Łuszczyca w skrócie: co już wiemy

Łuszczyca to przewlekła, nawrotowa choroba zapalna skóry o podłożu immunologicznym z silnym komponentem genetycznym. Ostatnia dekada przyniosła bardzo spójny obraz patogenezy: kluczową rolę odgrywa oś IL‑23/Th17 oraz cytokiny IL‑17A/F, stymulujące nadmierną proliferację i różnicowanie keratynocytów. Ważnym elementem są także tkankowo rezydujące limfocyty T (TRM), które „pamiętają” lokalizację poprzednich ognisk – stąd typowe nawroty w tych samych miejscach.

Genetycznie najsilniej związany jest allel HLA‑C*06:02. Istotne są też warianty w genach IL23R, TNFAIP3 i LCE3B/C. Coraz lepiej rozumiemy rolę neutrofilów i NET‑ów (neutrophil extracellular traps) oraz połączenia między wrodzoną a nabytą odpowiedzią immunologiczną, a także wpływ barier naskórkowych i mikrobiomu.

Jak dziś bada się łuszczycę

Poza klasycznymi randomizowanymi badaniami klinicznymi (RCT), naukowcy korzystają z:

• Multi‑omics (genomika, transkryptomika, proteomika, metabolomika) do odkrywania biomarkerów odpowiedzi na leczenie.
• Real‑world evidence – duże bazy danych z codziennej praktyki, uzupełniające wnioski z RCT.
• Obrazowania nieinwazyjnego (np. optyczna tomografia koherentna) i algorytmów AI do oceny nasilenia zmian.
• Kohort longitudinalnych do badania trwałości remisji i wpływu terapii na choroby współistniejące.

Najważniejsze nowości terapeutyczne

Ostatnie lata (do 2024 r.) to szybki rozwój terapii celowanych i komfortowych schematów dawkowania. Poniżej syntetyczne podsumowanie najważniejszych klas leków i wniosków z badań.

Inhibitory IL‑17: szybkie efekty i wysoki odsetek PASI 90/100

Leki klasy anti‑IL‑17 (np. secukinumab, ixekizumab, brodalumab) zapewniają bardzo szybkie wygaszanie zmian. Osobną uwagę przyciąga bimekizumab, neutralizujący IL‑17A i IL‑17F. W badaniach rejestracyjnych i porównawczych wykazywał bardzo wysokie odsetki PASI 90 i PASI 100 już około 16. tygodnia terapii, często przewyższając niektóre inne standardy biologiczne.

Bezpieczeństwo: klasa IL‑17 wiąże się z przewidywalnym, zwykle łagodnym zwiększeniem ryzyka Kandydozy błon śluzowych (IL‑17 jest ważny w odporności przeciwgrzybiczej). Inne działania niepożądane obejmują infekcje górnych dróg oddechowych; monitoring pod kątem IBD bywa rekomendowany u osób z ryzykiem chorób zapalnych jelit.

Inhibitory IL‑23 (p19): wysoka skuteczność i wydłużone przerwy między dawkami

Guselkumab, risankizumab, tildrakizumab selektywnie blokują podjednostkę p19 IL‑23, celując w upstream ścieżkę Th17. Charakteryzują się:

• bardzo dobrym profilem skuteczności (wysokie PASI 90/100),
• rzadkimi dawkami podtrzymującymi (co 8–12 tygodni),
• obiecującą trwałością remisji – niektóre analizy sugerują dłuższe utrzymywanie efektu po odstawieniu niż w przypadku części innych klas.

Bezpieczeństwo w długim horyzoncie wypada korzystnie w rejestrach rzeczywistych, choć, jak zawsze, decyzje powinny być indywidualizowane.

TYK2: precyzyjna modulacja sygnału – doustna alternatywa dla części pacjentów

Deucravacitinib to selektywny modulator TYK2 (rodzina JAK) działający allosterycznie – co odróżnia go od klasycznych inhibitorów JAK. W badaniach fazy III wykazywał lepszą skuteczność niż apremilast w łuszczycy o nasileniu od umiarkowanego do ciężkiego, z odsetkami PASI 75 przekraczającymi te obserwowane dla PDE4.

