Czym jest bakteryjne zapalenie pochwy i kiedy je leczyć

Bakteryjne zapalenie pochwy (BV) to stan, w którym z pochwy znikają „dobre” bakterie Lactobacillus, a ich miejsce zajmują bakterie beztlenowe (m.in. Gardnerella, Atopobium, Prevotella). Typowe objawy to:

• cienka, jednorodna, szarawa lub mleczna wydzielina,
• intensywny „rybi” zapach (często nasilający się po stosunku),
• pH pochwy > 4,5; w badaniu mikroskopowym tzw. clue cells.

BV zwiększa ryzyko powikłań ginekologiczno‑położniczych (m.in. powikłań po zabiegach wewnątrzmacicznych, poronień septycznych, przedwczesnego porodu), ułatwia zakażenia przenoszone drogą płciową (np. chlamydioza, rzeżączka, HIV). Leczenie zaleca się u kobiet objawowych oraz przed zabiegami ginekologicznymi, także u ciężarnych z objawami.

Uwaga: samodzielna diagnoza „na oko” jest zawodna. BV bywa mylone z grzybicą (świąd i „serowata” wydzielina przemawiają raczej za kandydozą) lub rzęsistkowicą. Jeśli masz niepokojące objawy, nowego partnera lub nawracające problemy, skontaktuj się z lekarzem i rozważ badania w kierunku STI.

Leki pierwszego wyboru

Standardem leczenia BV są antybiotyki z grupy nitroimidazoli i linkozamidów. Najlepiej przebadane i zalecane w wytycznych są:

1) Metronidazol

Metronidazol to najczęściej stosowany lek na bakteryjne zapalenie pochwy. Dostępny jest jako tabletki doustne oraz żel/gałki dopochwowe.

Typowe schematy (przykłady, dawkę i formę ustala lekarz):

• doustnie: 500 mg 2 razy dziennie przez 7 dni,
• żel dopochwowy 0,75%: 5 g raz dziennie przez 5 dni.

Jednorazowa dawka 2 g doustnie bywa stosowana, ale ma niższą skuteczność i częściej powoduje działania niepożądane — zwykle nie jest preferowana.

2) Klindamycyna

Klindamycyna (krem dopochwowy 2% lub tabletki doustne) jest alternatywą o porównywalnej skuteczności do metronidazolu, zwłaszcza gdy metronidazol jest źle tolerowany.

Typowe schematy:

• krem dopochwowy 2%: 5 g na noc przez 7 dni,
• doustnie: 300 mg 2 razy dziennie przez 7 dni (np. gdy forma dopochwowa jest niedostępna lub nietolerowana).

Uwaga: preparaty dopochwowe z klindamycyną osłabiają lateksowe prezerwatywy i kapturek dopochwowy przez cały okres stosowania i do 5 dni po — zastosuj dodatkową metodę zabezpieczenia.

Doustne czy dopochwowe — co wybrać?

Obie drogi podania są skuteczne. Wybór zależy od preferencji, tolerancji, dostępności i sytuacji klinicznej.

• Doustne nitroimidazole (metronidazol, tinidazol) działają systemowo — bywają lepsze, gdy współistnieją inne infekcje lub BV jest nawracające, ale mogą częściej powodować nudności lub metaliczny posmak.
• Formy dopochwowe (metronidazol żel, klindamycyna krem) działają miejscowo, zwykle są lepiej tolerowane ze strony przewodu pokarmowego, ale mogą być mniej wygodne i wpływać na skuteczność prezerwatyw (klindamycyna).
• Skuteczność kliniczna w pierwszym cyklu leczenia jest zbliżona. Najlepszy wybór to ten, który najlepiej dopasujesz do siebie i który z dużym prawdopodobieństwem ukończysz zgodnie z zaleceniem.

Alternatywy i leki rzadziej stosowane

Gdy metronidazol lub klindamycyna nie są możliwe do zastosowania (np. z powodu działań niepożądanych, przeciwwskazań lub dostępności), rozważa się inne nitroimidazole:

Tinidazol

Tinidazol doustnie jest uznaną alternatywą w licznych wytycznych. Przykładowe schematy:

• 2 g raz dziennie przez 2 dni, lub
• 1 g raz dziennie przez 5 dni.

Bywa lepiej tolerowany żołądkowo niż metronidazol, ale ma podobne interakcje (m.in. z alkoholem w ulotkach) i przeciwwskazania w ciąży (szczególnie w I trymestrze).

Ornidazol

Ornidazol jest dostępny w części krajów europejskich i bywa stosowany zamiennie z tinidazolem. Schematy różnią się zależnie od kraju i produktu; stosowanie w BV opiera się na danych z badań i praktyce klinicznej, ale nie wszystkie wytyczne go wymieniają. O dawkowaniu decyduje lekarz.

