Czym jest kiła i dlaczego to ważne

Kiła jest wywołana przez bakterię Treponema pallidum. To zakażenie przebiega etapami i potrafi „udawać” inne choroby, dlatego bywa pomijane. Zakaźność jest największa w stadium pierwotnym i wtórnym, a także w tzw. wczesnym okresie utajenia. Nawet jeśli objawy ustąpią samoistnie, bakteria pozostaje w organizmie i może uszkadzać narządy przez lata.

W ostatnich latach w wielu krajach obserwuje się wzrost liczby zachorowań, w tym przypadków kiły wrodzonej (przekazanej dziecku w ciąży). Dobra profilaktyka i szybkie leczenie skutecznie ograniczają te ryzyka.

Jak można się zarazić kiłą

Do zakażenia najczęściej dochodzi podczas kontaktów seksualnych z osobą zakażoną, gdy bakteria przenika przez mikrourazy skóry lub błon śluzowych.

Najczęstsze drogi zakażenia

• Stosunek dopochwowy, analny lub oralny bez prezerwatywy z osobą zakażoną.
• Kontakt skóra‑skóra lub śluzówka‑śluzówka z aktywnymi zmianami (wrzód twardy, kłykciny płaskie, zmiany w jamie ustnej, na genitaliach lub okolicy odbytu).
• Transmisja wertykalna: z matki na dziecko przez łożysko w czasie ciąży lub rzadziej w czasie porodu (kiła wrodzona).

Rzadkie lub mało prawdopodobne drogi

• Ekspozycja na świeżą krew (np. uraz igłą) – teoretycznie możliwa, ale rzadko opisywana; współczesne banki krwi badają krew na kiłę.
• Pocałunek – tylko jeśli w jamie ustnej jednej z osób są aktywne zmiany kiłowe; w przeciwnym razie ryzyko jest bardzo niskie.

Czego kiłą się nie zarazisz

Kiła nie przenosi się przez codzienne kontakty towarzyskie, wspólne sztućce, ubikacje, basen czy przypadkowy dotyk. Bakteria szybko ginie poza organizmem.

Kto jest bardziej narażony

• Osoby mające nowych lub licznych partnerów seksualnych.
• Mężczyźni mający kontakty seksualne z mężczyznami (MSM) – zwłaszcza przy seksie bez prezerwatywy.
• Osoby żyjące z HIV lub inne infekcje STI w ostatnich 12 miesiącach.
• Osoby stosujące substancje w kontekście seksualnym (chemsex).
• Osoby w ciąży – ze względu na ryzyko transmisji na płód niezależnie od objawów.

Objawy kiły w kolejnych stadiach

Objawy mogą być dyskretne lub wcale nie występować (okresy utajenia). Poniżej najczęstsze manifestacje w poszczególnych fazach.

Kiła pierwotna (ok. 10–90 dni od zakażenia, zwykle 3–4 tygodnie)

• Wrzód twardy (tzw. chancre) – pojedyncza, okrągła/owalna nadżerka lub owrzodzenie o twardej podstawie, najczęściej bezbolesne.
• Lokalizacja: prącie, srom, pochwa, szyjka macicy, okolica odbytu, usta, gardło, wargi.
• Powiększone, niebolesne węzły chłonne w okolicy zmiany.
• Wrzód goi się samoistnie w 3–6 tygodni, co nie oznacza wyleczenia zakażenia.

Kiła wtórna (kilka tygodni do kilku miesięcy od zakażenia)

• Wysypka plamisto‑grudkowa, często na dłoniach i podeszwach stóp; zwykle nie swędzi.
• Kłykciny płaskie (condylomata lata) – wilgotne, płaskie, szerokie zmiany brodawkowate w okolicach narządów płciowych i odbytu, silnie zakaźne.
• Objawy „grypopodobne”: gorączka, ból gardła, złe samopoczucie, powiększenie węzłów, bóle mięśni i stawów.
• Zmiany na błonach śluzowych (plamy, nadżerki w jamie ustnej), czasem łysienie plackowate.

Kiła utajona

Brak objawów klinicznych przy dodatnich testach serologicznych. Dzieli się na:

• Wczesną (do 1 roku od zakażenia) – nadal zakaźna dla partnerów seksualnych.
• Późną (powyżej 1 roku) – zwykle niezakaźna dla partnerów, ale grozi powikłaniami narządowymi i transmisją wertykalną w ciąży.

Kiła trzeciorzędowa (lata po zakażeniu, jeśli nie leczono)

• Gumy (kilaki) – niszczące zmiany ziarninowe w skórze, kościach i narządach.
• Kiła sercowo‑naczyniowa – m.in. tętniak aorty wstępującej, niedomykalność zastawki aortalnej.
• Neurosyfilis – może wystąpić na każdym etapie: bóle głowy, zaburzenia widzenia, słuchu, porażenia nerwów czaszkowych, udar, zaburzenia pamięci, ataksja, tabes dorsalis.
• Kiła oczna/uszna – zapalenie błony naczyniowej, zamglenie widzenia, nagła utrata wzroku, szumy uszne, nagła utrata słuchu.

