Bóle głowy to jedna z najczęstszych dolegliwości – doświadcza ich większość z nas. Migrena to jednak specyficzny rodzaj pierwotnego bólu głowy, który znacząco różni się przebiegiem, objawami i leczeniem od tzw. „zwykłego” bólu głowy, najczęściej napięciowego. Zrozumienie tych różnic pomaga lepiej dobrać terapię, uniknąć nadużywania leków przeciwbólowych i skuteczniej zapobiegać napadom.

Migrena vs „zwykły ból głowy” – krótkie podsumowanie różnic

• Charakter bólu: Migrena – często pulsujący, zwykle jednostronny, umiarkowany do silnego; napięciowy ból głowy – uciskowy, „opaska”, zwykle obustronny, łagodny do umiarkowanego.
• Nasilenie a aktywność: Migrena nasila się przy aktywności fizycznej i może uniemożliwiać codzienne funkcjonowanie; napięciowy ból głowy zwykle na to pozwala.
• Objawy towarzyszące: Migrena często z nudnościami, wymiotami, światłowstrętem, nadwrażliwością na dźwięki; napięciowy ból głowy – zwykle bez nudności, ewentualnie łagodna fotofobia lub fonofobia, ale nie obie naraz.
• Aura: Występuje u części chorych na migrenę (np. mroczki, migające zygzaki, zaburzenia czucia/językowe przed bólem). W napięciowym bólu głowy – brak aury.
• Czas trwania: Migrena 4–72 h; napięciowy ból głowy 30 min–7 dni.
• Wyzwalacze: Migrena ma typowe czynniki (hormony, stres/relaks po stresie, niedosypianie, niektóre pokarmy, wino, migające światła). Napięciowy ból głowy częściej wynika z napięcia mięśni, stresu, odwodnienia, długiej pracy przy komputerze.
• Leczenie: Migrena wymaga celowanych leków (np. tryptany, leki anty-CGRP), a w profilaktyce – m.in. beta-blokery, topiramat, CGRP; napięciowy ból głowy często ustępuje po NLPZ/paracetamolu i technikach relaksacyjnych, a przewlekły — zyskuje na amitryptylinie i fizjoterapii.

Czym jest ból głowy? Typy i przyczyny

Bóle głowy dzielimy na pierwotne (gdy ból jest chorobą samą w sobie) i wtórne (gdy ból jest objawem innego stanu, np. infekcji, nadciśnienia złośliwego, krwawienia podpajęczynówkowego). Najczęstsze bóle pierwotne to: napięciowy ból głowy, migrena i klasterowy ból głowy.

Napięciowy ból głowy

Najczęstszy typ. Często opisywany jako ucisk lub opaska wokół głowy, łagodny do umiarkowanego, zwykle obustronny. Może trwać od 30 minut do kilku dni, często wiąże się z napięciem mięśni szyi i barków, stresem, odwodnieniem, długotrwałą pracą siedzącą. Nudności są rzadkie; światłowstręt i dźwiękowstręt – co najwyżej łagodne i zwykle nie występują jednocześnie.

Klasterowy ból głowy

Rzadki, ale bardzo silny, jednostronny, zlokalizowany oko-skroń, z łzawieniem, przekrwieniem spojówek, katarem lub zatkanym nosem po tej samej stronie, często z niepokojem ruchowym. Występuje w „klastrach” (seriach) napadów. To inna jednostka niż migrena i napięciowy ból głowy.

Migrena

Migrena to pierwotny ból głowy o charakterystycznych kryteriach i objawach – opisana szczegółowo niżej. Choć jest bólem pierwotnym jak napięciowy, różni się mechanizmami, objawami i lekami pierwszego rzutu.

Czym jest migrena? Objawy, aura i fazy napadu

Migrena to napadowy ból głowy, zwykle umiarkowany lub silny, często pulsujący i jednostronny, trwający 4–72 godziny. Typowo towarzyszą mu nudności (czasem wymioty) oraz nadwrażliwość na światło i dźwięki. Ból nasila się przy rutynowej aktywności (wchodzenie po schodach, schylanie).

