Czym jest migrena i dlaczego boli?

Migrena to przewlekłe, napadowe zaburzenie neurologiczne, objawiające się najczęściej jednostronnym, pulsującym bólem głowy, nasilanym wysiłkiem i towarzyszącymi objawami, takimi jak nudności, wymioty, nadwrażliwość na światło i dźwięk. Część osób doświadcza aury – przemijających objawów neurologicznych (np. zaburzenia widzenia) poprzedzających ból.

Leczenie migreny dzieli się na dwie strategie:

• Przerywanie napadu (leczenie doraźne, tzw. „acute treatment”).
• Zapobieganie napadom (profilaktyka, tzw. „preventive treatment”).

To, czy lek jest dostępny bez recepty, zależy m.in. od profilu bezpieczeństwa i ryzyka nadużywania. Wiele „ogólnych” przeciwbólowych kupisz OTC, natomiast leki celowane w patofizjologię migreny (np. triptany, terapie anty‑CGRP) są na receptę.

Leki na migrenę bez recepty (OTC)

W Polsce kilka grup substancji przeciwbólowych oraz wybrane połączenia z kofeiną są dostępne bez recepty. U części osób – zwłaszcza przy wczesnym podaniu na początku napadu – mogą skutecznie przerwać ból o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu.

Paracetamol (acetaminofen)

Paracetamol działa przeciwbólowo i przeciwgorączkowo, zwykle jest dobrze tolerowany i bezpieczny przy stosowaniu zgodnie z ulotką. U części osób z migreną może być mniej skuteczny niż NLPZ, ale nadal bywa pomocny, szczególnie gdy inne leki są przeciwwskazane.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ): ibuprofen, naproksen, kwas acetylosalicylowy (ASA)

NLPZ zmniejszają stan zapalny neurogeniczny w przebiegu napadu i u wielu osób są skuteczne. Często stosuje się:

• Ibuprofen – działa stosunkowo szybko;
• Naproksen – początek działania wolniejszy, ale efekt dłuższy; bywa użyteczny przy dłuższych napadach;
• ASA – w wysokich dawkach (ustalonych w badaniach) może przerywać napad; uwaga na żołądek i interakcje z lekami przeciwkrzepliwymi.

Połączenia przeciwbólowe z kofeiną

Kofeina może nasilać działanie przeciwbólowe i przyspieszać wchłanianie leków. W Polsce dostępne są preparaty łączące np. ASA + paracetamol + kofeinę, często dedykowane migrenie. Dla niektórych to dobry wybór „na start”, zwłaszcza jeśli napady reagują na zwykłe analgetyki.

Metamizol (pyralgina)

W Polsce metamizol jest dostępny bez recepty w wybranych dawkach i formach. U części osób łagodzi ból migrenowy, ale nie jest lekiem pierwszego wyboru. Rzadkim, ale poważnym działaniem niepożądanym jest agranulocytoza (spadek neutrofili).

Leki przeciwwymiotne a migrena

Nudności i wymioty mogą utrudniać wchłanianie tabletek. Skuteczne leki przeciwwymiotne stosowane w migrenie (np. metoklopramid) są w Polsce na receptę. Niektóre środki przeciwwymiotne OTC (np. na chorobę lokomocyjną) nie są pierwszym wyborem w migrenie i mogą działać słabiej.

Leki na receptę stosowane w migrenie

Gdy napady są częste, silne albo nie reagują na OTC, warto omówić z lekarzem leczenie celowane. Poniżej najważniejsze grupy leków dostępnych na receptę:

Leczenie doraźne (przerywanie napadu)

• Triptany (np. sumatryptan, zolmitryptan, rizatryptan, eletryptan, naratryptan, almotryptan, frowatryptan) – działają selektywnie na receptory serotoninowe 5‑HT1B/1D, zwężają rozszerzone naczynia oponowe i hamują neurozapalny przekaz bólowy. Są standardem w migrenie o umiarkowanym i dużym nasileniu. Różnią się szybkością i czasem działania. W Polsce triptany są na receptę.
• Ditan (lasmiditan) – agonista 5‑HT1F bez działania naczyniowego; stosowany w części krajów, na receptę. Dostępność w Polsce jest ograniczona/zmienna.
• Gepanty (ubrogepant, rimegepant) – doustni antagoniści receptora CGRP do leczenia napadu; w UE rimegopant ma także wskazanie profilaktyczne. W Polsce dostępność i refundacja są ograniczone; leki te są na receptę.
• Ergotaminy – starsze leki, rzadziej stosowane z uwagi na profil działań niepożądanych i ryzyko nadużywania; na receptę.
• Leki przeciwwymiotne (np. metoklopramid) – mogą być dodawane do leczenia doraźnego, zwłaszcza przy nasilonych nudnościach; na receptę.

Profilaktyka (zapobieganie napadom)

Rozważa się ją, gdy napady występują często (np. ≥4 dni w miesiącu), są bardzo nasilone, trwają długo, towarzyszy im aura o nietypowym przebiegu lub gdy leczenie doraźne jest nieskuteczne lub nietolerowane.

