Jeśli doświadczasz objawów takich jak kołatanie serca, napięcie mięśni, bóle brzucha, zawroty głowy, problemy ze snem czy przewlekłe zmęczenie, a jednocześnie masz za sobą trudne lub traumatyczne doświadczenia, naturalnie możesz zastanawiać się, czy to PTSD (zaburzenie stresowe pourazowe). W tym artykule znajdziesz ekspercką, ale przystępną odpowiedź na pytanie: jakie badania zrobić, gdy podejrzewasz PTSD i objawy somatyczne — krok po kroku, z uwzględnieniem najczęstszych dolegliwości, badań przesiewowych, laboratoryjnych i specjalistycznych. Dowiesz się również, czego nie warto robić (żeby uniknąć niepotrzebnych procedur), kiedy zgłosić się pilnie do lekarza i jak przygotować się do wizyty.

Dlaczego PTSD może dawać objawy somatyczne

PTSD to nie tylko wspomnienia i lęk. Przewlekła nadaktywacja układu stresu (oś HPA i układ współczulny) powoduje zwiększoną czujność organizmu: szybsze bicie serca, płytszy oddech, napięcie mięśni, zaburzenia snu, problemy żołądkowo-jelitowe, a nawet większą wrażliwość na ból. Z czasem może to prowadzić do trudnych do zignorowania objawów somatycznych, które bywają mylone z chorobami kardiologicznymi, neurologicznymi czy gastroenterologicznymi.

Kluczowe jest podejście dwutorowe: po pierwsze wykluczenie istotnych chorób somatycznych, po drugie — rozpoznanie i leczenie PTSD oraz współwystępujących zaburzeń (np. lęk uogólniony, depresja, bezsenność, uzależnienia). Dobrze zaplanowana diagnostyka oszczędza czas, pieniądze i stres.

Kiedy zgłosić się pilnie – czerwone flagi

Bez względu na podejrzenie PTSD, poniższe objawy wymagają pilnej konsultacji lekarskiej lub wezwania pomocy (999/112):

• nagły, silny ból w klatce piersiowej, duszność, omdlenie, utrata przytomności
• objawy neurologiczne: niedowład, zaburzenia mowy, asymetria twarzy, drgawki
• krwawienie z przewodu pokarmowego (smoliste stolce, świeża krew), gwałtowne wymioty, wymioty z krwią
• utrata masy ciała bez wyjaśnienia, gorączka nieznanego pochodzenia, silne odwodnienie
• podejrzenie ostrej reakcji alergicznej (obrzęk, duszność, pokrzywka uogólniona)
• myśli samobójcze, autoagresja, ryzyko dla siebie lub innych

PTSD może nasilać odczuwanie objawów, ale nie należy zakładać, że wszystkie dolegliwości są „od stresu”. Czerwone flagi wymagają szybkiej oceny medycznej.

Plan diagnostyczny krok po kroku

1) Wywiad i badanie przedmiotowe

To podstawa. Lekarz rodzinny lub internista zbiera informacje o objawach (kiedy się pojawiają, z czym się wiążą, co je nasila lub łagodzi), przyjmowanych lekach i suplementach, chorobach w rodzinie, jakości snu, ekspozycji na stres/traumę. Badanie fizykalne pozwala ukierunkować dalsze badania i uniknąć zbędnych testów.

2) Krótkie przesiewi psychologiczne i ocena nasilenia objawów

• PCL-5 (PTSD Checklist for DSM-5) lub ITQ (ICD-11) – przesiew w kierunku PTSD
• PHQ-15 – objawy somatyczne; GAD-7 – lęk uogólniony; PHQ-9 – depresja
• ISI lub PSQI – bezsenność i jakość snu
• AUDIT-C – alkohol; DAST-10 – substancje

Kwestionariusze nie zastępują diagnozy, ale pomagają zdecydować o potrzebie pogłębionej oceny (np. CAPS-5 – wywiad kliniczny w kierunku PTSD, prowadzony przez wykwalifikowanego specjalistę).

3) Badania podstawowe (screening)

U większości osób z przewlekłymi objawami somatycznymi i podejrzeniem PTSD warto wykonać pakiet bazowy, który wykrywa częste, odwracalne przyczyny dolegliwości lub choroby współistniejące.

Badania laboratoryjne przy PTSD i objawach somatycznych

Rekomendowany pakiet bazowy:

• Morfologia krwi (CBC) z rozmazem – anemia, infekcje, zaburzenia krwi
• CRP lub OB – wskaźniki stanu zapalnego
• TSH i ewentualnie fT4 – zaburzenia tarczycy mogą imitować lub nasilać lęk, kołatania i męczliwość
• Glukoza na czczo i/lub HbA1c – wahania glikemii mogą dawać kołatania, pocenie, niepokój
• Elektrolity (Na, K), kreatynina/eGFR, ALT/AST – funkcja nerek i wątroby
• Ferrytyna, żelazo, transferyna – niedobory żelaza to częsta przyczyna zmęczenia i kołatań
• Witamina B12 i kwas foliowy – niedobory mogą dawać neuropatie, zmęczenie, mgłę mózgową
• 25(OH)D – niedobór witaminy D jest powszechny i może nasilać ból kostno-mięśniowy
• Analiza ogólna moczu – przesiew infekcji i chorób nerek
• Lipidogram – profilaktycznie (szczególnie jeśli stres przewlekły + czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego)