Profil bezpieczeństwa w dotychczasowych obserwacjach jest korzystny; częstsze były m.in. zapalenie nosogardła oraz wysypki lub trądzik. Ważne: doświadczenie długoterminowe rośnie, ale nie jest równoznaczne z klasą klasycznych JAK (które mają ostrzeżenia dot. ryzyka sercowo‑naczyniowego i zakrzepowego w niektórych wskazaniach). TYK2 ma inną farmakologię – warto omawiać indywidualne korzyści i ryzyka z dermatologiem.

PDE4 i nowe miejscowe: znaczenie komfortu terapii

Apremilast (PDE4) pozostaje opcją doustną o umiarkowanej skuteczności, ważną w sytuacjach, gdy pacjent unika iniekcji lub nie wymaga biologika. W leczeniu miejscowym zwracają uwagę nowe cząsteczki (np. roflumilast w formie kremu jako PDE4, czy tapinarof – agonista AHR), które globalnie zyskują rejestracje; dostępność może się różnić regionalnie. W badaniach wykazują dobrą kontrolę zmian w okolicach wrażliwych (twarz, fałdy), przy poprawionej kosmetyce preparatów i akceptacji pacjentów.

TNF, IL‑12/23 i biosymilary: sprawdzone filary w nowoczesnym wydaniu

Inhibitory TNF i ustekinumab (p40 IL‑12/23) pozostają ważne, zwłaszcza gdy planujemy jednoczasowe leczenie łuszczycowego zapalenia stawów (ŁZS) lub istnieją specyficzne preferencje kliniczne. Rosnąca dostępność biosymilarów poprawia value‑for‑money i dostęp do terapii, przy zachowaniu porównywalnej skuteczności i bezpieczeństwa.

Trwałość remisji i „disease modification”

Ciekawym obszarem badań jest pytanie, czy długotrwała blokada IL‑23 może zmieniać „naturalną historię” choroby poprzez wpływ na TRM. Wczesne wyniki (głównie biomarkerowe i z analiz po odstawieniu leczenia) są obiecujące, ale wciąż wymagają potwierdzenia w badaniach ukierunkowanych na trwałą remisję bez leczenia.

Paznokcie i skóra owłosiona głowy: trudne lokalizacje z lepszymi wynikami

Łuszczyca paznokci i skóry owłosionej głowy znacząco obniżają jakość życia i bywają oporne na leczenie miejscowe. Badania z ostatnich lat pokazują, że inhibitory IL‑17 i IL‑23 uzyskują coraz lepsze wyniki wskaźników takich jak NAPSI (paznokcie) czy PSSI (skalp), często istotnie przekraczając efekty standardowych terapii. Kluczowe jest wytrwałe leczenie i realistyczne oczekiwania, bo paznokcie odrastają wolno, a pełny efekt może być widoczny po wielu miesiącach.

Fototerapia i lasery – udoskonalenia, nie rewolucja

Wąskopasmowe UVB (NB‑UVB, 311–313 nm) pozostaje złotym standardem fototerapii. Nowe badania optymalizują dawki, harmonogramy oraz łączą fototerapię z leczeniem miejscowym dla szybszych efektów. Laser ekscymerowy 308 nm sprawdza się w zmianach ograniczonych. Rozwijane są również bezpieczniejsze protokoły domowe z telemonitoringiem – to rosnący trend w praktyce.

Choroby współistniejące: serce, stawy, metabolizm – co wiemy z nowych badań

Łuszczyca to nie tylko skóra. Silnie wiąże się z zaburzeniami kardiometabolicznymi (otyłość, insulinooporność, dyslipidemia), niealkoholowym stłuszczeniem wątroby (NAFLD), zwiększonym ryzykiem incydentów sercowo‑naczyniowych, depresją i lękiem, a także z ŁZS.

