Czym jest migrena?

Migrena to nie „zwykły ból głowy”. To przewlekłe zaburzenie neurologiczne, w którym oprócz bólu pojawiają się objawy nadwrażliwości na bodźce (światło, dźwięk, zapachy), nudności, wymioty, a u części osób także aura – przemijające, najczęściej wzrokowe zaburzenia (mroczki, zygzaki, ubytki pola widzenia), drętwienia, trudności z mową. Napad przebiega fazowo: prodrom (zmiany nastroju, senność, ziewanie, chęć na słodycze), aura (u ok. 25–30% chorych), ból i faza „postdromalna” (uczucie „kaca migrenowego”).

Ból migrenowy bywa jednostronny, pulsujący, nasila się przy aktywności fizycznej, trwa od 4 do 72 godzin i potrafi wyłączyć z normalnego funkcjonowania. Choroba ma podłoże genetyczne i dotyczy ok. 12% populacji (częściej kobiet). U części osób napady skupiają się wokół menstruacji (migrena okołomiesiączkowa).

Co pomaga w ostrym napadzie migreny

Najskuteczniejsze leczenie napadu to takie, które jest dobrane do Twojego profilu objawów i zastosowane wcześnie – najlepiej gdy ból jest jeszcze łagodny, a żołądek pracuje normalnie. Poniżej przegląd metod z udowodnioną skutecznością.

Leki przeciwbólowe i przeciwzapalne

• NLPZ (np. ibuprofen, naproksen, kwas acetylosalicylowy) – skuteczne u wielu osób, najlepiej przyjęte wcześnie. Pamiętaj o ochronie żołądka i przeciwwskazaniach.
• Paracetamol – bywa pomocny w łagodniejszych napadach lub w ciąży (po konsultacji).
• Lek przeciwwymiotny (np. metoklopramid) – poprawia komfort i wchłanianie leku przeciwbólowego, zwłaszcza przy nudnościach.

Triptany – leki specyficzne na migrenę

Triptany (np. sumatryptan, zolmitryptan, eletryptan, frovatriptan i inne) to „złoty standard” leczenia napadów o umiarkowanym i dużym nasileniu. Działają na receptory serotoninowe, hamując neurozapalną kaskadę migreny i zwężając rozszerzone naczynia. Najlepiej działają, gdy są przyjęte wcześnie. Nie są przeznaczone dla osób z niektórymi chorobami sercowo‑naczyniowymi – decyzję o ich stosowaniu podejmuje lekarz.

Nowe opcje: gepanty i ditany

• Gepanty (antagoniści CGRP, np. rimegepant, ubrogepant) – działają przeciwmigrenowo bez zwężania naczyń, mogą być stosowane doraźnie, a u części pacjentów także profilaktycznie. Dostępność zależy od kraju i refundacji.
• Ditany (np. lasmiditan) – leki doraźne bez działania naczynioskurczowego; mogą powodować senność – uwaga na prowadzenie pojazdów.

Domowe sposoby wspierające leczenie

• Odpoczynek w ciemnym, cichym pomieszczeniu, zimny okład na czoło lub kark.
• Nawodnienie i elektrolity – odwodnienie bywa wyzwalaczem.
• Kofeina – małe do umiarkowanych dawki mogą nasilać działanie analgetyków, ale nadmiar i regularne wysokie spożycie zwiększają ryzyko bólów z nadużywania leków. Uważaj na porę dnia (możliwa bezsenność).
• Oddychanie przeponowe, relaksacja, mindfulness – mogą skracać lub łagodzić napad.

Urządzenia do neuromodulacji

Nieinwazyjne stymulatory nerwów (np. przezskórna stymulacja nerwu trójdzielnego – opaska czołowa; przezskórna stymulacja nerwu błędnego; neuromodulacja ramienia) mają rosnącą bazę dowodów zarówno w leczeniu napadów, jak i profilaktyce. Mogą być opcją dla osób nietolerujących leków lub w ciąży (po konsultacji).

Wskazówka praktyczna

Trzymaj „zestaw ratunkowy” przy sobie: wybrany lek przeciwbólowy lub triptan, lek przeciwwymiotny, małą butelkę wody, opaskę chłodzącą/żelowy kompres. Zastosuj go w ciągu pierwszych 30–60 minut od początku bólu.