Kiła w ciąży i kiła wrodzona

Zakażenie w ciąży zwiększa ryzyko poronienia, obumarcia płodu i ciężkich powikłań u noworodka. Dziecko może mieć m.in. wysypkę, nieżyt nosa („sapka kiłowa”), hepatosplenomegalię, zaburzenia kostne i zębowe oraz problemy neurologiczne. Każda osoba w ciąży powinna być badana w kierunku kiły zgodnie z krajowymi zaleceniami.

Kiedy iść do lekarza

Skontaktuj się z lekarzem (POZ, ginekolog, urolog lub poradnia dermatologiczno‑wenerologiczna) jeśli:

• Masz owrzodzenie, rankę lub nietypową zmianę na narządach płciowych, w jamie ustnej lub w okolicy odbytu – zwłaszcza bezbolesną.
• Pojawiła się niewyjaśniona wysypka, szczególnie na dłoniach i stopach, lub kłykciny płaskie.
• Wystąpiły objawy grypopodobne z powiększeniem węzłów i ostatnio uprawiałeś/-aś seks bez prezerwatywy.
• Miałeś/-aś kontakt seksualny z osobą z rozpoznaną kiłą albo otrzymałeś/-aś takie powiadomienie.
• Jesteś w ciąży – test w pierwszej wizycie, a przy wyższym ryzyku również później w ciąży.
• Masz objawy neurologiczne lub oczne (ból/„mgła” w oku, nagłe pogorszenie wzroku, szumy uszne, zawroty, drętwienia) – to wskazanie do pilnej konsultacji.

Diagnostyka: jakie badania wykrywają kiłę

Rozpoznanie zwykle opiera się na badaniach krwi. Lekarz dobiera zestaw testów w zależności od objawów i czasu od ryzykownego kontaktu.

Badania serologiczne

• Testy nieswoiste (niekrętkowe): RPR lub VDRL – dają miano (np. 1:8), służą do monitorowania odpowiedzi na leczenie.
• Testy swoiste (krętkowe): TPHA/TPPA, FTA‑ABS, EIA/CIA – potwierdzają kontakt z T. pallidum; zwykle pozostają dodatnie na całe życie.

„Okienko serologiczne”: od zakażenia do dodatniego wyniku mija zwykle 3–6 tygodni. Jeśli badanie wykonano zbyt wcześnie, lekarz może zalecić powtórkę po 2–4 tygodniach.

Badania z materiału ze zmiany

• Mikroskopia w ciemnym polu lub PCR z wymazu z owrzodzenia – pozwalają wykryć bakterię bezpośrednio; dostępność zależy od laboratorium.

Badanie płynu mózgowo‑rdzeniowego

W przypadku objawów sugerujących zajęcie układu nerwowego (neurosyfilis) konieczna bywa punkcja lędźwiowa i analiza płynu mózgowo‑rdzeniowego.

Leczenie kiły: co warto wiedzieć

Leczeniem z wyboru jest penicylina. Schemat zależy od stadium choroby i zajętych narządów. O doborze leku i dawki decyduje lekarz.

Najczęściej stosowane schematy

• Kiła wczesna (pierwotna, wtórna, wczesna utajona): pojedyncza dawka penicyliny benzatynowej domięśniowo.
• Kiła późna utajona lub o nieznanym czasie trwania: kilka dawek tygodniowych penicyliny benzatynowej.
• Neurosyfilis/kiła oczna/uszna: penicylina dożylna przez 10–14 dni.
• U osób uczulonych na penicylinę: możliwe alternatywy (np. doksycyklina) w niektórych sytuacjach. W ciąży zaleca się odczulenie i leczenie penicyliną.

Po leczeniu

• Kontrola serologiczna (np. RPR/VDRL) zwykle po 3, 6, 12 miesiącach; spadek miana świadczy o skuteczności terapii.
• Wstrzymaj aktywność seksualną do czasu upływu co najmniej 7 dni po zakończeniu leczenia (i wygojenia zmian) oraz do zbadania/leczenia partnerów.
• Reinfekcja jest możliwa – pozytywny test krętkowy po przechorowaniu nie oznacza odporności.

Partnerzy seksualni

Osoby, z którymi współżyłeś/-aś w ciągu ostatnich 90 dni przed rozpoznaniem wczesnej kiły, powinny być zbadane i często leczone profilaktycznie nawet przy ujemnych testach wstępnych. Poinformowanie partnerów jest kluczowe, by przerwać łańcuch zakażeń.