Aura migrenowa

U 20–30% osób napadom migreny towarzyszy aura – przemijające objawy neurologiczne, które narastają stopniowo przez 5–20 minut i zwykle trwają do godziny. Najczęściej mają charakter wzrokowy (mroczki, błyskające zygzaki, ubytki w polu widzenia), ale mogą dotyczyć czucia (mrowienia), mowy (afazja) czy rzadziej – ruchu. Aura zwykle poprzedza ból głowy, ale może pojawić się także w trakcie lub bez bólu (tzw. „migrena z aurą bez bólu”).

Fazy napadu migreny

• Prodrom (godziny–dni przed bólem): ziewanie, zmęczenie, wahania nastroju, wrażliwość na światło/zapachy, sztywność karku, łaknienie.
• Aura (u części chorych): objawy neurologiczne rozwijające się stopniowo.
• Faza bólu: pulsujący, jednostronny/obustronny ból, z nudnościami, fotofobią, fonofobią.
• Postdrom (po bólu): „kac migrenowy” – zmęczenie, trudności z koncentracją, nadwrażliwości.

Kluczowe różnice w objawach: migrena a napięciowy ból głowy

Co wyzwala migrenę, a co „zwykły” ból głowy?

Migrena – częste wyzwalacze

• Wahania hormonalne (np. okołomiesiączkowe)
• Nieregularny sen: niedosypianie, zbyt długi sen, jet lag
• Stres i „spadek napięcia” po stresie (weekendowa migrena)
• Prawo: pominięcie posiłku, odwodnienie
• Alkohol (zwłaszcza czerwone wino), dojrzałe sery, glutaminian, azotany – wrażliwość indywidualna
• Jasne/migające światła, intensywne zapachy
• Zmiany pogody/ciśnienia, wysoka temperatura
• Nadmiar lub odstawienie kofeiny

Napięciowy ból głowy – częste czynniki

• Długotrwałe napięcie mięśni szyi i barków (ergonomia, praca przy komputerze)
• Stres psychiczny, lęk
• Odwodnienie, nieregularne posiłki
• Przeciążenie wzroku, zbyt długi ekran bez przerw
• Niedostateczna aktywność fizyczna lub przeciążenie bez regeneracji

Diagnostyka i czerwone flagi: kiedy iść do lekarza

U większości osób z typowymi objawami migreny lub napięciowego bólu głowy nie jest potrzebne obrazowanie (TK/MR). Jednak przy atypowym przebiegu lub objawach alarmowych konieczna jest pilna konsultacja.

Czerwone flagi (warto zapamiętać)

• Najgorszy ból w życiu, nagły (sekundy–minuty) – ból typu „piorun”
• Świeży, nowy ból po 50. r.ż. lub istotna zmiana charakteru dotychczasowych bólów
• Gorączka, sztywność karku, wysypka, zaburzenia świadomości
• Objawy neurologiczne utrzymujące się/poza typową aurą (niedowład, drgawki, zaburzenia mowy)
• Ból po urazie głowy
• Nowy ból u osób z nowotworem, HIV/immunosupresją
• Postępujące narastanie częstości/nasilenia, zwłaszcza z objawami ogólnymi (spadek masy, nocne wybudzenia)
• Współwystępowanie nadciśnienia złośliwego, rzucawki, stanu przedrzucawkowego (w ciąży/po porodzie)

Jak lekarz rozpoznaje migrenę?

Rozpoznanie opiera się na wywiadzie i kryteriach Międzynarodowej Klasyfikacji Bólów Głowy (ICHD-3). Pomocny bywa dzienniczek bólów głowy (daty, czas, nasilenie, objawy, możliwe wyzwalacze, leki). Badanie neurologiczne zwykle jest prawidłowe.

Leczenie: doraźne i profilaktyczne

Skuteczna strategia obejmuje wczesne zastosowanie leków doraźnych (na początku napadu) oraz – przy częstszych napadach – profilaktykę. Unikanie nadużywania leków przeciwbólowych jest kluczowe, by nie wywołać polekowego bólu głowy (MOH).

