Czym są silne bóle głowy i najczęstsze typy

„Silny ból głowy” to objaw, a nie rozpoznanie. Leczenie zależy od typu bólu. Najczęściej lekarz mierzy się z tzw. bólami pierwotnymi, czyli takimi, gdzie ból głowy jest głównym problemem chorobowym:

• Migrena – pulsujący, zwykle jednostronny ból, narastający, z nudnościami, światłowstrętem, często z aurą (zaburzenia widzenia, mrowienia). Napady trwają 4–72 h.
• Napięciowy ból głowy – uciskowy, „opaska”, zwykle obustronny, mniej nasilony, ale bywa chroniczny.
• Klasterowy ból głowy (trójdzielno-autonomiczny) – ekstremalnie silny, jednostronny ból oczodołowy/skroniowy, z łzawieniem, katarem, niepokojem ruchowym; serie napadów.

Istnieją też bóle wtórne, będące objawem innej choroby (np. infekcji, nadciśnienia złośliwego, krwawienia podpajęczynówkowego, zapalenia tętnic skroniowych). W ich przypadku konieczne jest szybkie rozpoznanie przyczyny.

Kiedy pilnie do lekarza: czerwone flagi

Natychmiast skontaktuj się z pogotowiem (112/999) lub jedź na SOR, jeśli wystąpi którekolwiek z poniższych:

• „Najgorszy ból głowy w życiu” o nagłym początku (tzw. piorunujący ból).
• Nowy ból głowy z objawami neurologicznymi (osłabienie kończyn, zaburzenia mowy, widzenia, asymetria twarzy, drgawki).
• Gorączka, sztywność karku, wysypka, zaburzenia świadomości.
• Ból po urazie głowy, zwłaszcza przy lekach przeciwkrzepliwych.
• Nowy lub narastający ból u osób >50 r.ż., w ciąży/połogu, u osób z nowotworem lub niedoborami odporności.
• Postępujący wzorzec bólu, ból wybudzający w nocy, nasilany kaszlem/Walsalvą, z obrzękiem tarczy nerwu wzrokowego.

Ten artykuł ma charakter informacyjny i nie zastępuje konsultacji medycznej.

Jak lekarz stawia rozpoznanie

Podstawą jest wywiad (początek, czas trwania, charakter bólu, objawy towarzyszące, wyzwalacze, historia rodzinna), badanie fizykalne i neurologiczne. W typowych bólach pierwotnych obrazowanie (TK/MR) nie jest rutynowo potrzebne, a wykonywane bywa przy obecności „czerwonych flag” lub nietypowym przebiegu.

Przy częstych lub ciężkich napadach lekarz może zaproponować dzienniczek bólu głowy oraz plan farmakoterapii: leczenie doraźne do przerwania napadu plus ewentualnie leczenie profilaktyczne zmniejszające częstość i nasilenie bólów.

Leki doraźne, które lekarz może przepisać przy silnych bólach głowy

Celem leczenia doraźnego jest szybkie i bezpieczne przerwanie napadu. Dobór leku zależy od typu bólu, nasilenia, przeciwwskazań i dotychczasowych doświadczeń pacjenta.

1) NLPZ i paracetamol (pierwsza linia w łagodnych i umiarkowanych napadach)

W migrenie i napięciowych bólach głowy lekarz może zalecić lub przepisać leki przeciwbólowe takie jak niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. ibuprofen, naproksen, diklofenak) lub paracetamol. Warto je przyjąć możliwie wcześnie po rozpoczęciu bólu. Część preparatów dostępna jest bez recepty, silniejsze dawki/formy – na receptę. Uwagi bezpieczeństwa: choroba wrzodowa, zaburzenia krzepnięcia, choroby nerek/wątroby, ciąża – wymagają indywidualnej oceny.

2) Triptany – leki specyficzne w migrenie

Gdy napad jest umiarkowany do ciężkiego lub nieskuteczny na NLPZ, lekarz często przepisuje triptany (np. sumatryptan, ryzatryptan, zolmitryptan, eletryptan, almotryptan). Blokują one szlak bólowy w migrenie i zwężają rozszerzone naczynia oponowe.

