Czym jest grzybica pochwy i skąd się bierze?

Grzybica pochwy (kandydoza, „pleśniawki”) to zakażenie wywołane najczęściej przez drożdżaki Candida albicans, rzadziej przez inne gatunki (np. Candida glabrata). Do infekcji dochodzi zwykle wtedy, gdy zaburzona zostaje naturalna flora pochwy lub obniża się miejscowa odporność. Sprzyja temu m.in. antybiotykoterapia, wysoka wilgotność/ocieplenie okolic intymnych, cukrzyca, ciąża, stosowanie niektórych leków (np. steroidów), a także wahania hormonalne.

To nie jest choroba przenoszona drogą płciową, choć aktywność seksualna może nasilać objawy i utrudniać gojenie. Dobrze dobrane leczenie przywraca komfort zwykle w ciągu kilku dni.

Objawy grzybicy pochwy

Najczęstsze dolegliwości to:

• świąd, pieczenie i podrażnienie sromu i/lub pochwy,
• gęste, białe, „serowate” upławy bez intensywnego, rybiego zapachu,
• ból lub dyskomfort podczas stosunku,
• pieczenie przy oddawaniu moczu (zwykle od podrażnionej skóry).

Uwaga: cuchnące, rybie upławy częściej wskazują na bakteryjne zakażenie pochwy (bakteryjną waginozę) i wymagają innego leczenia (np. metronidazolem). Jeśli nie masz pewności co do rozpoznania, skonsultuj się z lekarzem lub położną.

Kiedy iść do lekarza?

Samoleczenie może być zasadne u dorosłej kobiety z typowymi objawami, która miała już wcześniej potwierdzoną grzybicę i potrafi rozpoznać nawrót. Zgłoś się do specjalisty, jeśli:

• to pierwszy epizod lub nie masz pewności co do rozpoznania,
• jesteś w ciąży, połogu lub karmisz piersią,
• objawy są ciężkie (silny ból, obrzęk, pęknięcia skóry) lub nawracają (≥4 epizody/rok),
• leczenie bez recepty nie pomaga w 3–7 dni,
• masz współistniejące choroby (np. cukrzyca niewyrównana, niedobory odporności) albo przyjmujesz leki z istotnymi interakcjami,
• pojawia się gorączka, ból podbrzusza, nieprzyjemny zapach wydzieliny, krwawienia międzymiesiączkowe.

Jakie leki stosuje się przy grzybicy pochwy? Przegląd terapii

W leczeniu kandydozy pochwy stosuje się dwie główne grupy leków:

• leki miejscowe dopochwowe i na srom (globulki/tabletki/ovule, kremy, żele) — najczęściej azolowe lub polienowe,
• leki doustne (głównie pochodne azoli), zwykle na receptę.

Skuteczność w niepowikłanych zakażeniach bywa porównywalna. Wybór zależy od nasilenia objawów, preferencji, przeciwwskazań (np. ciąża) i ryzyka interakcji lekowych.

Leki miejscowe dopochwowe i na srom

Leczenie miejscowe działa bezpośrednio w miejscu zakażenia, ogranicza ryzyko działań ogólnych i interakcji. Najczęściej stosuje się:

1) Azole dopochwowe

Blokują syntezę ergosterolu w błonie komórkowej grzyba. Popularne substancje:

• Klotrimazol — tabletki/ovule dopochwowe 100 mg (zwykle 6–7 dni), 200 mg (3 dni) lub 500 mg (dawka jednorazowa). Często dostępny bez recepty w różnych formach, także jako krem na srom.
• Mikonazol — globulki/ovule; schematy 1-dniowe, 3-dniowe lub 7-dniowe zależnie od dawki; dodatkowo krem na okolice sromu przy silnym świądzie.
• Fentikonazol — 600 mg jednorazowo lub 200 mg przez 3 dni.
• Ekonazol — typowo 150 mg przez 3 dni albo dłużej w mniejszej dawce.
• Sertakonazol — często w schemacie jednorazowego ovulum 300 mg.

