Nowoczesne metody leczenia skracającej się szyjki w ciąży: objawy, diagnostyka i bezpieczne postępowanie
Uwaga: Artykuł ma charakter edukacyjny i nie zastępuje konsultacji z lekarzem prowadzącym. W przypadku niepokojących objawów skontaktuj się pilnie z położną/położnikiem lub zgłoś do szpitala.
Czym jest skracająca się szyjka w ciąży?
Szyjka macicy działa jak naturalny „zamek” podtrzymujący ciążę. W prawidłowo przebiegającej ciąży pozostaje długa i zamknięta, a stopniowe skracanie oraz rozwieranie następuje dopiero pod koniec trzeciego trymestru. Skracająca się szyjka w ciąży (często określana też jako krótka szyjka lub niewydolność cieśniowo‑szyjkowa) oznacza, że długość szyjki (mierzonej zwykle w milimetrach) zaczyna zmniejszać się zbyt wcześnie. To zwiększa ryzyko porodu przedwczesnego, czyli porodu przed 37. tygodniem.
Kluczowe znaczenie ma czas rozpoznania i dobór metody postępowania do sytuacji klinicznej. Dzięki współczesnym metodom monitorowania oraz interwencjom farmakologicznym i zabiegowym, perspektywy dla ciężarnych z krótką szyjką są dziś dużo lepsze niż jeszcze dekadę temu.
Skracająca się szyjka w ciąży – objawy
Co ważne, skracająca się szyjka często nie daje żadnych wyraźnych objawów i bywa wykrywana podczas planowego badania USG przezpochwowego. Jeśli objawy się pojawiają, mogą obejmować:
- uczucie ucisku w miednicy lub „ciągnięcia” ku dołowi,
- skurcze o charakterze miesiączkowym, twardnienie brzucha,
- bóle krzyża o stałym lub narastającym charakterze,
- zwiększoną ilość wodnistej wydzieliny pochwowej,
- plamienia lub lekkie krwawienia.
Pilnie skontaktuj się z lekarzem lub jedź do szpitala, jeśli występują regularne, bolesne skurcze, krwawienie, odejście płynu owodniowego (lub podejrzenie sączenia) albo gwałtowny ból brzucha. W każdym przypadku niepokojących objawów bezpieczniej jest skonsultować się wcześniej niż później.
Jak się to diagnozuje? Nowoczesna diagnostyka
Złotym standardem oceny długości szyjki macicy jest USG przezpochwowe. Pomiar jest szybki, bezpieczny i daje wiarygodny wynik. W praktyce klinicznej za „krótką szyjkę” najczęściej uznaje się długość ≤25 mm między 16. a 24. tygodniem ciąży (w ciąży pojedynczej).
W wybranych sytuacjach, szczególnie u pacjentek z objawami porodu przedwczesnego, pomocne mogą być testy biomarkerów, np. fetal fibronectin (fFN) czy testy białek pochodzenia płodowego (PAMG-1). Pomagają one ocenić ryzyko porodu w krótkiej perspektywie (np. 7–14 dni), ale nie zastępują ultrasonografii szyjki.
Badanie ginekologiczne per vaginam ocenia konsystencję i rozwieranie, ale nie pozwala precyzyjnie zmierzyć długości. Dlatego USG przezpochwowe jest kluczowe zarówno do rozpoznania, jak i do monitorowania odpowiedzi na leczenie.
Kto jest w grupie ryzyka?
- przebyty spontaniczny poród przedwczesny lub poronienia w II trymestrze,
- zabiegi na szyjce (np. konizacja, LEEP), urazy szyjki,
- wady anatomiczne macicy,
- ciąża wielopłodowa (bliźnięta, trojaczki),
- nawracające lub nieleczone zakażenia układu moczowo-płciowego,
- palenie tytoniu, ekspozycja na dym,
- krótki odstęp między ciążami, niski status odżywienia.
Kobiety z grupy ryzyka często wymagają celowanego screeningu i indywidualnego planu opieki.
Nowoczesne metody leczenia i profilaktyki
Progesteron dopochwowo
Progesteron stabilizuje mięśniówkę macicy i wspiera funkcję szyjki, zmniejszając ryzyko skurczów i przedwczesnego porodu. Zgodnie z aktualnymi wytycznymi, w ciąży pojedynczej i długości szyjki ≤25 mm (zwykle między 16. a 24. tygodniem) progesteron dopochwowo jest jedną z podstawowych metod postępowania.
Co warto wiedzieć:
- Stosuje się formy dopochwowe (globulki, żele), które działają miejscowo; schemat dobiera lekarz.
- Leczenie bywa kontynuowane do końca 36.–37. tygodnia lub zgodnie z planem klinicznym.
- Najczęstsze działania niepożądane są łagodne (np. miejscowy dyskomfort, wydzielina).