Profilaktyka: jak zmniejszyć ryzyko zakażenia

• Używaj prezerwatyw lub koferdamów (dental dams) podczas seksu dopochwowego, analnego i oralnego. Zabezpieczenie zmniejsza ryzyko, choć nie eliminuje go całkowicie, bo zmiany mogą znajdować się poza obszarem osłoniętym.
• Unikaj kontaktu seksualnego, gdy Ty lub partner macie owrzodzenia, wysypkę lub inne niepokojące zmiany w okolicach intymnych lub w jamie ustnej.
• Badaj się regularnie, jeśli masz nowych/ licznych partnerów. Często łączy się testy na kiłę z badaniami na chlamydię, rzeżączkę i HIV.
• Szczere rozmowy o historii zdrowia seksualnego, testach i ochronie – to element bezpieczniejszego seksu.
• PrEP chroni przed HIV, ale nie przed kiłą – stosuj równolegle prezerwatywy i badania.
• Doxy-PEP: w niektórych krajach dla wybranych osób (np. MSM i transpłciowych kobiet z wysokim ryzykiem) zaleca się przyjęcie 200 mg doksycykliny w ciągu 72 h po ryzykownym kontakcie, co zmniejsza ryzyko kiły i chlamydiozy. To strategia wymagająca omówienia z lekarzem i nie jest jeszcze standardem wszędzie.
• Unikaj wspólnego używania igieł i akcesoriów do iniekcji (profilaktyka głównie HIV/HCV; transmisja kiły tą drogą jest rzadko opisywana, ale możliwa przy ekspozycji na świeżą krew).
• Szczepienia przeciw WZW A i B oraz HPV – nie chronią przed kiłą, ale zmniejszają ryzyko innych STI i ich powikłań.

Mity i fakty o kile

• „Objawy zniknęły, więc jestem zdrowy/-a” – Fałsz. Kiła może przejść w fazę utajoną i nadal uszkadzać organizm.
• „Oralny seks jest bezpieczny” – Fałsz. Do zakażenia może dojść także podczas seksu oralnego.
• „Nie można zarazić się przez pocałunek” – Zależy. Ryzyko jest minimalne bez zmian w jamie ustnej, ale obecność nadżerek/plam błon śluzowych zwiększa zakaźność.
• „Test negatywny od razu po ryzykownym kontakcie wyklucza kiłę” – Fałsz. Istnieje „okienko”; konieczne może być powtórne badanie.
• „Jedno leczenie na zawsze” – Fałsz. Można zarazić się ponownie przy kolejnym kontakcie z bakterią.

Co zrobić po możliwym narażeniu

1. Jak najszybciej skontaktuj się z lekarzem lub poradnią wenerologiczną. Opisz sytuację (rodzaj kontaktu, czas, objawy).
2. Nie uprawiaj seksu do czasu oceny medycznej i ewentualnego zakończenia leczenia.
3. Wykonaj testy zgodnie z zaleceniem. Jeśli kontakt był bardzo niedawno, lekarz może zaproponować powtórzenie badań po 2–4 tygodniach.
4. Jeśli partner ma potwierdzoną kiłę, lekarz może rozważyć leczenie empiryczne bez czekania na dodatni wynik (zwłaszcza przy ekspozycji w ostatnich 90 dniach).
5. Poinformuj partnerów seksualnych – to umożliwia im badanie i przerwanie łańcucha transmisji.

FAQ: najczęstsze pytania

Czy kiła boli?

Wrzód twardy zwykle nie boli, dlatego bywa ignorowany. Bolesność może pojawić się, gdy dojdzie do nadkażenia lub w innych lokalizacjach.

Jak szybko po zakażeniu pojawiają się objawy?

Pierwsze objawy zwykle po 3–4 tygodniach, ale zakres to 10–90 dni. Część osób nie zauważa zmian.

Czy test z krwi wystarczy do rozpoznania?

Najczęściej tak – stosuje się połączenie testów nieswoistych i swoistych. W niektórych przypadkach potrzebne są badania z wymazu ze zmiany lub z płynu mózgowo‑rdzeniowego.

Czy można mieć kiłę bez współżycia?

Najczęściej zakażenie jest drogą seksualną. Rzadką drogą jest transmisja przez bliski kontakt z aktywną zmianą w jamie ustnej (głęboki pocałunek) lub ekspozycję na świeżą krew. W ciąży możliwa jest transmisja przez łożysko.

Jak długo trwa leczenie?

Wczesne stadia często wymagają jednej dawki penicyliny. Późne stadia – kilka tygodni (seria zastrzyków) lub leczenie dożylne przy zajęciu układu nerwowego/oczu.

Czy można uprawiać seks w trakcie leczenia?

Nie. Zaleca się wstrzymać aktywność seksualną do co najmniej 7 dni po zakończeniu leczenia i wygojeniu zmian oraz do czasu zbadania/leczenia partnerów.

Czy ciąża zmienia postępowanie?

Tak. W ciąży standardem jest penicylina (z odczuleniem przy alergii). Badania przesiewowe wykonuje się rutynowo; przy podwyższonym ryzyku powtarza się je w trzecim trymestrze i przy porodzie.