Migrena a choroby współistniejące: co łączy migrenę z innymi schorzeniami i jak lepiej leczyć
Migrena rzadko występuje w próżni. Zaburzenia snu, depresja, otyłość, endometrioza, choroby sercowo‑naczyniowe czy IBS mogą z nią współwystępować, wpływając na przebieg napadów, wybór terapii i ryzyko powikłań. Oto przewodnik, który porządkuje wiedzę i przekłada ją na praktykę.
Migrena to pierwotny ból głowy o podłożu neurologicznym, charakteryzujący się nawracającymi napadami bólu (często jednostronnego, pulsującego), nasilonego przez wysiłek, ze światłowstrętem, fonofobią i nudnościami. Występuje w dwóch głównych postaciach: migrena bez aury oraz migrena z aurą, w której przed bólem pojawiają się przemijające objawy neurologiczne (np. mroczki, zygzaki, parestezje, rzadziej zaburzenia mowy).
U części osób migrena przybiera formę przewlekłą (≥15 dni bólu głowy w miesiącu przez >3 miesiące, z cechami migreny przez ≥8 dni). Przewlekłość, a także współistnienie innych chorób, zwykle utrudniają leczenie i obniżają jakość życia.
Dlaczego choroby współistniejące są ważne?
Komorbidność oznacza współwystępowanie dwóch lub więcej zaburzeń, częściej niż wynikałoby to z przypadku. W migrenie to nie detal – to element układanki, który:
wpływa na częstotliwość i ciężkość napadów (np. bezdech senny, depresja, otyłość),
modyfikuje ryzyko powikłań (np. migrena z aurą i ryzyko udaru niedokrwiennego u młodych kobiet, zwłaszcza przy paleniu i estrogenowej antykoncepcji),
wyznacza preferencje terapeutyczne (np. beta‑blokery przy nadciśnieniu, topiramat przy otyłości, SNRI/TLPD przy depresji i bezsenności),
zwiększa ryzyko nadużywania leków przeciwbólowych i przewlekłego bólu, jeśli chorób towarzyszących nie rozpozna się i nie leczy równolegle.
Wspólne mechanizmy łączące migrenę z innymi schorzeniami
Kilka osi patofizjologicznych tłumaczy te związki:
Neurozapalna kaskada i CGRP – peptyd związkowany z genem kalcytoniny (CGRP) odgrywa kluczową rolę w migrenie, ale też w regulacji naczyniowej i bólu trzewnego.
Centralna sensytyzacja – mózg „uczy się bólu”, co sprzyja fibromialgii, przewlekłemu bólowi miednicy, endometriozie, napięciowemu bólowi głowy.
Oś jelito–mózg–mikrobiota – IBS, SIBO i dyspepsja nakładają się z migreną, m.in. przez cytokiny i serotoninę.
Dysautonomia i sen – zaburzenia snu, bezdech, RLS i POTS zwiększają skłonność do napadów.
Czynniki naczyniowe i metaboliczne – nadciśnienie, otyłość, insulinooporność, stan zapalny naczyniowy.
Predyspozycje genetyczne – rodzinne obciążenie migreną często współistnieje z innymi fenotypami neurologicznymi.
Najczęstsze choroby współistniejące z migreną
Zaburzenia nastroju i lęk (depresja, GAD)
Depresja i uogólnione zaburzenie lękowe są częstsze u osób z migreną, zwłaszcza przewlekłą i z dużą niepełnosprawnością. Zależność jest dwukierunkowa: migrena zwiększa ryzyko epizodu depresyjnego, a depresja – transformacji migreny w przewlekłą. Objawy lęku i obniżonego nastroju zwiększają też nadwrażliwość na bodźce i ból.
Implikacje terapeutyczne:
Screening narzędziami PHQ‑9 i GAD‑7; przy średnich/ciężkich wynikach – konsultacja psychiatryczna.
Profilaktyka migreny lekami o podwójnym działaniu: wenlafaksyna, duloksetyna, amitryptylina (ostrożnie przy senności/masie ciała).
Psychoterapia (CBT), techniki relaksacyjne, biofeedback – zmniejszają częstość napadów i wpływ bólu na funkcjonowanie.