Profilaktyka: jak zmniejszyć częstość i nasilenie napadów

Jeśli masz ≥4 dni migreny w miesiącu, napady ciężkie, długie lub źle reagujące na leki doraźne, rozważ profilaktykę. Celem jest zmniejszenie częstości napadów, ich nasilenia i potrzeby stosowania leków doraźnych.

Modyfikacje stylu życia (podstawa)

• Regularny rytm dobowy: stałe pory snu i posiłków, unikanie „jet lag weekendowego”.
• Aktywność fizyczna: 3–4 razy w tygodniu wysiłek tlenowy o umiarkowanej intensywności 30–40 min (np. szybki marsz, rower).
• Stres: techniki redukcji (CBT, biofeedback, medytacja), mikroprzerwy w pracy.
• Ekrany: zasada 20‑20‑20, odpowiednia jasność, ergonomia, ewentualnie soczewki ograniczające światło niebieskie u wrażliwych.
• Unikanie głodówek i skoków glikemii: zabieraj zdrową przekąskę na wypadek opóźnienia posiłku.
• Ostrożnie z kofeiną i alkoholem: monitoruj indywidualną tolerancję.

Suplementy z najlepiej udokumentowanym działaniem

• Magnez (np. cytrynian, glicynian) – może zmniejszać częstość napadów; po konsultacji, szczególnie u osób z migreną menstruacyjną. Możliwe dolegliwości żołądkowe przy wysokich dawkach.
• Ryboflawina (wit. B2) – może wspierać profilaktykę przy dłuższym stosowaniu.
• Koenzym Q10 – umiarkowane dowody na redukcję częstości u części chorych.
• Partenolid (z ziela złocienia maruny) – mieszane dowody; nie u kobiet w ciąży.
• Ostrzeżenie: lepiężnik (Petasites) – tylko preparaty oczyszczone z alkaloidów pirolizydynowych; w innym wypadku ryzyko uszkodzenia wątroby.

Leki profilaktyczne

Dobór leku zależy od profilu pacjenta, chorób towarzyszących i preferencji. Przykłady grup z potwierdzoną skutecznością:

• Beta‑blokery (np. propranolol, metoprolol) – dobre, gdy współistnieje nadciśnienie, tachykardia.
• Antagoniści kanału wapniowego (np. flunaryzyna; dostępność zależy od kraju) – przydatni u części pacjentów.
• Leki przeciwpadaczkowe (np. topiramat; walproinian – z uwagi na działania niepożądane i teratogenność wymaga szczególnej ostrożności i zwykle nie jest pierwszym wyborem u kobiet w wieku rozrodczym).
• Antydepresanty (np. amitryptylina) – szczególnie gdy współistnieją zaburzenia snu lub ból przewlekły.
• Antagonista receptora angiotensyny (np. kandesartan) – opcja przy nadciśnieniu.
• Toksyna botulinowa typu A – skuteczna profilaktyka w migrenie przewlekłej (≥15 dni bólu głowy/miesiąc, w tym ≥8 dni migrenowych).
• Przeciwciała anty‑CGRP/anty‑receptor CGRP (erenumab, fremanezumab, galkanezumab, eptinezumab) – celowana, dobrze tolerowana profilaktyka; w Polsce dostęp zależny od programu lekowego i refundacji.

Ocena skuteczności profilaktyki wymaga zwykle 8–12 tygodni regularnego stosowania i prowadzenia dziennika objawów.

Najczęstsze pytania: fakty i mity

„Migrena to tylko silny ból głowy” – MIT

Migrena jest złożonym zaburzeniem mózgu, w którym ból to tylko część problemu. Nadwrażliwość sensoryczna, zaburzenia żołądkowo‑jelitowe, zmęczenie i „mgła mózgowa” są równie uciążliwe.

„Lepiej przeczekać napad niż brać leki” – MIT

Wczesne, celowane leczenie zwiększa szansę pełnego zniesienia bólu i skraca czas niedyspozycji. Czekanie pogarsza skuteczność leków. Kluczem jest unikanie nadużywania leków (patrz niżej).

„Kawa zawsze pomaga na migrenę” – PÓŁPRAWDA

Kofeina może wzmocnić działanie analgetyków, ale regularne wysokie spożycie i stosowanie kofeiny w niemal każdy napad sprzyja bólom z nadużywania leków (MOH). Monitoruj swoją reakcję.

„Czekolada wywołuje migrenę” – CZĘSTY MIT

Niejednokrotnie ochota na czekoladę jest częścią prodromu, a nie przyczyną napadu. Triggery są indywidualne – potwierdzaj je w dzienniku.