• Beta‑blokery (np. metoprolol, propranolol) – dobrze udokumentowane, często pierwsza linia.
• Leki przeciwpadaczkowe (np. topiramat) – skuteczne u wielu chorych; walproinian ma ograniczenia ze względu na bezpieczeństwo w ciąży.
• Antagoniści kanałów wapniowych (np. flunaryzyna) – stosowani w niektórych krajach europejskich.
• Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (np. amitryptylina) – zwłaszcza gdy współistnieje bezsenność lub ból przewlekły.
• Leki anty‑CGRP (erenumab, fremanezumab, galcanezumab, eptinezumab) – przeciwciała monoklonalne podawane co 4–12 tygodni; wysoka skuteczność i dobra tolerancja, ale terapia zarezerwowana dla określonych wskazań i zwykle w ramach opieki specjalistycznej; na receptę.
• Rimegepant – w niektórych krajach także do stosowania profilaktycznego w niskich dawkach; na receptę.

Dobór terapii profilaktycznej uwzględnia choroby współistniejące, planowanie ciąży, preferencje pacjenta i tolerancję działań niepożądanych.

Co w Polsce jest bez recepty, a co wymaga recepty?

Dostępne bez recepty (OTC)

• Paracetamol (różne dawki i formy).
• NLPZ: ibuprofen, naproksen, ASA (w dawkach i opakowaniach OTC).
• Połączenia przeciwbólowe z kofeiną (np. ASA + paracetamol + kofeina) dedykowane migrenie.
• Metamizol – wybrane dawki/formy OTC; z zachowaniem ostrożności.

Wymagają recepty

• Wszystkie triptany (migrena‑specyficzne).
• Gepanty i ditany (tam, gdzie dostępne).
• Leki przeciwwymiotne zalecane w migrenie (np. metoklopramid).
• Leki profilaktyczne (beta‑blokery, topiramat, amitryptylina, flunaryzyna, przeciwciała anty‑CGRP itd.).

Bezpieczne stosowanie: dawki, interakcje, nadużywanie

Jak zwiększyć szansę na skuteczność?

• Przyjmuj lek wcześnie, gdy ból jest słaby/umiarkowany.
• Wybierz formę szybkorozpuszczalną (np. musującą) przy nudnościach.
• Jeśli OTC nie działa w 2–3 kolejnych napadach, skonsultuj się z lekarzem – może być potrzebny triptan lub inna strategia.

Uwaga na ból z nadużywania leków (MOH)

Zbyt częste stosowanie leków przeciwbólowych może prowadzić do tzw. bólów głowy z nadużywania leków (MOH). Ogólne progi ryzyka:

• Proste analgetyki/NLPZ: ≥15 dni w miesiącu (przez ≥3 miesiące).
• Triptany, ergotaminy, opioidy: ≥10 dni w miesiącu.

Jeśli regularnie potrzebujesz leków częściej niż 2 dni w tygodniu, porozmawiaj z lekarzem o profilaktyce.

Interakcje i przeciwwskazania – najważniejsze przykłady

• ASA/NLPZ: ostrożnie przy chorobie wrzodowej, krwawieniach, niewydolności nerek, w połączeniu z lekami przeciwkrzepliwymi i przeciwpłytkowymi.
• Paracetamol: nie łącz wielu produktów zawierających paracetamol; unikaj alkoholu.
• Triptany: przeciwwskazania m.in. choroba niedokrwienna serca, ciężkie nadciśnienie, niektóre choroby naczyniowe; ostrożność przy lekach serotoninergicznych – decyzja lekarska.
• Metamizol: ryzyko agranulocytozy (rzadkie, ale poważne); interakcje m.in. z lekami przeciwkrzepliwymi i hipotensyjnymi.

Ciężarne i karmiące piersią

W ciąży i podczas laktacji leczenie migreny wymaga indywidualnej oceny. Zwykle:

• Paracetamol – preferowany w ciąży, jeśli potrzebny, po konsultacji.
• Ibuprofen/NLPZ – unikać w III trymestrze; w I–II trymestrze tylko po ocenie ryzyka/korzyści.
• Triptany – sumatryptan ma stosunkowo najwięcej danych bezpieczeństwa, ale decyzja należy do lekarza.

Zawsze omów plan leczenia z lekarzem prowadzącym.

Dzieci i młodzież

Stosowanie leków w migrenie wieku rozwojowego rządzi się innymi zasadami dawkowania i doboru preparatów. Paracetamol i ibuprofen są zwykle stosowane, ale dawki liczy się na masę ciała. Część triptanów ma wskazania w wybranych grupach wiekowych – wyłącznie na receptę i pod opieką lekarza.