Badania, których zwykle nie robi się rutynowo przy podejrzeniu PTSD: kortyzol dobowy/testy osi HPA (nie diagnozują PTSD, wykonuje się je przy podejrzeniu chorób endokrynologicznych); zaawansowane panele autoimmunologiczne bez wskazań klinicznych; obrazowanie mózgu „na wszelki wypadek”. O kierunku rozszerzenia decyduje lekarz na podstawie objawów i badania.

Badania ukierunkowane na konkretne objawy

Kołatania serca, uczucie niepokoju, zawroty

• EKG spoczynkowe – wyklucza część arytmii, ocena przewodnictwa
• Holter EKG 24–48 h – jeśli kołatania są napadowe
• Pomiar ciśnienia tętniczego i Holter ciśnieniowy – jeśli wahania ciśnienia
• Badania tarczycy, anemia, elektrolity – jak w pakiecie bazowym
• Ocena ortostatyczna (pomiar tętna i ciśnienia w leżeniu i po wstaniu); w razie podejrzenia POTS – test pochyleniowy (tilt-test)
• Echo serca – gdy EKG nieprawidłowe, podejrzenie wady/choroby strukturalnej

Ataki paniki i hiperpobudzenie w PTSD często dają silne objawy sercowo-naczyniowe, ale wykluczenie istotnej arytmii czy nadczynności tarczycy jest zasadne.

Duszność, ucisk w klatce piersiowej, hiperwentylacja

• Pulsoksymetria – saturacja spoczynkowa i wysiłkowa
• RTG klatki piersiowej – gdy objawy przewlekłe lub niejasne
• Spirometria – jeśli świsty, kaszel, podejrzenie astmy lub POChP
• D-dimery tylko przy odpowiednio wysokim prawdopodobieństwie klinicznym zatorowości

Hiperwentylacja w lęku może dawać parestezje, zawroty i „mgłę” – techniki oddechowe oraz terapia to istotny element leczenia, ale najpierw warto wykluczyć chorobę płuc/serca w obrazie utrwalonych dolegliwości.

Bóle brzucha, nudności, biegunki lub zaparcia

• Badania kału: krew utajona; kalprotektyna – marker zapalenia jelit (IBD vs IBS)
• Test w kierunku Helicobacter pylori (antygen w kale lub test oddechowy) – przy objawach dyspepsji
• ALT/AST, GGTP, bilirubina – wątrobowe przy dolegliwościach w prawym podżebrzu
• Amylaza/lipaza – przy ostrych bólach nadbrzusza
• USG jamy brzusznej – gdy utrwalone dolegliwości lub niepokojące objawy
• TSH – zaburzenia rytmu wypróżnień mogą towarzyszyć chorobom tarczycy

PTSD i przewlekły stres są częste u osób z zespołem jelita drażliwego (IBS). Rozpoznanie IBS jest kliniczne; badania wykluczają choroby organiczne. Leczenie obejmuje dietę, modyfikacje stylu życia i terapię ukierunkowaną na stres i nadwrażliwość trzewną.

Bóle i napięcia mięśniowo-szkieletowe, bóle głowy

• Ocena postawy, punktów bolesnych, zakresu ruchu
• Kinaza kreatynowa (CK) – tylko przy istotnej słabości mięśni/ciemnym moczu po wysiłku
• Witamina D, magnesium – suplementacja magnezu bywa rozważana objawowo, choć deficyt rzadko jest przyczyną
• W bólach głowy – ocena okulistyczna, pomiar ciśnienia; TK/MRI tylko przy czerwonych flagach (nagłe/silne, nowe, neurologiczne ubytki)
• Fizjoterapia, techniki relaksacyjne, higiena snu – równolegle z diagnostyką

Problemy ze snem, koszmary, bezsenność

• ISI/PSQI – skale nasilenia bezsenności
• Polisomnografia – jeśli podejrzenie bezdechu sennego (chrapanie, przerwy w oddychaniu, senność dzienna)
• Przegląd farmakoterapii i substancji (kofeina, alkohol, THC, stymulanty)

Objawy skórne, dolegliwości wegetatywne

Przewlekły stres może nasilać trądzik, pokrzywkę przewlekłą, świąd, potliwość, wahania temperatury ciała. Dermatolog dobiera diagnostykę zależnie od obrazu (np. testy alergiczne, biopsja w rzadkich przypadkach). Najczęściej kluczowe jest leczenie przyczynowe i redukcja stresu, a testy wykonuje się, gdy obraz sugeruje chorobę zapalną lub autoimmunologiczną.

Diagnostyka różnicowa – co poza PTSD może dawać podobne objawy?