Zalety: szybkie działanie na objawy, dobre bezpieczeństwo, możliwość wyboru krótkich (1–3 dni) i dłuższych (6–7 dni) schematów. W ciąży preferowane są kuracje 6–7-dniowe.

Wady: u niektórych krótkie schematy mogą być mniej skuteczne przy nasilonych objawach lub u osób z nadwagą/otyłością; możliwe miejscowe podrażnienie.

2) Polieny dopochwowe

Działają fungistatycznie wiążąc ergosterol.

• Natamycyna — globulki 1× dziennie przez 3–6 dni. Dobrze tolerowana, często wybierana w ciąży.
• Nystatyna — globulki zwykle przez 10–14 dni. Przydatna przy gatunkach mniej wrażliwych na azole (np. C. glabrata).

3) Kremy na srom

Do łagodzenia świądu i podrażnienia na zewnątrz stosuje się kremy azolowe (np. klotrimazol) 1–2× dziennie przez 3–7 dni. Kremy te nie zastępują leczenia dopochwowego, gdy objawy obejmują także pochwę.

Typowe schematy leczenia miejscowego

U dorosłych z niepowikłaną grzybicą:

• schematy krótkie: jednorazowa dawka (np. klotrimazol 500 mg, sertakonazol 300 mg, fentikonazol 600 mg) lub 3-dniowe (np. klotrimazol 200 mg, mikonazol/fentikonazol/ekonazol w dawkach preparatowych),
• schematy 6–7-dniowe: preferowane przy ciąży, nasilonych objawach lub nawrotach.

Zawsze stosuj się do ulotki konkretnego preparatu; dawki i czas terapii różnią się między markami.

Leki doustne na grzybicę pochwy

Doustna terapia jest wygodna i skuteczna, ale częściej wymaga recepty i uwagi na interakcje lekowe.

1) Flukonazol (doustnie)

Najczęściej stosowany azol doustny. Typowy schemat w niepowikłanej kandydozie pochwy: 150 mg jednorazowo. Przy cięższych objawach dawkę powtarza się po 72 godzinach. W nawrotach stosuje się schematy indukcyjno-podtrzymujące (patrz niżej).

Uwaga: flukonazol może wchodzić w interakcje (np. z warfaryną, niektórymi statynami, lekami przeciwcukrzycowymi, niektórymi antyarytmikami) i wymaga ostrożności przy chorobach wątroby oraz wydłużonym QT. Stosowanie w ciąży jest generalnie niewskazane; preferuje się leczenie miejscowe.

2) Itrakonazol (doustnie)

Alternatywa przy opornych zakażeniach, zwykle na receptę. Schematy równoważne to m.in. 200 mg 2× w ciągu jednego dnia lub 200 mg dziennie przez 3 dni. Więcej interakcji lekowych niż flukonazol; przeciwwskazany przy niektórych chorobach serca i w ciąży.

Leczenie nawrotowej grzybicy pochwy

Nawrót definiuje się zwykle jako ≥3–4 epizody w roku. W takiej sytuacji warto wykonać badania (posiew, identyfikacja gatunku i lekowrażliwości), ocenić czynniki ryzyka (cukrzyca, antybiotyki, antykoncepcja hormonalna, higiena, partner, ryzyko STI) i rozważyć dłuższe leczenie.

Schematy zalecane w nawrotach

• Indukcja: flukonazol 150 mg co 72 godziny × 3 dawki (dni 1, 4, 7) lub miejscowe azole 10–14 dni.
• Podtrzymanie: flukonazol 150 mg 1×/tydzień przez 6 miesięcy. Alternatywnie powtarzane kuracje dopochwowe (np. 1×/tydzień lub w II fazie cyklu) — według zaleceń lekarza.

W zakażeniach wywołanych przez gatunki non-albicans (np. C. glabrata) azole mogą działać gorzej. Rozważa się nystatynę dopochwowo, dłuższe kuracje miejscowe lub — po kwalifikacji lekarskiej — kwas borny dopochwowo (np. 600 mg/dobę przez 14 dni). Uwaga: kwasu bornego nie stosuje się w ciąży ani doustnie; produkt może być toksyczny przy niewłaściwym użyciu.

