyncze vs. liczne, przerosłe),
• ciąży i karmienia piersią,
• preferencji pacjenta (np. wola unikania zabiegów, możliwość regularnego stosowania leku),
• dostępności i kosztów,
• doświadczenia ośrodka i chorób współistniejących (np. immunosupresja).

Jeśli diagnoza jest niepewna, zmiany są atypowe lub nie reagują na leczenie, lekarz rozważy biopsję, by wykluczyć inne schorzenia (np. kłykciny olbrzymie, rzadkie nowotwory skóry, bowenoid papulosis).

Leczenie kłykcin w ciąży i podczas karmienia

W ciąży preferuje się metody zabiegowe o ugruntowanym profilu bezpieczeństwa:

• krioterapia,
• kwas trichlorooctowy (TCA/BCA),
• wycięcie zmian, gdy są bardzo duże lub krwawią.

Nie zaleca się stosowania podofilotoksyny ani żywicy podofillinowej. Imikwimod i sinekatechiny nie są rutynowo rekomendowane w ciąży z uwagi na ograniczone dane – decyzja wymaga indywidualnej oceny ryzyka/korzyści. W laktacji ostrożność dotyczy preparatów stosowanych w miejscach narażonych na kontakt z niemowlęciem.

Partner, współżycie i nawroty – praktyczne kwestie

• Partner/partnerka: nie ma konieczności „profilaktycznego” leczenia osób bez zmian, ale warto wykonać badanie w kierunku STI i omówić szczepienie przeciw HPV.
• Współżycie: zaleca się wstrzemięźliwość do wygojenia zmian i zagojenia skóry po zabiegu. Prezerwatywy zmniejszają ryzyko przeniesienia, ale go nie eliminują, bo HPV przenosi się też przez kontakt skóra–skóra poza obszarem osłoniętym.
• Nawroty: częste w pierwszych miesiącach po leczeniu; ważne są kontrole, szybkie „doczyszczanie” drobnych ognisk oraz dbałość o skórę. U osób z obniżoną odpornością nawroty są częstsze.
• Szczepienie przeciw HPV: nie leczy istniejących kłykcin, ale może chronić przed innymi typami HPV i zmniejszać ryzyko nowych zakażeń w przyszłości. Warto je omówić z lekarzem niezależnie od wieku i historii choroby.

Czego nie stosować na kłykciny?

• Preparatów na kurzajki na dłoniach/stopach (np. kwas salicylowy) – są zbyt drażniące dla okolic intymnych.
• Domowych „żrących” mieszanek (ocet, wybielacze, olejek z drzewa herbacianego) – ryzyko oparzeń, nadżerek i blizn.
• Domowych zestawów do wymrażania przeznaczonych na brodawki zwykłe – nie są przeznaczone do okolic genitalnych.
• Samodzielnej próby usuwania zmian ostrymi narzędziami.

Bezpieczeństwo i skuteczność w okolicach intymnych zapewniają wyłącznie metody zalecane przez lekarza.

Pielęgnacja skóry w trakcie leczenia

• Utrzymuj skórę czystą i suchą; używaj łagodnych środków myjących bez zapachów.
• Unikaj golenia lub depilacji w obszarze zmian (ryzyko rozsiewu i podrażnienia).
• W razie bólu po zabiegach: chłodne okłady, leki przeciwbólowe bez recepty (np. ibuprofen) zgodnie z zaleceniami lekarza; miejscowa lignokaina może być zalecona w wybranych przypadkach.
• Unikaj obcisłej bielizny i aktywności nasilających tarcie do czasu wygojenia.
• Zgłaszaj lekarzowi silne podrażnienie, ropną wydzielinę, gorączkę lub brak poprawy mimo leczenia.

Najczęstsze pytania (FAQ)

Czy leki bez recepty działają na kłykciny kończyste?

Nie. Preparaty OTC na kurzajki (salicylany, domowe „zamrażacze”) nie są przeznaczone do okolic intymnych i mogą zaszkodzić. W leczeniu kłykcin stosuje się leki na receptę i/lub zabiegi.

Czy można całkowicie „wyleczyć HPV”?

U większości osób układ odpornościowy z czasem kontroluje zakażenie i wirus staje się niewykrywalny. Nie ma jednak leku, który eliminowałby HPV z organizmu natychmiast. Leczenie usuwa widoczne zmiany i objawy.

Jak długo trwa leczenie kłykcin?

Od 1–2 zabiegów w przypadku pojedynczych zmian do kilku tygodni lub miesięcy terapii miejscowej. Nawroty mogą wymagać dodatkowych sesji.

Czy kłykciny zwiększają ryzyko raka?

Kłykciny zwykle powodują typy HPV niskiego ryzyka (6, 11), które nie są główną przyczyną raka szyjki macicy. Jednak możliwa jest koinfekcja typami wysokiego ryzyka – dlatego kobiety powinny regularnie wykonywać badania przesiewowe szyjki macicy.

Czy po usunięciu zmian nadal jestem zakaźny/a?

Ryzyko transmisji spada, ale nie znika od razu – HPV może utrzymywać się w okolicznej skórze. Stosuj prezerwatywy i omów z partnerem/partnerką status leczenia; rozważ szczepienie przeciw HPV.

Kiedy rozważyć wizytę kontrolną?

Najczęściej po 2–4 tygodniach od rozpoczęcia terapii miejscowej lub 1–2 tygodniach po zabiegu. Wcześniej – jeśli wystąpi silna reakcja, krwawienie, ropna wydzielina albo szybkie powiększanie zmian.

Podsumowanie

Leczenie kłykcin kończystych jest skuteczne i dostępne. Lekarz może przepisać leki do stosowania w domu (imiikwimod, podofilotoksyna, sinekatechiny) lub zaproponować metody zabiegowe (krioterapia, TCA, elektrokoagulacja, wycięcie, laser) – wybór zależy od lokalizacji, rozległości zmian, ciąży i preferencji pacjenta. Kluczem jest prawidłowa diagnoza, konsekwencja w terapii, świadomość możliwych nawrotów i współpraca z lekarzem. Pamiętaj o badaniach przesiewowych, rozważ szczepienie przeciw HPV i unikaj niesprawdzonych „domowych” metod.

Źródła i wytyczne

• Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Sexually Transmitted Infections Treatment Guidelines: Anogenital Warts (2021, aktualizacje). https://www.cdc.gov/std/treatment-guidelines/anogenital-warts.htm
• IUSTI/WHO Europe. 2019 European guideline for the management of anogenital warts (Condylomata acuminata). https://iusti.org
• World Health Organization. Human papillomavirus (HPV) and cervical cancer – factsheet.
• British Association for Sexual Health and HIV (BASHH). 2015/2019 Guidance on the management of anogenital warts.
• Polskie zalecenia dotyczące profilaktyki raka szyjki macicy (cytologia/HPV) – Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych.

Uwaga: Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie zastępuje porady lekarskiej. W przypadku podejrzenia kłykcin skontaktuj się z lekarzem rodzinnym, dermatologiem, ginekologiem, urologiem lub w poradni chorób przenoszonych drogą płciową.