• Terapie celowane wykazują w badaniach biomarkerowych korzystne efekty na wskaźniki zapalenia systemowego; obserwacyjne prace sugerują potencjalne obniżenie ryzyka niektórych zdarzeń sercowo‑naczyniowych, ale twardych dowodów z RCT nadal brakuje.
• Wczesna identyfikacja i leczenie ŁZS ogranicza progresję uszkodzeń stawowych; niektóre leki (np. anty‑IL‑17, anty‑TNF) mają silne dane w ŁZS.
• Masa ciała wpływa na odpowiedź na leki. Badania interwencyjne pokazują, że redukcja wagi i aktywność fizyczna zwiększają skuteczność terapii i obniżają stan zapalny.

Dla pacjentów z wielochorobowością coraz częściej rekomenduje się podejście treat‑to‑target i ścisłą współpracę dermatologa, reumatologa, kardiologa i dietetyka.

Biomarkery i personalizacja leczenia: krok bliżej do „właściwego leku dla właściwego pacjenta”

Ekscytującym kierunkiem jest wykorzystanie biomarkerów, by przewidzieć odpowiedź na konkretną terapię. Na dziś mamy kilka użytecznych obserwacji:

• HLA‑C*06:02 – w niektórych analizach wiąże się z lepszą odpowiedzią na ustekinumab w porównaniu z anty‑TNF; rola markera selekcyjnego w praktyce jest jednak ograniczona.
• Transkryptomiczne podpisy skóry – profile ekspresji genów osi IL‑23/Th17 korelują z odpowiedzią na anty‑IL‑23/IL‑17.
• Biomarkery krwi – białka ostrej fazy, cytokiny i wskaźniki lipidowe badane są jako proste testy predykcyjne; na razie brak jednego „testu decyzyjnego”.
• AI/uczenie maszynowe – modele łączą dane kliniczne, zdjęcia skóry i omiki, by prognozować wyniki leczenia; aktywny obszar badań, wchodzący do narzędzi wspomagających decyzje.

W praktyce personalizacja opiera się dziś głównie na profilu klinicznym (wiek, choroby współistniejące, ciąża, preferencje pacjenta), historii leczenia, lokalizacji zmian oraz ryzyku działań niepożądanych.

Mikrobiom, bariera skórna i styl życia: układanka czynników

Badania nad mikrobiomem skóry i jelit wskazują na dysbiozę u części pacjentów z łuszczycą (m.in. zaburzony stosunek Firmicutes/Bacteroidetes w jelitach, wzorce bakterii skórnych). Wciąż jednak brakuje twardych dowodów, że konkretna modulacja mikrobiomu (np. probiotyki o określonych szczepach czy przeszczepy mikrobioty) daje stabilne, klinicznie istotne efekty w łuszczycy.

Silniejsze dane mamy dla redukcji masy ciała, ograniczenia alkoholu oraz zaprzestania palenia. Dieta śródziemnomorska, bogata w kwasy omega‑3 i antyoksydanty, koreluje z mniejszym nasileniem objawów, choć jako interwencja samodzielna rzadko jest wystarczająca. Witaminy i suplementy powinny być rozważane indywidualnie – nadmiar może szkodzić, a jakość dowodów bywa nierówna.

Ciąża, laktacja i pediatria: bezpieczeństwo przede wszystkim

W ciąży i w okresie karmienia piersią dobór terapii wymaga szczególnej ostrożności. Część leków biologicznych ma dane bezpieczeństwa bardziej rozbudowane niż inne; przykładowo preparaty o minimalnym przenikaniu przez łożysko w trzecim trymestrze mogą być preferowane. Decyzje powinny być podejmowane wspólnie z dermatologiem i położnikiem.

W pediatrii rośnie liczba terapii zatwierdzonych dla młodszych grup wiekowych (m.in. wybrane anty‑IL‑17, anty‑IL‑12/23), co poprawia kontrolę choroby i jakość życia rodzin. W publikacjach podkreśla się znaczenie wsparcia psychologicznego i edukacji, by ograniczać stygmatyzację i absencję szkolną.

Teledermatologia i AI: lepszy dostęp, lepsza ciągłość

Po doświadczeniach pandemii teledermatologia weszła do standardu opieki. Aplikacje do samooceny (PASI calculator), przypominajki lekowe i dzienniki objawów zwiększają adherencję. Algorytmy AI uczą się półautomatycznej oceny nasilenia zmian na zdjęciach, co w badaniach poprawia standaryzację wyników i może w przyszłości wspierać wizyty kontrolne.