Secnidazol

Secnidazol (pojedyncza dawka 2 g doustnie) jest rekomendowany m.in. w USA, jednak nie jest powszechnie dostępny w Polsce. Zaletą jest terapiia jednorazowa; wadą — ograniczona dostępność i cena.

Co z lekami przeciwgrzybiczymi?

Leki przeciwgrzybicze (np. klotrimazol, nystatyna, flukonazol) nie leczą BV. Stosuje się je tylko przy kandydozie (grzybicy). Jeśli nie masz pewności, jaka jest przyczyna objawów, nie lecz się „w ciemno” — skonsultuj się z lekarzem.

Leczenie nawrotów i co robić, gdy BV wraca

Nawroty BV są częste — do 30–50% pacjentek doświadcza ponownych objawów w ciągu 3 miesięcy. W takim przypadku stosuje się strategie krok po kroku:

1. Powtórz skuteczną kurację pierwszego rzutu (np. metronidazol 500 mg 2x dz. 7 dni lub żel dopochwowy 5 dni). Jeśli objawy nawracają wielokrotnie, rozważ kolejny krok.
2. Kuracja skojarzona i podtrzymująca:
   • nitroimidazol doustnie 7 dni, następnie
   • kwas borowy dopochwowo 600 mg raz dziennie przez 21 dni (tylko poza ciążą; produkt recepturowy), a potem
   • metronidazol żel 0,75% 5 g dopochwowo 2 razy w tygodniu przez 4–6 miesięcy.

   Taki schemat bywa skuteczny w zmniejszaniu nawrotów u trudnych przypadków.

3. Terapie supresyjne bez etapu z kwasem borowym: metronidazol żel 0,75% 2 razy w tygodniu przez 3–6 miesięcy.

Kwas borowy stosowany dopochwowo może pomóc w przerwaniu błędnego koła nawrotów. Pamiętaj: nie połykać, trzymać z dala od dzieci, przeciwwskazany w ciąży. Stosowanie omów z lekarzem.

Probiotyki (doustne lub dopochwowe z Lactobacillus) mogą zmniejszać ryzyko nawrotu u części kobiet, ale nie zastępują antybiotyku w ostrej infekcji. Wybieraj produkty z dobrze przebadanymi szczepami i stosuj po zakończeniu antybiotykoterapii.

W nawrotach warto także przeanalizować czynniki ryzyka: częste zmiany partnerów, brak prezerwatyw, irygacje pochwy, palenie tytoniu, a także ocenić ewentualną obecność STI i wdrożyć mądrą profilaktykę (patrz niżej).

Ciąża, karmienie piersią i BV

W ciąży BV wiąże się z większym ryzykiem powikłań położniczych. Kobiety ciężarne z objawowym BV powinny być leczone. Najczęściej zaleca się:

• metronidazol doustnie 500 mg 2x dziennie przez 7 dni (lub 250 mg 3x dziennie przez 7 dni), lub
• klindamycynę (doustnie lub dopochwowo) — wg oceny lekarza.

Nitroimidazole w standardowych dawkach są uznawane za bezpieczne w ciąży; tinidazolu zwykle unika się, zwłaszcza w I trymestrze. Secnidazol ma ograniczone dane w ciąży.

Karmienie piersią: metronidazol przenika do mleka, ale krótkie kuracje są zwykle akceptowalne; niektórzy zalecają odczekanie 12–24 h po pojedynczej wysokiej dawce. Klindamycyna również przenika do mleka; obserwuj niemowlę pod kątem biegunki/pleśniawek. Zawsze skonsultuj zasady karmienia z lekarzem.

Czy leczyć partnera i co z seksem w trakcie terapii

• Routynowe leczenie partnerów męskich nie jest zalecane — nie zmniejsza to ryzyka nawrotów BV.
• U kobiet mających seks z kobietami rozważ diagnostykę i jednoczesne leczenie obu partnerek, jeśli obie mają objawy.
• W trakcie terapii unikaj irygacji pochwy i rozważ wstrzemięźliwość lub używanie prezerwatyw. Pamiętaj, że krem z klindamycyną osłabia lateksowe metody barierowe w trakcie stosowania i do 5 dni po.

Co nie działa lub działa słabo

• Środki przeciwgrzybicze — nieskuteczne w BV.
• Irygacje pochwy, płukanki „odkażające”, roztwory z octem czy sodą — zaburzają mikrobiotę i mogą nasilać problem.
• Same probiotyki lub kwas mlekowy — mogą złagodzić objawy i poprawić komfort, ale nie zastąpią antybiotyku w leczeniu ostrego BV.
• Oleje eteryczne, czosnek, „naturalne kuracje” — brak wiarygodnych dowodów skuteczności, możliwe podrażnienia i ryzyko powikłań.