• Choroby tarczycy (nadczynność/niedoczynność)
• Arytmie, nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa
• Astma, POChP, bezdech senny
• Hipoglikemia reaktywna, nieuregulowana cukrzyca
• Niedokrwistość, niedobory żelaza, B12, kwasu foliowego
• Choroby żołądkowo-jelitowe (celiakia, IBD, wrzody, GERD)
• POTS i zaburzenia autonomiczne
• Skutki uboczne leków (np. stymulanty, niektóre leki tarczycowe, odstawienie benzodiazepin)
• Używki (kofeina, nikotyna, alkohol, THC, substancje energetyzujące)
• Inne zaburzenia lękowe (napady paniki, GAD) i depresja

W praktyce często mamy do czynienia z nakładaniem się przyczyn: np. umiarkowana niedokrwistość + PTSD + bezsenność. Dlatego plan diagnostyczny powinien być stopniowy i przemyślany.

Jak przygotować się do wizyty i rozmowy z lekarzem

• Lista objawów – kiedy się zaczęły, jak długo trwają, co je nasila/łagodzi, pora dnia
• Dzienniczek 1–2 tygodnie: sen, kofeina/alkohol, aktywność, posiłki, epizody kołatania/duszności/bólu
• Lista leków i suplementów (z dawkami), w tym zioła i środki bez recepty
• Historia medyczna i choroby w rodzinie
• Jeśli czujesz się komfortowo: zasygnalizuj przebyte trudne doświadczenia/traumę; lekarz może zastosować podejście „trauma-informed” (szacunek do granic, unikanie wyzwalaczy, jasny plan)
• Zapisz pytania, które chcesz zadać (np. „Jakie badania mają sens na tym etapie?”, „Jaki jest plan, jeśli wyniki będą prawidłowe?”)

Co poza badaniami: skuteczne leczenie i wsparcie

Badania są ważne, ale w PTSD kluczowe jest leczenie przyczynowe i regulacja układu stresu. Dobrze udokumentowane metody:

• Terapia traumy: terapia poznawczo-behawioralna ukierunkowana na traumę (TF-CBT), EMDR, terapia poznawcza (CPT), prolonged exposure – złote standardy o wysokiej skuteczności
• Farmakoterapia (decyzja lekarza psychiatry): SSRI (np. sertralina, paroksetyna) lub SNRI (wenlafaksyna) – szczególnie przy nasilonym lęku/depresji; możliwe leki wspierające sen; leczenie uzależnień, jeśli współwystępują
• Sen i rytm dobowy: regularne godziny snu, ekspozycja na światło dzienne, higiena snu
• Aktywność fizyczna: regularny, umiarkowany wysiłek poprawia regulację autonomiczną i nastrój
• Techniki regulacji: trening oddechowy (np. 4-6 oddechów/min), biofeedback HRV, relaksacja mięśni, uważność
• Fizjoterapia i praca z bólem przewlekłym – stopniowanie aktywności, ergonomia, terapia manualna
• Współpraca lekarz–psychoterapeuta–pacjent – najlepsze efekty daje zintegrowane podejście

Pamiętaj: nawet jeśli badania somatyczne są prawidłowe, Twoje objawy są realne i zasługują na pomoc. Leczenie PTSD często zmniejsza także dolegliwości cielesne.

FAQ: najczęstsze pytania o badania przy PTSD i objawach somatycznych

Czy poziom kortyzolu diagnozuje PTSD?

Nie. Kortyzol bywa zmieniony u osób po traumie, ale nie jest testem diagnostycznym. Oznaczenia osi HPA wykonuje się przy podejrzeniu chorób endokrynologicznych (np. Cushing, Addison), nie w rutynowej ocenie PTSD.

Czy MRI/CT mózgu ma sens przy PTSD?

Nie rutynowo. Obrazowanie mózgu nie rozpoznaje PTSD. Wykonuje się je przy objawach neurologicznych, urazie głowy, czerwonych flagach. W przeciwnym razie lepiej skupić się na sprawdzonych ścieżkach diagnostycznych i leczeniu.

Czy mogę zrobić badania „na własną rękę”?

Możesz wykonać podstawowe badania krwi prywatnie, ale interpretacja powinna należeć do lekarza, który zna Twój kontekst kliniczny. Nadmiar przypadkowych badań zwiększa ryzyko fałszywych alarmów i niepotrzebnego stresu.

Jak często powtarzać badania?

To zależy od wyników i objawów. Np. niedobory (żelazo, B12, D) kontroluje się po 2–3 miesiącach leczenia. Badania tarczycy – zwykle co 6–12 tygodni po zmianie leczenia lub gdy objawy się zmieniają. Lekarz ustali harmonogram.

Czy PTSD może powodować ból fizyczny?

Tak. Przewlekła aktywacja stresowa zwiększa napięcie mięśni, wrażliwość bólową i utrudnia regenerację. Terapia traumy, ruch i praca z układem nerwowym często znacząco zmniejszają dolegliwości bólowe.