Leczenie doraźne migreny

• NLPZ (np. ibuprofen, naproksen, kwas acetylosalicylowy) lub paracetamol – najlepiej wczesne podanie, odpowiednia dawka.
• Tryptany (np. sumatryptan, zolmitryptan, eletriptan, rizatryptan) – leki celowane, skuteczniejsze przy podaniu we wczesnej fazie napadu; przeciwwskazania m.in. choroba wieńcowa, niektóre choroby naczyniowe.
• Gepanty (antagoniści CGRP, np. rimegepant, ubrogepant – dostępność zależna od kraju) – alternatywa, szczególnie gdy tryptany są nieskuteczne lub przeciwwskazane.
• Ditany (np. lasmiditan – dostępność zależna od kraju) – dla osób z przeciwwskazaniami naczyniowymi do tryptanów.
• Leki przeciwwymiotne (np. metoklopramid, domperidon) – przy nudnościach/wymiotach, poprawiają wchłanianie leków przeciwbólowych.
• Unikanie nadużywania: proste przeciwbólowe/NLPZ nie częściej niż ~15 dni/mies., tryptany/połączenia – nie częściej niż ~10 dni/mies. przez >3 mies., by nie wywołać MOH.

Leczenie profilaktyczne migreny

Rozważa się, gdy napady są częste (np. ≥4 dni migrenowych/miesiąc), ciężkie, źle odpowiadają na leczenie doraźne lub istotnie obniżają jakość życia.

• Leki doustne: beta-blokery (propranolol, metoprolol), topiramat, kwas walproinowy/diwalproeks (uwaga w wieku rozrodczym), amitryptylina, wenlafaksyna, kandesartan, flunaryzyna (tam, gdzie dostępna).
• Przeciwciała anty-CGRP (erenumab, fremanezumab, galcanezumab, eptinezumab) – wysoka skuteczność i tolerancja; dawkowanie miesięczne/kwartalne; dostępność/refundacja różnią się między krajami.
• Toksyna botulinowa typu A – w przewlekłej migrenie (≥15 dni bólu/mies., w tym ≥8 migrenowych), w cyklach co 12 tygodni.
• Neuromodulacja (wybrane urządzenia przezskórne, przezczaszkowe) – opcja u niektórych pacjentów.
• Suplementy z pewnymi dowodami: magnez (np. 400–600 mg/d w postaci o dobrej tolerancji jelitowej), ryboflawina (wit. B2, 400 mg/d), koenzym Q10 (100–300 mg/d) – efekty po kilku tygodniach.

Leczenie napięciowego bólu głowy

• Doraźnie: paracetamol lub NLPZ; krótkotrwale i rozważnie, by uniknąć MOH.
• Przewlekły napięciowy ból głowy: małe dawki amitryptyliny (lub alternatywy: nortryptylina, wenlafaksyna), fizjoterapia (rozluźnianie mięśni szyi/barków), techniki relaksacyjne, terapia behawioralna.
• Higiena snu, ergonomia, przerwy od ekranu – kluczowe.

Uwaga: Dostępność i refundacja leków zależą od kraju (również w Polsce). Zawsze konsultuj leczenie z lekarzem, zwłaszcza w ciąży, chorobach sercowo-naczyniowych i przy lekach przewlekłych.

Domowe sposoby i zmiany stylu życia

• Regularny sen: stałe pory, 7–9 h; unikanie znacznych wahań w weekendy.
• Jedzenie i nawodnienie: stałe posiłki, butelka wody pod ręką; ograniczenie alkoholu, ostrożnie z kofeiną (umiarkowanie i regularność).
• Aktywność fizyczna: 3–5 razy/tydz. wysiłek umiarkowany (np. szybki marsz 30–45 min); poprawia profil bólowy i stres.
• Ergonomia: przerwy od ekranu co 45–60 min, rozciąganie karku i obręczy barkowej.
• Redukcja stresu: techniki oddechowe, mindfulness, relaksacja mięśni, biofeedback.
• Chłodne/ciemne pomieszczenie podczas napadu migreny; zimny okład na czoło/kark bywa pomocny.
• Dzienniczek bólów głowy – identyfikacja i unikanie osobistych wyzwalaczy.

