W skrócie: najważniejsze badania przy cukrzycy typu 2

Jeśli masz cukrzycę typu 2 (lub podejrzenie), poniższe badania tworzą „rdzeń” diagnostyki i monitorowania:

• Glikemia na czczo i/lub hemoglobina glikowana (HbA1c); opcjonalnie OGTT (krzywa cukrowa).
• Profil lipidowy (lipidogram): LDL, HDL, triglicerydy, cholesterol całkowity.
• Funkcja nerek: kreatynina z eGFR; albumina/kreatynina (ACR) w porannym moczu.
• Badanie ogólne moczu.
• Enzymy wątrobowe (ALT/AST), czasem GGTP; ocena stłuszczenia wątroby (USG według wskazań).
• Morfologia krwi, elektrolity; witamina B12 (szczególnie przy długotrwałym metforminie).
• Ciśnienie tętnicze, masa ciała, BMI, obwód talii.
• EKG spoczynkowe; badania kardiologiczne według objawów/ryzyka.
• Badanie dna oka (retinopatia) oraz ocena stóp (neuropatia, ukrwienie).

Krok po kroku: kiedy i jakie badania zlecać

1. Potwierdzenie rozpoznania – glukoza na czczo, HbA1c; ewentualnie OGTT; ocena objawów i czynników ryzyka.
2. Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego – lipidogram, ciśnienie, EKG, wskaźniki otyłości; planowanie celu LDL i ciśnienia.
3. Przesiew powikłań mikroangiopatycznych – nerki (eGFR, ACR), oczy (dno oka), nerwy (badanie stóp).
4. Ocena współchorobowości metabolicznych – wątroba (ALT/AST, USG), zaburzenia tarczycy (TSH wg wskazań), kwas moczowy, B12 przy metforminie.
5. Ustalenie celów i planu kontroli – cele HbA1c i glikemii, harmonogram badań: co 3–6 miesięcy i rocznie.
6. Samokontrola i edukacja – glukometr/CGM, ciśnienie domowe, higiena stóp, sygnały alarmowe.

Badania przy rozpoznaniu cukrzycy typu 2

Rozpoznanie stawia się na podstawie glikemii i/lub HbA1c, najlepiej w badaniu laboratoryjnym. Kryteria rozpoznania obejmują najczęściej jedno z poniższych (w razie wątpliwości powtórz badanie innego dnia):

• Glukoza na czczo ≥ 126 mg/dl (≥ 7,0 mmol/l), lub
• HbA1c ≥ 6,5% (≥ 48 mmol/mol) w standaryzowanym lab., lub
• 2-godzinna glikemia w OGTT ≥ 200 mg/dl (≥ 11,1 mmol/l), lub
• Przypadkowa glikemia ≥ 200 mg/dl z typowymi objawami hiperglikemii.

Pakiet startowy „rozpoznanie”

• Glikemia na czczo i HbA1c – punkt odniesienia do dalszego leczenia.
• Lipidogram – LDL, HDL, TG, TC: ocena ryzyka sercowo-naczyniowego i potrzeb terapii.
• Kreatynina z eGFR – wydolność nerek (wpływa na dobór leków i dawki).
• Badanie moczu i ACR (albumina/kreatynina) – wczesne wykrywanie nefropatii cukrzycowej.
• ALT/AST – ocena wątroby (stłuszczenie jest częste u osób z T2D).
• Morfologia krwi – niedokrwistość, stany zapalne.
• EKG spoczynkowe – wyjściowa ocena serca; dalsza diagnostyka wg objawów.
• Pomiar ciśnienia, BMI, obwód talii – elementy ryzyka i celów terapii.
• Badanie dna oka (retinopatia) – w T2D zalecane już na początku lub wkrótce po rozpoznaniu.
• Badanie stóp – czucie (monofilament 10 g), wibracje, tętno na stopach, oględziny skóry i paznokci.

Badania dodatkowe wg wskazań

• TSH – przy objawach zaburzeń tarczycy, dyslipidemii opornej, przyrostach masy lub zmęczeniu.
• Witamina B12 – przed terapią metforminą i co 1–3 lata podczas jej stosowania (ryzyko niedoboru).
• Kwas moczowy – przy dnie moczanowej lub hiperurykemii.
• USG jamy brzusznej – podejrzenie stłuszczenia wątroby (NAFLD) lub innych patologii.
• Testy kardiologiczne (echo serca, próba wysiłkowa) – objawy dławicy, duszność, plan intensywnej aktywności.