Suplementy i metody niefarmakologiczne z dowodami

Obok leków warto wdrożyć strategie wspierające – mogą zmniejszać częstość napadów i nasilać skuteczność farmakoterapii:

• Magnez (np. cytrynian/chelat) – suplementacja bywa pomocna, zwłaszcza u osób z niedoborem; typowe dawki profilaktyczne mieszczą się w zakresie kilkuset mg jonów Mg na dobę; możliwe biegunki.
• Ryboflawina (witamina B2) – 400 mg/dobę w badaniach zmniejszała częstość napadów u części osób.
• Koenzym Q10 – niektóre badania sugerują korzyść (np. 100–300 mg/dobę).
• Mięta pieprzowa/mentol – miejscowo (żele, roll-on) mogą łagodzić ból u części osób.
• Feverfew (Złocień maruna) – wyniki badań mieszane; stosować ostrożnie i zwracając uwagę na jakość preparatu.
• Butterbur (lepiężnik) – z powodu ryzyka hepatotoksyczności alkaloidami pirolizydynowymi preparaty niezalecane, chyba że standaryzowane „PA‑free” i rekomendowane przez lekarza.

Interwencje niefarmakologiczne:

• Higiena snu i regularny rytm dobowy.
• Nawodnienie i regularne posiłki (hipoglikemia bywa wyzwalaczem).
• Aktywność fizyczna o umiarkowanej intensywności.
• Techniki relaksacyjne (oddech, biofeedback, mindfulness).
• Dzienniczek migrenowy – pomaga identyfikować wyzwalacze i ocenę skuteczności leczenia.
• Umiarkowanie z kofeiną – zbyt duże wahania sprzyjają napadom.

Kiedy iść do lekarza i do kogo?

Skonsultuj się z lekarzem rodzinnym lub neurologiem, gdy:

• Masz ≥4 dni migreny w miesiącu lub napady silnie utrudniają funkcjonowanie.
• OTC nie przerywają ataków albo wywołują działania niepożądane.
• Potrzebujesz leków częściej niż 2 dni w tygodniu.
• Planujesz ciążę, jesteś w ciąży lub karmisz piersią.
• Współistnieją inne choroby (sercowo‑naczyniowe, nerek, wątroby, krwi).

Najczęstsze błędy w samoleczeniu migreny

• Zbyt późne przyjęcie leku – czekanie, aż ból „rozkręci się”.
• Mieszanie wielu leków z tej samej grupy (np. dwóch NLPZ) – większe ryzyko działań niepożądanych bez większej skuteczności.
• Przekraczanie dawek lub łączenie preparatów z tym samym składnikiem (np. paracetamol w kilku produktach).
• Nadużywanie leków doraźnych – ryzyko MOH.
• Brak planu – warto mieć ustalony schemat: „co biorę najpierw, co jeśli nie zadziała”.
• Ignorowanie chorób współistniejących i interakcji (np. NLPZ + leki przeciwkrzepliwe).

FAQ: najczęstsze pytania

Czy leki na migrenę są tylko na receptę?

Nie. W Polsce kupisz bez recepty m.in. paracetamol, ibuprofen, naproksen, ASA, metamizol oraz połączenia z kofeiną. Natomiast leki specyficzne dla migreny (triptany) i terapie zapobiegające napadom są na receptę.

Czy w Polsce istnieją triptany bez recepty?

Nie – na moment przygotowania tego artykułu wszystkie triptany w Polsce wymagają recepty. W niektórych krajach UE wybrane triptany są dostępne OTC w małych opakowaniach.

Co jest „najlepszą tabletką” na migrenę bez recepty?

Nie ma jednego idealnego wyboru. U wielu osób skuteczne są NLPZ (ibuprofen, naproksen) lub kombinacje z kofeiną, podane wcześnie. Jeśli OTC nie działa, trzeba rozważyć leczenie na receptę.

Czy można łączyć leki na migrenę?

Nie łącz dwóch NLPZ. Dopuszczalne bywa łączenie np. paracetamolu z NLPZ lub dodanie leku przeciwwymiotnego na receptę – plan łączenia ustal z lekarzem lub farmaceutą.

Jak uniknąć bólów z odbicia (MOH)?

Nie stosuj analgetyków częściej niż 2–3 razy w tygodniu. Jeśli potrzebujesz leków częściej, zgłoś się po profilaktykę.

Czy suplementy naprawdę działają?

Najlepsze dane dotyczą magnezu, witaminy B2 i koenzymu Q10 – efekty są umiarkowane i indywidualne. Traktuj je jako uzupełnienie, nie zamiennik leczenia.

Podsumowanie

Leki na migrenę to zarówno preparaty dostępne bez recepty (paracetamol, NLPZ, kombinacje z kofeiną, metamizol), jak i terapie na receptę, w tym triptany, leki przeciwwymiotne oraz leczenie profilaktyczne (w tym przeciwciała anty‑CGRP). Wybór zależy od nasilenia napadów, chorób współistniejących i dotychczasowej skuteczności. Jeśli napady są częste lub ciężkie, a leki OTC nie wystarczają, porozmawiaj z lekarzem o planie leczenia, który może obejmować leki specyficzne dla migreny i profilaktykę.

Niezależnie od strategii pamiętaj o wczesnym przyjmowaniu leku, kontroli częstości stosowania, monitorowaniu wyzwalaczy i wdrożeniu niefarmakologicznych metod wsparcia. To zwiększa szansę na życie z migreną na własnych zasadach.