Uwaga na skojarzenie SSRI/SNRI z tryptanami – zespół serotoninowy jest rzadki, ale edukacja pacjenta w zakresie objawów ostrzegawczych jest ważna.
Bezsenność, krótszy sen i rozregulowane rytmy dobowo‑społeczne sprzyjają napadom. Obturacyjny bezdech senny (OSA) jest istotnym, często przeoczanym czynnikiem utrwalającym bóle głowy – poranne bóle, chrapanie, senność dzienna powinny skłonić do przesiewu (np. STOP‑BANG).
Implikacje terapeutyczne:
CBT‑I i higiena snu jako podstawa; rozważenie melatoniny (u wybranych pacjentów).
W OSA: diagnostyka polisomnograficzna i terapia CPAP – często redukuje częstość migren.
RLS i niedobór żelaza (ferrytyna < 75 µg/l) – suplementacja może pomóc zarówno na RLS, jak i bóle głowy.
Choroby sercowo‑naczyniowe i ryzyko naczyniowe
Migrena wiąże się z niewielkim, ale istotnym wzrostem ryzyka incydentów naczyniowych, szczególnie migrena z aurą u młodych kobiet. Palenie tytoniu, niekontrolowane nadciśnienie, dyslipidemia i doustna antykoncepcja estrogenowa działają addytywnie.
Nadciśnienie tętnicze – częstsze w migrenie; beta‑blokery (propranolol, metoprolol) mogą jednocześnie leczyć nadciśnienie i profilaktykować migreny.
Udar – ryzyko względne wzrasta przy aurze; ryzyko bezwzględne wciąż niskie u młodych, ale istotnie rośnie z czynnikami stylu życia. Antykoncepcja z estrogenem zwykle jest przeciwwskazana przy aurze; bezpieczniejsze są preparaty progestagenne.
POTS/dysautonomia – może nasilać nietolerancję wysiłku i bóle głowy; pomocne zwiększenie nawodnienia, soli (jeśli brak przeciwwskazań), trening pochyleniowy, leki według zaleceń specjalisty.
Otyłość, insulinooporność, cukrzyca
Otyłość zwiększa częstość napadów i sprzyja przejściu w migrenę przewlekłą. Stan zapalny, leptyna, adiponektyna i insulinooporność modulują układ bólu. Utrata 5–10% masy ciała istotnie zmniejsza obciążenie migreną w wielu badaniach.
Implikacje terapeutyczne:
Dobór leków wspierających redukcję masy ciała (np. topiramat) i unikanie tych, które ją zwiększają (np. amitryptylina, niektóre beta‑blokery).
Dieta o niskim indeksie glikemicznym, regularne posiłki, aktywność aerobowa (150 min/tydz.), trening siłowy 2x/tydz.
Przy cukrzycy: ostrożność z lekami mogącymi maskować hipoglikemię; planowanie posiłków a tryptany/ditany.
Choroby ginekologiczne i hormonalne: migrena menstruacyjna, endometrioza, PCOS
Wahania estrogenów to jeden z najczęstszych wyzwalaczy. Migrena menstruacyjna pojawia się na 2 dni przed miesiączką i do 3 dni po. Endometrioza i przewlekły ból miednicy często współistnieją z migreną – mechanizmem jest centralna sensytyzacja i neurozapalna modulacja bólu. PCOS przez insulinooporność i stany zapalne dodatkowo obciąża.
Implikacje terapeutyczne:
Strategie „mini‑profilaktyki” okołomenstruacyjnej (np. naproksen, frovatriptan/naratriptan, magnez) i prowadzenie kalendarza cyklu.
Przy aurze: unikanie estrogenowych CHC; rozważenie progestagenów (tabletki jednoskładnikowe, wkładka).
W endometriozie: multidyscyplinarne leczenie bólu (ginekolog, neurolog, fizjoterapia, CBT).
Przewód pokarmowy: IBS, dyspepsja, refluks
IBS i dyspepsja czynnościowa częściej towarzyszą migrenie. Gastropareza podczas napadu utrudnia wchłanianie leków doustnych, stąd znaczenie form ODT, donosowych lub podskórnych.
Implikacje terapeutyczne:
Dostęp do szybko działających form leków (donosowe tryptany/gepanty, s.c. sumatryptan).