Monitoring: co 3–6 miesięcy i co rok

Co 3 miesiące (lub częściej, jeśli modyfikujesz leczenie)

• HbA1c – ocena średniej kontroli glikemii z 2–3 ostatnich miesięcy.
• Przegląd samokontroli – dzienniczek glikemii, raporty CGM: czas w zakresie (TIR), hipoglikemie.
• Ciśnienie tętnicze – gabinetowo i/lub pomiary domowe.
• Masa ciała i obwód talii – skuteczność zmian stylu życia i farmakoterapii.

Co 6–12 miesięcy (częściej przy nieprawidłowościach)

• Lipidogram – docelowo LDL, ocena skuteczności leczenia.
• Kreatynina z eGFR – monitorowanie nerek; dostosowanie leków.
• ACR w moczu – przynajmniej raz do roku (częściej w nefropatii).
• ALT/AST – szczególnie przy NAFLD lub leczeniu mogącym wpływać na wątrobę.
• Morfologia, elektrolity – wg terapii i stanu klinicznego.
• Witamina B12 – co 1–3 lata przy metforminie lub wcześniej przy objawach niedoboru (drętwienia, anemia).
• EKG – okresowo, zwłaszcza przy dołączonych czynnikach ryzyka lub objawach.

Badania raz w roku (minimum)

• Badanie dna oka – retinopatia; przy braku zmian możliwe co 1–2 lata.
• Pełne badanie stóp – czucie, ukrwienie, deformacje; profilaktyka zespołu stopy cukrzycowej.
• ACR i eGFR – kompleksowa ocena nerek.
• Lipidogram – nawet przy dobrych wartościach; dostosuj cele.

Przegląd powikłań: oczy, nerki, stopy, serce

Nerki: nefropatia cukrzycowa

• ACR (albumina/kreatynina w porannym moczu):
  • Prawidłowy < 30 mg/g,
  • Podwyższony 30–300 mg/g (wcześnie odwracalne),
  • Znaczny > 300 mg/g.
• eGFR – klasyfikacja przewlekłej choroby nerek; dostosowanie dawek leków i wybór terapii (np. flozyny).

Oczy: retinopatia cukrzycowa

• Badanie dna oka – okulista lub telemedyczna fotografia dna oka.
• OCT – przy podejrzeniu obrzęku plamki (DME).
• Częstotliwość: po rozpoznaniu i co 1–2 lata; częściej przy stwierdzonej retinopatii.

Stopy: neuropatia i choroba naczyń

• Monofilament 10 g – czucie dotyku.
• Kamerton 128 Hz – czucie wibracji.
• Tętna na tętnicach stóp, ABI (wskaźnik kostkowo-ramienny) przy podejrzeniu niedokrwienia.
• Oceniaj skórę, modzele, deformacje (paluch koślawy, młoteczkowate palce), obuwie.

Serce i naczynia: ryzyko makroangiopatyczne

• EKG – wyjściowo i okresowo; do rozważenia rozszerzona diagnostyka przy objawach.
• Lipidogram – klucz do modyfikacji terapii hipolipemizującej.
• Ciśnienie – cel zwykle < 130/80 mmHg, jeśli tolerowane.

Samokontrola glikemii: glukometr i CGM

Samokontrola łączy dane z laboratoriów z codzienną rzeczywistością. Dobór częstotliwości pomiarów zależy od terapii (leki doustne bez ryzyka hipoglikemii vs insulina/insulinotropowe).

Glukometr

• Kiedy mierzyć: na czczo, przed posiłkami, 1–2 h po posiłku, przed snem; częściej przy zmianach leczenia, chorobie, aktywności fizycznej.
• Cele orientacyjne (indywidualizuj z lekarzem): na czczo 80–130 mg/dl; 1–2 h po posiłku < 180 mg/dl.

Systemy ciągłego monitorowania glukozy (CGM/FGM)

• Metryki: czas w zakresie (TIR 70–180 mg/dl) ≥ 70%, czas powyżej zakresu (TAR) jak najniższy, czas poniżej (TBR < 70 mg/dl) < 4%.
• Zalety: trend strzałek, wykrywanie nocnych hipoglikemii, dostosowanie posiłków i ruchu.
• Raporty: AGP (Ambulatory Glucose Profile) – przydatne podczas wizyt kontrolnych.