• Dostępne formy: tabletki, tabletki szybko rozpadające, aerozole donosowe, zastrzyki podskórne.
• Stosować we wczesnej fazie napadu (ale nie w aurze bez bólu).
• Przeciwwskazania m.in.: choroba wieńcowa, przebyty udar, niekontrolowane nadciśnienie, niektóre migreny z pniem mózgu/połowicze – lekarz ocenia ryzyko.

3) Gepanty i ditany – nowsze opcje

Gepanty (np. ubrogepant, rimegepant – w części krajów) blokują receptory CGRP, bez efektu zwężenia naczyń, co bywa korzystne u pacjentów z przeciwwskazaniami do triptanów. Ditany (np. lasmiditan) działają na receptor 5-HT1F i również nie powodują skurczu naczyń. Dostępność tych leków zależy od kraju i decyzji rejestracyjnych; lekarz poinformuje o aktualnych możliwościach.

4) Pochodne sporyszu (dihydroergotamina)

Stosowane rzadziej, zwykle w wyspecjalizowanych ośrodkach (postać donosowa lub dożylna), m.in. w status migrainosus (napad trwający >72 h). Mają liczne przeciwwskazania i interakcje – wymagają ścisłego nadzoru lekarza.

5) Leki przeciwwymiotne i wspomagające

Jeśli napadom towarzyszą nudności/wymioty, lekarz może dodać leki przeciwwymiotne (np. metoklopramid, prochlorperazyna, dimenhydrynat). Ułatwiają wchłanianie leków przeciwbólowych i poprawiają komfort. Działania niepożądane i przeciwwskazania ocenia lekarz (m.in. ryzyko objawów pozapiramidowych).

6) Leki w klasterowym bólu głowy

• Tlenoterapia – 100% tlen przez maskę z rezerwuarem pod wyższym przepływem (zwykle domowo, po zleceniu przez lekarza) szybko kończy napad u wielu chorych.
• Sumatryptan s.c. lub zolmitryptan donosowo – skuteczne przerywanie napadu, ponieważ działają bardzo szybko.

7) Steroidy jako „ratunek”

Krótki kurs steroidu bywa używany w status migrainosus lub w przejściu przez okres „klastra” u wybranych pacjentów – zawsze na wyraźne zlecenie lekarza, ze względu na działania niepożądane.

8) Leki, których zwykle się unika

• Opioidy i barbiturany – niezalecane w migrenie z powodu słabszej skuteczności, ryzyka uzależnienia i nadużywania; rozważane wyjątkowo jako „ostatnia deska ratunku” w warunkach szpitalnych.
• Preparaty złożone zawierające kodeinę/butalbital – zwiększają ryzyko polekowych bólów głowy.

9) Leczenie w izbie przyjęć

W ciężkich napadach lekarz może zastosować dożylnie np. metoklopramid/prochlorperazynę, ketorolak, dihydroergotaminę, magnez, płyny – w zależności od protokołu oddziału i wywiadu pacjenta.

Leczenie profilaktyczne (zapobiegawcze)

Gdy napady są częste (np. ≥4 dni bólu w miesiącu), długie, ciężkie lub doraźne leczenie jest niewystarczające bądź przeciwwskazane, lekarz może zaproponować profilaktykę. Celem jest zmniejszenie częstości i nasilenia bólów oraz poprawa jakości życia. Dobór jest indywidualny, a efekt ocenia się po kilku tygodniach.

1) Beta-blokery

Propranolol, metoprolol – klasyczne i skuteczne w migrenie. Uwaga przy astmie, bradykardii i niektórych chorobach serca.

2) Leki przeciwpadaczkowe

Topiramat – często stosowany, może dawać mrowienia, spadek masy, „spowolnienie” poznawcze; wymaga adekwatnej antykoncepcji. Walproinian rzadziej ze względu na działania niepożądane i przeciwwskazanie w ciąży.

3) Leki przeciwdepresyjne

Amitryptylina (szczególnie przy napięciowych bólach głowy i współistniejących zaburzeniach snu), wenlafaksyna – pomocne u części pacjentów. Uwzględnia się profil działań niepożądanych.