Najczęstsze działania niepożądane i interakcje

Metronidazol, tinidazol, ornidazol (nitroimidazole)

• nudności, wymioty, biegunka, ból brzucha, metaliczny posmak, ból głowy, zawroty;
• rzadziej: neuropatia obwodowa (przy długich kuracjach), ciemne zabarwienie moczu;
• alkohol: ulotki często zalecają unikanie alkoholu podczas terapii i do 48–72 godzin po zakończeniu, ze względu na ryzyko reakcji niepożądanej; stosuj się do zaleceń preparatu;
• interakcje: warfaryna (wzrost INR), disulfiram (reakcje psychiczne — przeciwwskazane 2 tyg. po disulfiramie), lit (ryzyko toksyczności); poinformuj lekarza o wszystkich lekach;
• zwykle nie obniżają skuteczności antykoncepcji hormonalnej, ale nasilone wymioty/biegunka mogą zmniejszyć wchłanianie tabletek antykoncepcyjnych.

Klindamycyna

• biegunka, ból brzucha, nudności; rzadziej wysypka;
• ryzyko rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego (C. difficile), zwłaszcza przy doustnym stosowaniu — zgłoś uporczywą biegunkę;
• krem dopochwowy: miejscowe podrażnienie, plamienie; osłabia lateksowe prezerwatywy/kapturki do 5 dni po zakończeniu;
• interakcje: nasilenie działania leków zwiotczających mięśnie (istotne w anestezji), ostrożnie z innymi antybiotykami działającymi na florę jelitową.

Profilaktyka i zmniejszanie ryzyka nawrotów

• Unikaj irygacji pochwy i agresywnych środków myjących; myj srom łagodnymi preparatami, a wnętrza pochwy nie płucz.
• Używaj prezerwatyw, zwłaszcza przy nowych partnerach.
• Ogranicz palenie tytoniu — palenie sprzyja BV.
• Rozważ probiotyki po zakończeniu antybiotykoterapii (jako wsparcie, nie zamiast).
• Jeśli doświadczasz ≥3 epizodów BV w roku, porozmawiaj z lekarzem o terapii podtrzymującej (np. metronidazol żel 2x tygodniowo przez kilka miesięcy) i ewentualnie o schemacie z kwasem borowym.

Kluczowe jest dokończenie pełnej kuracji i wstrzemięźliwość lub stosowanie prezerwatyw do 48 godzin po zakończeniu leczenia (lub dłużej w przypadku klindamycyny dopochwowej).

FAQ: najczęstsze pytania o leki na bakteryjne zapalenie pochwy

Czy mogę leczyć bakteryjne zapalenie pochwy bez recepty?

Skuteczne leczenie BV wymaga antybiotyków na receptę (metronidazol, klindamycyna, tinidazol). Preparaty OTC (np. żele z kwasem mlekowym) mogą złagodzić zapach i podnieść komfort, ale nie eliminują przyczyny.

Jak szybko zadziałają leki?

Poprawa zwykle pojawia się w ciągu 2–3 dni. Jeśli po 5–7 dniach brak efektu lub objawy nawrócą wkrótce po leczeniu, skontaktuj się z lekarzem.

Czy mogę pić alkohol podczas metronidazolu?

Choć część wytycznych wskazuje, że typowa „reakcja z alkoholem” jest rzadka, ulotki wielu preparatów zalecają powstrzymanie się od alkoholu podczas terapii i 48–72 h po. Najbezpieczniej stosować się do informacji w Twoim leku.

Czy antybiotyki zmniejszają skuteczność tabletek antykoncepcyjnych?

Metronidazol i klindamycyna nie obniżają skuteczności antykoncepcji hormonalnej (wyjątkiem są antybiotyki typu rifampicyna). Jeśli masz wymioty/biegunkę, możesz potrzebować dodatkowego zabezpieczenia.

Czy trzeba leczyć partnera?

Routynowo nie. U mężczyzn leczenie nie zmniejsza nawrotów BV. Jeśli Twoja partnerka ma objawy, obie powinny się zbadać.

Czy mogę stosować tampony podczas leczenia dopochwowego?

Najlepiej unikać tamponów i kubeczków w trakcie terapii dopochwowej — mogą wchłaniać lek i zmniejszać skuteczność. Wybierz podpaski.

Źródła i wytyczne (wybrane)

• CDC Sexually Transmitted Infections Treatment Guidelines: Bacterial Vaginosis (aktualizacja 2021, przegląd 2024/2025).
• IUSTI/WHO European guideline on the management of vaginal discharge and bacterial vaginosis (wyd. 2023).
• ACOG Practice Bulletin i przeglądy systematyczne dot. terapii i nawrotów BV.

Uwaga: Schematy dawek i dostępność preparatów mogą różnić się między krajami. Zawsze stosuj się do zaleceń lekarza i informacji w charakterystyce produktu leczniczego (ChPL/ulotce).