Wspieranie osi jelito–mózg: błonnik rozpuszczalny, dieta low‑FODMAP (próba u osób z IBS), redukcja alkoholu i ultra‑przetworzonej żywności.
Fibromialgia i inne zespoły bólu przewlekłego
Fibromialgia, napięciowe bóle głowy, zespół przewlekłego zmęczenia czy przewlekły ból krzyża korzystają z podobnych interwencji jak migrena: aktywność fizyczna, CBT, poprawa snu, farmakoterapia modulująca ból (duloksetyna, pregabalina, amitryptylina – indywidualizacja).
Neurologia: padaczka, udar w młodym wieku
Padaczka i migrena współistnieją częściej niż w populacji ogólnej. Niektóre leki przeciwpadaczkowe (topiramat, kwas walproinowy – u kobiet w wieku rozrodczym preferuje się alternatywy) są zarazem skuteczne w profilaktyce migreny.
W migrenie z aurą nieoczywiste objawy ogniskowe zawsze wymagają czujności: nagła, nowa, nietypowa aura lub deficyty utrzymujące się >60 minut to wskazanie do pilnej diagnostyki w kierunku TIA/udaru.
Choroby tarczycy i autoimmunologiczne
Niedoczynność tarczycy i choroby autoimmunologiczne bywały wiązane z większą częstością bólów głowy. Poprawa kontroli choroby podstawowej może zmniejszać obciążenie migreną. W razie objawów sugerujących niedoczynność (zmęczenie, zimno, suchość skóry) – warto wykonać TSH/FT4.
ADHD, spektrum autyzmu, nadwrażliwość sensoryczna
U części pacjentów obserwuje się zbieżność nadwrażliwości bodźców i trudności z regulacją uwagi. Plany leczenia powinny uwzględniać tolerancję na bodźce, strukturę dnia, przerwy sensoryczne i konsekwencje farmakoterapii (np. działanie sympatykomimetyków na sen i apetyt).
Potencjalne niedobory: witamina D, magnez
Niskie stężenia witaminy D i magnezu kojarzono z migreną w badaniach obserwacyjnych. Suplementacja magnezu (np. 400–600 mg jonów Mg/d w biodostępnych formach) bywa zalecana w profilaktyce, szczególnie migreny menstruacyjnej; witamina D – przy niedoborach. Decyzje warto podejmować po ocenie klinicznej i laboratoryjnej.
Krótka mapa: co często współwystępuje z migreną i co z tym zrobić
STOP‑BANG; polisomnografia; CPAP; redukcja masy ciała
Nadciśnienie
Ryzyko naczyniowe
Beta‑blokery (jeśli brak astmy); kontrola czynników ryzyka
Otyłość/IR
Większe obciążenie migreną
Topiramat; dieta niskoglikemiczna; aktywność
Endometrioza, migrena menstruacyjna
Centralna sensytyzacja, cykliczne napady
Mini‑profilaktyka; progestageny przy aurze; multidyscyplinarnie
IBS/dyspepsja
Gorsze wchłanianie leków w napadzie
Formy donosowe/s.c.; dieta low‑FODMAP (testowo)
Fibromialgia
Przewlekły ból, bezsenność
CBT, ruch, duloksetyna/pregabalina/amitryptylina
Migrena z aurą
Wyższe RR udaru (zwł. u kobiet palących)
Unikać estrogenów; kontrola lipidów/ciśnienia; nie palić
Leki na migrenę a choroby współistniejące i interakcje
Dobór leku w migrenie powinien uwzględniać profil pacjenta – korzyści i ryzyka w kontekście chorób towarzyszących.
Tryptany – skuteczne w napadzie, ale przeciwwskazane w chorobie niedokrwiennej serca, ciężkim nadciśnieniu, udarze/TIA; ostrożność przy licznych czynnikach naczyniowych. Ryzyko interakcji serotoninergicznej z SSRI/SNRI jest niskie, ale edukacja o objawach (niepokój, drżenia, poty) jest zalecana.
Gepanty (antagoniści CGRP) – opcja zarówno doraźna, jak i profilaktyczna; korzystne, gdy tryptany są nieskuteczne/przeciwwskazane. Interakcje głównie przez CYP3A4 (uwaga na silne inhibitory/induktory).
Ditany (lasmiditan) – bez wazokonstrykcji, ale działanie uspokajające; zakaz prowadzenia pojazdów przez ≥8 godzin po dawce.