W ciąży bliźniaczej skuteczność progesteronu w prewencji porodu przedwczesnego jest niejednoznaczna, dlatego decyzja zależy od indywidualnej oceny ryzyka.
Szew szyjkowy (cerclage)
Cerclage to zabiegowe założenie szwu na szyjkę macicy w celu jej mechanicznego wzmocnienia. Rozważa się go szczególnie u pacjentek z:
- przebytym spontanicznym porodem przedwczesnym oraz krótką szyjką w aktualnej ciąży,
- cechami rozwierania szyjki w badaniu i postępującą niewydolnością w II trymestrze (tzw. cerclage „ratunkowy”),
- wąską, specyficzną grupą z ciężkimi uszkodzeniami szyjki lub niepowodzeniem wcześniejszych metod (czasem rozważa się cerclage brzuszny w dedykowanych ośrodkach).
Istnieją różne techniki (np. McDonalda, Shirodkara), a wybór zależy od anatomii i doświadczenia zespołu. Zabieg wykonuje się zwykle między 12. a 24. tygodniem, w znieczuleniu. Szew jest zwykle usuwany około 36.–37. tygodnia lub wcześniej, jeśli rozpocznie się poród, dojdzie do pęknięcia pęcherza płodowego czy innych powikłań.
Możliwe ryzyka obejmują infekcje, krwawienie, podrażnienie szyjki czy skurcze; przy odpowiedniej kwalifikacji korzyści mogą przeważać ryzyko.
Pessar szyjkowy
Pessar szyjkowy to silikonowy pierścień zakładany na szyjkę, który ma zmieniać kąt nachylenia i zmniejszać nacisk jaja płodowego. W ostatnich latach pojawiło się wiele badań na temat jego skuteczności. Wnioski są mieszane:
- W ciąży pojedynczej z krótką szyjką pessar nie jest rutynowo zalecany w wytycznych wielu towarzystw, ponieważ część badań nie potwierdziła jednoznacznych korzyści.
- Może być rozważany indywidualnie w ośrodkach z doświadczeniem, po omówieniu potencjalnych plusów i minusów.
Zaletą jest nieinwazyjność i możliwość szybkiego usunięcia; wadą – brak konsensusu co do skuteczności i konieczność regularnych kontroli.
Terapie łączone i indywidualizacja
Łączenie metod (np. progesteron + cerclage) bywa stosowane w wybranych sytuacjach, szczególnie u pacjentek wysokiego ryzyka, ale nie jest standardem dla wszystkich. O ostatecznym planie decyduje lekarz, biorąc pod uwagę historię położniczą, długość szyjki, obecność skurczów, stan pęcherza płodowego, wyniki badań i preferencje pacjentki.
Postępowanie wspierające przy ryzyku porodu przedwczesnego
Gdy pojawiają się objawy porodu przedwczesnego lub ryzyko jego wystąpienia istotnie rośnie, oprócz leczenia szyjki rozważa się:
- kortykosteroidy dla przyspieszenia dojrzewania płuc płodu, zwykle między 24. a 34. tygodniem, jeśli ryzyko porodu w ciągu 7 dni jest wysokie,
- tokolizę (krótkotrwałe leki hamujące skurcze), aby zyskać czas na podanie steroidów lub transport do ośrodka o odpowiednim poziomie referencyjnym,
- siarczan magnezu dla neuroprotekcji płodu przed bardzo wczesnym porodem (najczęściej przed 32. tygodniem),
- antybiotyki w przypadku przedwczesnego pęknięcia błon płodowych (PPROM) lub potwierdzonego zakażenia; rutynowo nie podaje się ich tylko z powodu krótkiej szyjki,
- obserwację szpitalną i monitorowanie KTG w sytuacjach wymagających intensywniejszego nadzoru.
Dobór strategii zależy od wieku ciążowego, nasilenia objawów i wyników badań.
Czego nie robić rutynowo
- Leżenie i ścisłe ograniczenie aktywności nie wykazały udowodnionych korzyści w prewencji porodu przedwczesnego, a mogą szkodzić (zakrzepica, utrata kondycji, stres).
- Nawadnianie „na siłę” nie zapobiega skracaniu szyjki.
- W ciążach bliźniaczych cerclage i pessar nie są rutynowo zalecane jedynie z powodu krótkiej szyjki; decyzje są bardzo indywidualne.
- Samodzielne stosowanie leków lub suplementów bez konsultacji jest niewskazane.
Monitorowanie, styl życia i plan opieki
Po rozpoznaniu krótkiej szyjki zwykle ustala się harmonogram kontroli z powtarzanym USG przezpochwowym (np. co 1–2 tygodnie w newralgicznym okresie). Położna/lekarz omawia też zasady samoobserwacji:
- zwracanie uwagi na częstość i regularność skurczów,
- kontrolę krwawień i charakteru wydzieliny,
- monitorowanie ruchów płodu po 28. tygodniu, zgodnie z zaleceniami.