Ciąża i karmienie piersią

• Ciąża: preferowane są miejscowe azole (np. klotrimazol) stosowane przez 6–7 dni. Unika się doustnego flukonazolu ze względu na możliwe ryzyko dla płodu, zwłaszcza przy dawkach wielokrotnych we wczesnej ciąży. Natamycyna i nystatyna są uznawane za bezpieczne lokalnie. Zawsze skonsultuj wybór leku z lekarzem/położną.
• Karmienie piersią: miejscowe leczenie jest bezpieczne. Pojedyncza dawka flukonazolu zwykle jest zgodna z karmieniem piersią, ale decyzję należy omówić z lekarzem (uwzględniając wiek niemowlęcia i ewentualne leki matki/dziecka).

Jak stosować leki dopochwowe, aby działały najlepiej?

• Aplikuj wieczorem, przed snem, by lek miał dłuższy kontakt z błoną śluzową.
• Podczas kuracji używaj wkładek higienicznych (możliwy wyciek nośnika leku). Nie używaj tamponów w trakcie leczenia.
• Unikaj irygacji, płynów do higieny intymnej z perfumami i agresywnych środków myjących; myj okolice intymne letnią wodą, ewentualnie delikatnym emolientem.
• W czasie leczenia i 48–72 h po nim najlepiej powstrzymać się od współżycia; wiele preparatów może osłabiać wytrzymałość lateksowych prezerwatyw/krążków dopochwowych nawet do 5 dni.
• Jeśli objawy są także na sromie, dołącz krem azolowy na skórę sromu 1–2× dziennie przez kilka dni.

Działania niepożądane i bezpieczeństwo

Leki miejscowe

• przemijające pieczenie, świąd, zaczerwienienie, podrażnienie,
• rzadko reakcje alergiczne kontaktowe; przerwij i skonsultuj się, jeśli objawy się nasilają.

Leki doustne

• nudności, bóle brzucha, biegunka, bóle głowy, wysypka,
• rzadko zaburzenia czynności wątroby; zgłoś zażółcenie skóry, ciemny mocz, silne zmęczenie,
• możliwe interakcje prowadzące do arytmii (wydłużenie QT) — ostrożnie przy lekach antyarytmicznych i innych wpływających na QT.

Interakcje lekowe — na co uważać?

Miejscowe preparaty mają minimalne ryzyko interakcji. Doustne azole (zwłaszcza flukonazol, itrakonazol) wchodzą w interakcje m.in. z:

• warfaryną i innymi antykoagulantami (ryzyko krwawień),
• niektórymi statynami (ryzyko miopatii/rabdomiolizy),
• lekami hipoglikemizującymi (ryzyko hipoglikemii),
• lekami antyarytmicznymi i innymi wydłużającymi QT,
• niektórymi lekami przeciwpadaczkowymi, immunosupresyjnymi i innymi metabolizowanymi przez CYP450.

Zawsze podaj lekarzowi pełną listę przyjmowanych leków i suplementów.

Czy leczyć partnera?

Rutynowe leczenie partnera nie jest zalecane. Wyjątkiem są objawy zapalenia żołędzi u partnera (świąd, zaczerwienienie, nalot) — wtedy stosuje się miejscowe azole na żołądź i napletek przez kilka dni. W przeciwnym razie wystarczy powstrzymanie od współżycia do ustąpienia objawów i zakończenia leczenia.

Domowe sposoby i probiotyki — co mówi nauka?

• Probiotyki dopochwowe/doustne: dane naukowe są mieszane; mogą wspierać mikrobiotę, ale nie zastąpią leków przeciwgrzybiczych. Można rozważyć jako uzupełnienie, szczególnie po antybiotykoterapii.
• Jogurt, czosnek, olejki eteryczne: nie zaleca się aplikacji do pochwy; mogą podrażniać i pogarszać stan.
• Irygacje i płyny antyseptyczne: zaburzają mikrobiotę, zwiększają ryzyko nawrotów; unikaj.