Przeciwciała anty‑CGRP/CGRP‑R – skuteczne w profilaktyce, dobre bezpieczeństwo; uwaga u osób z ciężkimi chorobami naczyniowymi i w ciąży (brak danych), możliwe nasilenie objawów Raynauda.
Beta‑blokery – korzystne przy nadciśnieniu, drżeniu; unikać w astmie/POChP i bradykardii.
Topiramat – wspiera redukcję masy ciała; uwaga na parestezje, zaburzenia koncentracji, ryzyko kamicy; może obniżać skuteczność niektórych antykoncepcji.
Amitryptylina – dobra przy bezsenności, bólach trzewnych; może zwiększać apetyt i senność, wydłużać QT; ostrożnie w jaskrze i u starszych.
Botulina (onabotulinumtoxinA) – dla migreny przewlekłej; dobra tolerancja ogólna, minimalne interakcje.
Wizyty kontrolne co 8–12 tyg. przy zmianie leczenia; modyfikacja na podstawie dzienniczka.
Współpraca między specjalistami: neurolog, lekarz rodzinny, psychiatra, ginekolog, dietetyk, somnolog, fizjoterapeuta.
Edukacja pacjenta: rozpoznawanie wyzwalaczy, plan „co gdy napad się zaczyna”, plan podróży/pracy zmianowej.
FAQ: najczęstsze pytania
Czy migrena z aurą naprawdę zwiększa ryzyko udaru?
Tak, zwłaszcza u kobiet < 45 r.ż. Ryzyko bezwzględne jest niskie, ale wzrasta przy paleniu, nadciśnieniu, dyslipidemii i antykoncepcji estrogenowej. Optymalizacja stylu życia i rezygnacja z estrogenów zwykle normalizują ryzyko do poziomu niskiego.
Jaką antykoncepcję wybrać, jeśli mam aurę?
Najczęściej zaleca się unikanie preparatów z estrogenem. Alternatywy to metody progestagenne (tabletka jednoskładnikowa, implant, wkładka hormonalna) lub metody niehormonalne. Decyzję podejmuje się indywidualnie z ginekologiem.
Mam IBS – czy to może nasilać migrenę?
Tak, u wielu osób obie choroby współistnieją i nawzajem się nasilają. Warto popracować nad dietą, stresem i formą leków przeciwmigrenowych (np. donosowe, s.c.).
Czy można łączyć tryptany z SSRI/SNRI?
Można, ale należy znać rzadkie objawy zespołu serotoninowego (niepokój, pocenie, drżenia, biegunka). Jeśli wystąpią – pilny kontakt z lekarzem. Nie łączyć tryptanów z ergotaminą.
Co, jeśli leki doustne nie działają w napadzie?
Rozważ formy donosowe (tryptan/gepant), podskórny sumatryptan, dodatek przeciwwymiotnego (metoklopramid), wczesne przyjęcie dawki i modyfikacje stylu życia. Sprawdź, czy nie ma MOH.
Czy schudnięcie pomoże na migrenę?
U osób z nadwagą/otyłością nawet 5–10% redukcji masy ciała często zmniejsza częstość i nasilenie napadów.
Podsumowanie i najważniejsze wnioski
Migrena to zaburzenie mózgu o bogatych powiązaniach z innymi chorobami – rozpoznanie komorbidności to klucz do skuteczniejszego leczenia.
Najczęściej towarzyszą jej zaburzenia nastroju, problemy ze snem (w tym OSA), czynniki metaboliczne, choroby bólowe, problemy ginekologiczne oraz zwiększone ryzyko naczyniowe przy aurze.
Terapia powinna być spersonalizowana: dobieraj leki i strategie niefarmakologiczne pod profil pacjenta, a nie „standardowo dla wszystkich”.
Kontrola stylu życia, regularny sen i aktywność są równie ważne jak farmakoterapia.
W objawach ostrych lub nietypowych – nie zwlekaj z pilną oceną neurologiczną.
Jeśli zmagasz się z migreną i podejrzewasz choroby towarzyszące, porozmawiaj ze swoim lekarzem o kompleksowym planie leczenia. Dobrze dobrana terapia potrafi realnie odmienić codzienność.