Warto zadbać o czynniki modyfikowalne:
- rzucenie palenia i unikanie dymu tytoniowego,
- leczenie i profilaktyka infekcji (m.in. ZUM),
- odpowiednia higiena snu i redukcja stresu,
- aktywność fizyczna adekwatna do zaleceń prowadzącego (często łagodne formy, jak spacery; przy ryzyku – ograniczenia indywidualne),
- zbilansowana dieta i suplementacja zalecona przez lekarza/położną.
Jeśli pracujesz fizycznie lub w trybie zmianowym, omów z lekarzem ewentualne modyfikacje obowiązków. Każdy przypadek jest inny – plan dopasowuje się do Twojej sytuacji i przebiegu ciąży.
Poród i co dalej
Jeśli masz szew szyjkowy, planuje się jego usunięcie około 36.–37. tygodnia, zanim rozpocznie się poród. W niektórych sytuacjach (poród, pęknięcie pęcherza, krwawienie) szew usuwa się wcześniej. Po usunięciu możliwy jest poród drogą pochwową, o ile nie ma innych przeciwwskazań.
Pessar również usuwa się w trzecim trymestrze, zwykle planowo. Jeśli w ciąży były epizody zagrażającego porodu przedwczesnego, zespół może zalecić poród w ośrodku o odpowiednim poziomie neonatologicznym.
Po porodzie, zwłaszcza jeśli była diagnoza niewydolności szyjkowej, warto umówić wizytę kontrolną i omówić plan postępowania w kolejnej ciąży (np. wczesne monitorowanie długości szyjki, ewentualny cerclage profilaktyczny).
Najczęstsze pytania (FAQ)
Czy skracająca się szyjka zawsze oznacza poród przedwczesny?
Nie. Krótka szyjka zwiększa ryzyko, ale wiele kobiet po wdrożeniu odpowiedniego postępowania donosi ciążę do bezpiecznego tygodnia. Kluczowe jest wczesne rozpoznanie i właściwe leczenie.
Progesteron czy szew szyjkowy – co lepsze?
To zależy od historii położniczej i obrazu klinicznego. W ciąży pojedynczej z krótką szyjką bez przebytych porodów przedwczesnych często wybiera się progesteron. Przy krótkiej szyjce i przebytym porodzie przedwczesnym rozważa się cerclage. Decyzję podejmuje lekarz po analizie ryzyka i korzyści.
Czy pessar jest skuteczny?
Dowody są niejednoznaczne. W wielu wytycznych pessar nie jest rutynowo zalecany w ciążach pojedynczych. Może być rozważany indywidualnie, zwłaszcza w doświadczonych ośrodkach. Porozmawiaj z lekarzem o aktualnych zaleceniach w Twojej sytuacji.
Czy powinnam leżeć przez większość czasu?
Rutynowe leżenie nie jest zalecane, bo nie zmniejsza ryzyka, a niesie własne zagrożenia (np. zakrzepy). Zalecenia dotyczące aktywności są indywidualne – postępuj zgodnie z planem ustalonym z lekarzem.
Jak często kontrolować długość szyjki?
Najczęściej między 16. a 24. tygodniem w grupach ryzyka wykonuje się serię kontroli co 1–2 tygodnie. Po wdrożeniu leczenia odstępy mogą się różnić. Harmonogram ustala prowadzący.
Czy można współżyć przy krótkiej szyjce?
To zależy od obrazu klinicznego. Przy cechach zagrażającego porodu przedwczesnego, szwie szyjkowym lub aktywnych objawach często zaleca się wstrzemięźliwość. Ostateczne zalecenia daje lekarz.
Co z kolejną ciążą po niewydolności szyjkowej?
Zwykle planuje się wczesne monitorowanie i – w zależności od historii – rozważa cerclage profilaktyczny lub progesteron. Warto zaplanować konsultację przedkoncepcyjną.
Źródła i wytyczne
- American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG) – rekomendacje dotyczące prewencji porodu przedwczesnego, progesteronu i cerclage.
- Royal College of Obstetricians and Gynaecologists (RCOG) – guidance on cervical cerclage and preterm birth prevention.
- Cochrane Reviews – przeglądy systematyczne dotyczące progesteronu, cerclage i pessarów.
- Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników (PTGiP) – stanowiska i zalecenia dotyczące porodu przedwczesnego i niewydolności szyjkowej.
- Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) – wytyczne w obszarze opieki okołoporodowej i preterm birth.
Wytyczne są aktualizowane; plan leczenia zawsze powinien być oparty o najnowsze rekomendacje i ocenę indywidualnego ryzyka.