Jak przygotować się do badań

• Na czczo – 8–12 godzin bez jedzenia (woda dozwolona) dla glukozy na czczo i lipidogramu.
• Leki – nie odstawiaj samodzielnie. Zapytaj, czy przyjąć poranną dawkę (np. insulina krótko działająca może wymagać dostosowania).
• Unikaj dzień wcześniej intensywnego wysiłku, alkoholu, bardzo tłustych posiłków (wpływ na TG i glikemię).
• Nawodnienie – pij wodę, ułatwia pobranie i poprawia wiarygodność moczu.
• ACR – najlepiej z pierwszej porannej próbki.
• OGTT – wymaga około 2 godzin i pozostania w laboratorium; zabierz książkę/telefon.

Najczęstsze błędy i jak ich uniknąć

• Brak regularności badań – odkładanie rocznego dna oka lub ACR opóźnia wykrycie powikłań.
• Samodzielne odstawianie leków przed badaniem – może zafałszować wyniki i narazić na hiperglikemię.
• Interpretacja bez kontekstu – porównuj wyniki z objawami, samokontrolą, lekami i stylem życia.
• Pomijanie stóp – brak przeglądu stóp zwiększa ryzyko owrzodzeń; przynajmniej raz do roku pełny przegląd.
• Brak celów terapeutycznych – ustal i aktualizuj cele HbA1c, LDL, ciśnienia wraz ze zmianą sytuacji klinicznej.

FAQ: najczęstsze pytania o badania w cukrzycy typu 2

Czy OGTT jest konieczny?

Nie zawsze. W T2D rozpoznanie zwykle opiera się na glikemii na czczo i/lub HbA1c. OGTT wykonuje się, gdy wyniki są niejednoznaczne, w stanie przedcukrzycowym lub u osób z wysokim ryzykiem, u których glikemia na czczo jest prawidłowa.

Jak często badać HbA1c?

Co 3 miesiące przy modyfikacji leczenia lub słabym wyrównaniu; co 6 miesięcy przy stabilnym, dobrym wyrównaniu.

Jakie są docelowe wartości lipidów?

Indywidualizowane według ryzyka. U wielu osób z cukrzycą: LDL docelowo < 70 mg/dl; przy bardzo wysokim ryzyku sercowo-naczyniowym < 55 mg/dl. HDL wyżej lepiej, triglicerydy niżej lepiej – o celach decyduje lekarz.

Kiedy kontrolować witaminę B12?

Przy długotrwałej terapii metforminą – wyjściowo i co 1–3 lata lub wcześniej, jeśli występują objawy niedoboru (drętwienie, mrowienie, osłabienie, anemia).

Badanie dna oka – co ile?

Po rozpoznaniu, następnie co 1–2 lata przy braku retinopatii; częściej, jeśli retinopatia jest obecna.

Jakie badania na nerki i jak często?

Kreatynina z eGFR oraz ACR w moczu – minimum raz w roku; częściej przy odchyleniach.

Czy warto robić USG wątroby?

U wielu osób z T2D występuje stłuszczenie wątroby; USG warto rozważyć przy podwyższonych ALT/AST, otyłości brzusznej, hipertriglicerydemii lub klinicznych wskazaniach.

Jakie są cele glikemii w samokontroli?

Orientacyjnie: na czczo 80–130 mg/dl; 1–2 godziny po posiłku < 180 mg/dl; w CGM TIR (70–180 mg/dl) ≥ 70%. Cele ustal z lekarzem.

Podsumowanie i lista kontrolna

Skuteczne leczenie cukrzycy typu 2 zaczyna się od właściwych badań – na początku i regularnie. Pozwala to wcześnie wychwycić powikłania, precyzyjnie dostosować terapię i ograniczyć ryzyko sercowo-naczyniowe.

Lista kontrolna badań

• Na początku: glukoza na czczo, HbA1c, ewentualnie OGTT; lipidogram; kreatynina/eGFR; ACR i badanie moczu; ALT/AST; morfologia; EKG; dno oka; badanie stóp; pomiar ciśnienia, BMI, talia.
• Co 3 miesiące: HbA1c (gdy potrzeba), przegląd samokontroli; ciśnienie; masa ciała.
• Co 6–12 miesięcy: lipidogram; kreatynina/eGFR; ACR; ALT/AST; morfologia; EKG wg wskazań; B12 przy metforminie (co 1–3 lata).
• Co rok: dno oka; pełne badanie stóp; kompleksowa ocena nerek.

Artykuł ma charakter informacyjny i nie zastępuje porady medycznej. Zawsze konsultuj decyzje diagnostyczne i terapeutyczne z lekarzem prowadzącym.