4) Antagoniści kanału wapniowego i inne

Flunaryzyna (tam, gdzie dostępna) bywa skuteczna w migrenie. Candesartan (antagonista receptora angiotensyny) ma dobre dane u części chorych. W klasterowym bólu głowy profilaktykiem pierwszego wyboru jest najczęściej werapamil (z monitorowaniem EKG).

5) Toksyna botulinowa typu A

OnabotulinumtoxinA wstrzykiwana co 12 tygodni w ustalonych punktach jest sprawdzoną metodą w przewlekłej migrenie (≥15 dni bólu/miesiąc). Zabieg wykonuje przeszkolony lekarz.

6) Przeciwciała monoklonalne anty-CGRP

Nowoczesna profilaktyka: erenumab, fremanezumab, galcanezumab, eptinezumab. Zwykle podawane co 4–12 tygodni. Dobrze tolerowane, dedykowane pacjentom z częstą migreną i nieskutecznością innych metod. Dostępność i refundacja zależą od kraju i programu leczenia.

7) Gepanty w profilaktyce

Niektóre gepanty (np. atogepant; w części krajów także rimegepant) stosuje się przewlekle w profilaktyce migreny. Korzystne m.in. u osób z przeciwwskazaniami do innych klas leków.

8) Blokady nerwów

Blokada nerwu potylicznego większego czy zwoju skrzydłowo-podniebiennego może być stosowana jako most/uzupełnienie terapii u wybranych pacjentów, szczególnie w klasterowym bólu głowy i przewlekłej migrenie.

Szczególne sytuacje

Migrena w ciąży i laktacji

W ciąży priorytetem jest bezpieczeństwo płodu. Zwykle preferuje się niefarmakologiczne metody, a jeśli to konieczne – leki o najlepszym profilu bezpieczeństwa. Paracetamol bywa opcją pierwszego wyboru. Część leków (np. niektóre NLPZ w III trymestrze, kwas walproinowy, niektóre leki ergotowe) jest przeciwwskazana. Decyzję zawsze podejmuje lekarz prowadzący ciążę; nie zmieniaj leczenia bez konsultacji.

Klasterowy ból głowy

Oprócz doraźnego tlenu i sumatryptanu s.c., profilaktyka obejmuje werapamil (z kontrolą EKG), czasem lit, topiramat, a przejściowo steroidy na początku „klastra”. Leczenie prowadzi najczęściej neurolog.

Napięciowy ból głowy

Doraźnie pomagają NLPZ/paracetamol, ale kluczowa bywa profilaktyka niemedyczna (higiena snu, ergonomia, redukcja stresu, terapia manualna). Amitryptylina jest lekiem pierwszego wyboru, gdy ból występuje często lub przewlekle.

Dzieci i młodzież

Wymagają osobnych schematów i ostrożnego doboru leków. Decyzję o farmakoterapii doraźnej i profilaktycznej u najmłodszych podejmuje pediatra/neurolog dziecięcy.

Zapobieganie i styl życia – co lekarz może doradzić oprócz leków

• Wczesne przyjęcie leku przy początku napadu poprawia skuteczność.
• Regularny sen, posiłki i nawodnienie stabilizują układ nerwowy.
• Aktywność fizyczna o umiarkowanej intensywności (3–4 razy/tydz.) redukuje częstość napadów u wielu osób.
• Ograniczenie kofeiny do umiarkowanych ilości; unikaj „skoków” spożycia.
• Unikanie wyzwalaczy (u wybranych osób: czerwone wino, dojrzewające sery, przejawy odwodnienia, pominięte posiłki, migające światła).
• Techniki relaksacyjne, biofeedback, terapia poznawczo-behawioralna, mindfulness – zwłaszcza w napięciowych bólach głowy i migrenie.
• Suplementy z pewnymi danymi: magnez, ryboflawina (B2), koenzym Q10 – omów z lekarzem, zwłaszcza w ciąży i przy lekach przewlekłych.
• Komprese zimne/ciepłe, odpoczynek w ciemnym, cichym pomieszczeniu podczas napadu.

Najczęstsze błędy i nadużywanie leków

Najpoważniejszym problemem jest polekowy ból głowy (MOH) wynikający z nadużywania leków doraźnych. Występuje, gdy leki przyjmowane są zbyt często (np. ≥10 dni/miesiąc dla triptanów/opioidów, ≥15 dni/miesiąc dla prostych przeciwbólowych). Skutkuje przewlekłym, codziennym bólem i słabszym działaniem leków. Jeśli zauważasz, że potrzebujesz leków częściej – porozmawiaj z lekarzem o profilaktyce.