Co dalej? Kierunki badań na horyzoncie

• Trwała remisja bez terapii: modulacja TRM, wczesna interwencja i protokoły „de‑escalation”.
• Nowe cele immunologiczne wokół osi IL‑23/IL‑17, sygnalizacja keratynocytów (np. AHR) i interakcje neuro‑immunologiczne.
• AI‑driven precision medicine: integracja danych klinicznych, obrazowych i omicznych do rekomendacji terapeutycznych.
• Bezpieczeństwo długoterminowe: dalsze rejestry i badania kohortowe, w tym wyniki sercowo‑naczyniowe.
• Zrównoważony dostęp: biosymilary nowej generacji, optymalizacja koszt‑efekt w ochronie zdrowia.

Wspólny mianownik? Jeszcze lepsza skuteczność, prostsze schematy i realna szansa na personalizację wyboru leku pierwszej i kolejnych linii.

Kluczowe wnioski dla pacjenta i lekarza

• Oś IL‑23/IL‑17 pozostaje głównym celem – i to widać w wynikach.
• Doustny TYK2 poszerza możliwości u chorych unikających iniekcji.
• Personalizacja terapii nabiera tempa, choć „testu idealnego” jeszcze nie ma.
• Kompleksowa opieka nad chorobami współistniejącymi to standard nowoczesnego leczenia łuszczycy.

FAQ: krótkie odpowiedzi na częste pytania

Czy łuszczyca to choroba autoimmunologiczna?

Łuszczyca ma charakter zapalny z mediacją immunologiczną i elementami autoimmunizacji, choć klasyfikacyjnie bywa określana jako „choroba o podłożu immunologicznym”. Kluczowe są szlaki IL‑23/Th17 i cytokiny IL‑17.

Jakie są najnowsze leki na łuszczycę?

W ostatnich latach do praktyki weszły selektywne inhibitory IL‑23, rozszerzyła się paleta anty‑IL‑17 (w tym lek neutralizujący IL‑17A i F), a także modulator TYK2 w formie doustnej. W lecznictwie miejscowym rośnie znaczenie nowych kremów (np. PDE4). Dostępność zależy od kraju i programu refundacyjnego.

Czy dieta może „wyleczyć” łuszczycę?

Nie. Dieta i styl życia mogą zmniejszać nasilenie zapalenia i poprawiać odpowiedź na leczenie (szczególnie redukcja masy ciała, aktywność fizyczna, dieta śródziemnomorska), ale zwykle nie zastąpią terapii farmakologicznej.

Czy terapie biologiczne są bezpieczne?

Biologiczne leki na łuszczycę mają dobrze opisane profile bezpieczeństwa i są szeroko stosowane. Wymagają kwalifikacji, monitorowania i szczepień zgodnych z zaleceniami. Ryzyko i korzyści należy omawiać indywidualnie.

Czy mogę się szczepić podczas leczenia?

W większości przypadków szczepionki inaktywowane są zalecane i bezpieczne. Szczepionek żywych zwykle się unika w trakcie terapii immunomodulującej. Zawsze konsultuj plan szczepień z lekarzem.

Czy łuszczyca jest zaraźliwa?

Nie. Łuszczyca nie jest chorobą zakaźną i nie przenosi się poprzez kontakt.

Dalsza lektura i wiarygodne źródła

• Europejskie wytyczne EADV/EDF dotyczące łuszczycy i łuszczycowego zapalenia stawów.
• American Academy of Dermatology (AAD): przewodniki kliniczne i materiały edukacyjne.
• WHO: Psoriasis – global report on epidemiology and impact.
• Polskie Towarzystwo Dermatologiczne: zalecenia i aktualności.
• Rejestry real‑world (np. PsoBest, BADBIR) – dane o skuteczności i bezpieczeństwie w praktyce.

Uwaga: ten artykuł ma charakter informacyjny i nie zastępuje konsultacji lekarskiej. Decyzje terapeutyczne należy podejmować z dermatologiem, uwzględniając indywidualną sytuację kliniczną i lokalne wytyczne.