Profilaktyka nawrotów grzybicy pochwy

• luźna, przewiewna bielizna z bawełny; unikaj długotrwałej wilgoci (mokry kostium, sportowe legginsy),
• delikatna higiena: bez zapachowych żeli, bez irygacji; mycie raz dziennie letnią wodą,
• kontrola glikemii przy cukrzycy,
• rozsądne stosowanie antybiotyków (tylko gdy konieczne),
• w razie skłonności do nawrotów — omów z lekarzem plan postępowania (np. leczenie podtrzymujące, probiotyki, modyfikacje stylu życia).

Najczęstsze błędy w leczeniu grzybicy pochwy

• samoleczenie przy niejasnym rozpoznaniu (pomyłka z bakteryjną waginozą lub STI),
• zbyt krótka kuracja lub przerwanie leczenia po ustąpieniu świądu,
• stosowanie tamponów podczas terapii dopochwowej,
• współżycie w trakcie kuracji (nasilenie podrażnień, obniżenie skuteczności),
• używanie domowych „cudownych” specyfików, które podrażniają śluzówkę,
• brak kontroli czynników ryzyka (niewyrównana cukrzyca, nawracające antybiotyki),
• sięganie po doustne azole mimo ciąży lub licznych interakcji lekowych — zawsze skonsultuj to z lekarzem.

FAQ: najczęstsze pytania o leki na grzybicę pochwy

Ile trwa leczenie?

Od dawki jednorazowej do 7 dni w standardowych kuracjach miejscowych. Objawy często łagodnieją w 24–72 h, ale terapię należy dokończyć.

Czy mogę współżyć w trakcie leczenia?

Lepiej odczekać do ustąpienia objawów i zakończenia leczenia. Preparaty dopochwowe mogą osłabiać lateks prezerwatyw nawet przez kilka dni.

Co, jeśli objawy nie mijają?

Jeśli po 3–7 dniach brak poprawy lub jest nawrót wkrótce po zakończeniu kuracji, skontaktuj się z lekarzem. Potrzebna może być diagnostyka (posiew, identyfikacja gatunku), zmiana leku lub sprawdzenie innych przyczyn dolegliwości.

Czy mogę łączyć krem na srom z globulkami dopochwowymi?

Tak — to częsta praktyka, gdy świąd i zaczerwienienie są także na zewnątrz. Stosuj zgodnie z ulotką.

Czy istnieją leki bez recepty?

Tak, część preparatów dopochwowych z klotrimazolem oraz kremy na srom są dostępne bez recepty. Leki doustne zwykle wymagają recepty. Dostępność może zmieniać się z czasem — sprawdź aktualne informacje w aptece.

Czy leczenie wpływa na miesiączkę?

Leczenie nie powinno zaburzać cyklu, ale najlepiej rozpocząć kurację poza krwawieniem. W czasie miesiączki unikaj globulek — skonsultuj alternatywę z farmaceutą/lekarzem.

Podsumowanie: jakie leki na grzybicę pochwy wybrać?

W niepowikłanej grzybicy pochwy pierwszym wyborem są leki miejscowe dopochwowe z grupy azoli (klotrimazol, mikonazol, fentikonazol, ekonazol, sertakonazol) lub polienów (natamycyna, nystatyna). Dają wysoką skuteczność i dobre bezpieczeństwo. Doustny flukonazol jest wygodny i skuteczny, ale wymaga uwzględnienia interakcji i przeciwwskazań; w ciąży preferuje się leczenie miejscowe.

Przy nawrotach rozważ dłuższe schematy i leczenie podtrzymujące oraz diagnostykę gatunku Candida. W przypadku oporności na azole pomocne bywa miejscowe leczenie nystatyną lub — po kwalifikacji — kwasem bornym.

Jeśli to pierwszy epizod, jesteś w ciąży, masz choroby współistniejące, ciężkie objawy lub brak poprawy po 3–7 dniach samoleczenia — zgłoś się do specjalisty. Dobrze dobrana terapia i proste zmiany nawyków zwykle skutecznie rozwiązują problem i zapobiegają nawrotom.