Inne błędy:

• Za późne przyjęcie leku doraźnego.
• Stosowanie wielu preparatów o tym samym składniku (ryzyko przedawkowania).
• Ignorowanie przeciwwskazań i interakcji (np. triptan + ergot w krótkim odstępie).
• Brak planu leczenia i dzienniczka bólu – trudniej ocenić, co działa.

Jak przygotować się do wizyty u lekarza

Aby dobrać skuteczny i bezpieczny lek na receptę przy silnych bólach głowy, lekarz potrzebuje konkretnych informacji:

• Ile dni bólu masz w miesiącu? Jakie jest nasilenie i czas trwania?
• Jakie leki stosowałeś/aś doraźnie i z jakim efektem?
• Choroby współistniejące (serce, nadciśnienie, astma, nerki, wątroba), leki przewlekłe, ciąża/plany ciąży.
• Wyzwalacze, aura, objawy towarzyszące (nudności, światłowstręt, łzawienie, niedowłady).

Poproś lekarza o pisemny plan działania: co wziąć jako pierwszy krok, co zrobić, jeśli ból nie ustąpi po określonym czasie, kiedy zgłosić się po pomoc.

Podsumowanie

Przy silnych bólach głowy lekarz dysponuje szerokim wachlarzem opcji – od klasycznych przeciwbólowych i triptanów po nowoczesne gepanty i przeciwciała anty-CGRP, a w profilaktyce także toksynę botulinową. Kluczem jest prawidłowe rozpoznanie typu bólu, wczesne i właściwe zastosowanie leku doraźnego oraz rozważenie profilaktyki przy częstych napadach. Unikaj nadużywania leków, obserwuj „czerwone flagi” i współpracuj z lekarzem – to najkrótsza droga do odzyskania kontroli nad bólem.

FAQ: najczęściej zadawane pytania

Jakie leki na migrenę najczęściej przepisuje lekarz?

Najczęściej są to triptany (np. sumatryptan, ryzatryptan, zolmitryptan). Gdy są przeciwwskazane lub nieskuteczne, rozważa się gepanty/ditany, a w profilaktyce – beta-blokery, topiramat, ametryptylinę, toksynę botulinową lub przeciwciała anty-CGRP.

Czy triptany są bezpieczne?

Dla większości pacjentów tak, jeśli są właściwie dobrane i stosowane. Nie są zalecane m.in. przy chorobach serca i niekontrolowanym nadciśnieniu. O bezpieczeństwie decyduje lekarz po zebraniu wywiadu.

Co działa najlepiej na klasterowy ból głowy?

Najskuteczniejsze doraźnie są tlen 100% przez maskę z rezerwuarem oraz sumatryptan podskórnie. W profilaktyce najczęściej stosuje się werapamil z kontrolą EKG.

Czy lekarz przepisze opioidy na silne bóle głowy?

Standardowo nie. Opioidy są nieskuteczne w migrenie i zwiększają ryzyko nadużywania oraz przewlekłych bólów. Stosuje się je wyjątkowo, zwykle w warunkach szpitalnych.

Kiedy rozważyć leczenie profilaktyczne?

Gdy napady są częste (np. ≥4 dni bólu miesięcznie), bardzo nasilone, długie lub gdy leki doraźne są przeciwwskazane/nieskuteczne. Decyzję podejmuje lekarz po ocenie Twojego dzienniczka bólów.

Jak uniknąć polekowego bólu głowy?

Nie przekraczaj zalecanej częstości stosowania leków doraźnych, unikaj preparatów z kodeiną/barbituranami, rozważ profilaktykę i konsultuj plan z lekarzem.

Czy w ciąży można leczyć migrenę lekami?

Często poprawę przynoszą metody niefarmakologiczne. Jeśli potrzebny jest lek, lekarz dobiera najbezpieczniejszą opcję dla danego trymestru. Nie przyjmuj leków bez konsultacji, zwłaszcza w III trymestrze.