Najczęstsze mity i fakty

• Mit: Migrena to „zwykły ból głowy”. Fakt: To złożone zaburzenie neurologiczne z charakterystycznymi objawami i mechanizmami.
• Mit: Tylko kobiety mają migreny. Fakt: Kobiety chorują częściej, ale migrena dotyczy także mężczyzn i dzieci.
• Mit: Kofeina zawsze szkodzi. Fakt: U części osób niewielka, stała dawka bywa pomocna; problemem są duże wahania lub nadmiar.
• Mit: Skoro TK/MR jest prawidłowe, to „nic mi nie jest”. Fakt: W migrenie obrazowanie zwykle jest prawidłowe; rozpoznanie jest kliniczne.
• Mit: Trzeba cierpieć, „przeczekać”. Fakt: Istnieją skuteczne terapie doraźne i profilaktyczne.

FAQ: najczęstsze pytania

Czy migrena może występować bez bólu głowy?

Tak. U niektórych osób występuje aura bez następującego bólu (migrena „acefaliczna”). Nadal to migrena i wymaga podobnego podejścia profilaktycznego.

Kiedy zgłosić się do lekarza z powodu bólu głowy?

Gdy występują czerwone flagi (patrz wyżej), gdy bóle są częste/ciężkie, gdy leki doraźne nie działają lub są nadużywane, gdy ból wpływa na pracę/szkołę, lub gdy pojawiają się nowe, nietypowe objawy.

Czy dzieci i nastolatki też mają migreny?

Tak. Obraz może być nieco inny (częściej ból obustronny, krótszy czas napadów). Warto konsultować się z pediatrą/neurologiem dziecięcym.

Czy hormony antykoncepcyjne pomagają czy szkodzą?

Bywa różnie. U niektórych stabilizacja hormonów pomaga, u innych nasila napady. W migrenie z aurą złożone preparaty estrogenowo-progestagenowe mogą zwiększać ryzyko udaru – decyzja zawsze po analizie ryzyka z lekarzem.

Jak odróżnić migrenę od klasterowego bólu głowy?

Klaster: bardzo silny, krótki (15–180 min), seria napadów, typowo w nocy, z objawami autonomicznymi po jednej stronie (łzawienie, zatkany nos), niepokój ruchowy. Migrena trwa dłużej, częstsze są nudności i fotofobia/fonofobia.

Podsumowanie

Migrena znacząco różni się od typowego napięciowego bólu głowy – ma inne objawy (pulsujący, jednostronny ból, nudności, nadwrażliwości, aura), inne wyzwalacze i wymaga celowanego leczenia. Jeśli podejrzewasz u siebie migrenę, prowadź dzienniczek bólów, porozmawiaj z lekarzem o strategii doraźnej i – w razie potrzeby – profilaktyce. Pamiętaj o czerwonych flagach i unikaj nadużywania leków przeciwbólowych. Dobra wiadomość: współczesne opcje terapii (w tym przeciwciała anty-CGRP) pozwalają wielu pacjentom znacząco ograniczyć liczbę i nasilenie napadów.

Niniejszy tekst ma charakter edukacyjny i nie zastępuje porady lekarskiej.

Źródła i materiały (wybrane)

• ICHD-3: The International Classification of Headache Disorders, 3rd edition – kryteria rozpoznawania bólów głowy.
• American Headache Society (AHS) – wytyczne leczenia migreny doraźnego i profilaktycznego.
• European Academy of Neurology (EAN) – wytyczne postępowania w migrenie.
• NICE (UK): Headaches in over 12s: diagnosis and management.
• Prace przeglądowe nt. przeciwciał anty-CGRP i toksyny botulinowej w przewlekłej migrenie.