„Czerwone wino zawsze wyzwala napad” – ZALEŻY

U części osób tak (histamina, taniny), u innych nie. Liczy się dawka i rodzaj alkoholu. Jeśli zauważasz powtarzalność, ogranicz lub unikaj.

„Pogoda i skoki ciśnienia wywołują migrenę” – CZĘŚCIOWO PRAWDA

Zmiany ciśnienia, wilgotności, temperatury czy fronty mogą być triggerem u wrażliwych osób. Nie mamy wpływu na pogodę, ale możemy wzmocnić odporność przez sen, nawodnienie i profilaktykę.

„Migrena zawsze ma aurę” – MIT

Aura występuje u mniejszości chorych. Migrena bez aury jest równie „prawdziwa” i wymaga pełnowartościowego leczenia.

„Dzieci nie miewają migren” – MIT

Migrena może zaczynać się w dzieciństwie. U dzieci ból bywa obustronny, napady krótsze; częste są nudności i wymioty. Wymaga rozpoznania i odpowiedniej strategii.

„Triptany są niebezpieczne” – MIT, z wyjątkami

Stosowane zgodnie z zaleceniami są bezpieczne i skuteczne. Mają przeciwwskazania (np. choroba wieńcowa, przebyty udar, niektóre arytmie). O doborze decyduje lekarz.

„Botoks to tylko kosmetyka” – MIT

Toksyna botulinowa typu A to uznane leczenie migreny przewlekłej, redukujące liczbę dni bólu. Ma inny cel niż zabiegi estetyczne.

„Detoks, głodówka czy restrykcyjna dieta wyleczą migrenę” – MIT

Głodzenie często wyzwala napad. Diety eliminacyjne bez wskazań (np. celiakia) zwykle nie przynoszą trwałej poprawy. Podstawą są regularne posiłki i identyfikacja indywidualnych triggerów.

„Migrena zatokowa” – NIEJEDNOKROTNIE MIGRENA

Uczucie zatkania i ból w okolicy czoła bywa elementem migreny. Prawdziwe zapalenie zatok zwykle daje gorączkę, ropny katar i ból nasilany przy pochylaniu przez kilka dni z rzędu.

„Każdy chory na migrenę powinien mieć tomografię/MRI” – MIT

Przy typowym obrazie migreny badania obrazowe nie są konieczne. Wykonuje się je przy nietypowych objawach lub „czerwonych flagach”.

„Migrena zwiększa ryzyko udaru” – CZĘŚCIOWO PRAWDA

Niewielki wzrost ryzyka dotyczy głównie migreny z aurą, zwłaszcza przy paleniu i stosowaniu estrogenowej antykoncepcji. Dlatego dobór antykoncepcji warto omówić z lekarzem.

„CBD/medyczna marihuana leczy migrenę” – DOWODY OGRANICZONE

Niektóre osoby zgłaszają ulgę, ale twarde dowody są ograniczone. Możliwe działania niepożądane i ryzyko MOH. Decyzja powinna być przemyślana i prowadzona przez lekarza.

„Nie ma sensu szukać przyczyn – trzeba się pogodzić” – MIT

Dostępnych jest wiele skutecznych opcji – od modyfikacji stylu życia, przez leki doraźne i profilaktyczne, po nowoczesne terapie celowane i neuromodulację.

Dziennik migrenowy i monitorowanie objawów

Bez systematycznego zapisu trudno ocenić skuteczność leczenia i zidentyfikować triggery. Dziennik może być papierowy lub w aplikacji. Zapisuj:

• Daty i godziny początku/końca napadu; nasilenie bólu (0–10).
• Objawy towarzyszące (światłowstręt, nudności, aura).
• Przyjęte leki (rodzaj, godzina, efekt i działania niepożądane).
• Sen, stres, posiłki, aktywność, kofeina/alkohol, miesiączka.
• Potencjalne triggery (pogoda, podróż, zapachy).

Co miesiąc podsumuj liczbę dni bólu głowy i dni migrenowych. Skale takie jak HIT‑6 czy MIDAS pomagają obiektywnie ocenić obciążenie chorobą.

Kiedy do lekarza? Czerwone flagi

Skontaktuj się pilnie z lekarzem lub jedź na SOR, jeśli wystąpi:

• „Najgorszy ból życia”, nagły „piorunujący” ból głowy.
• Nowy, narastający ból po urazie głowy.
• Gorączka, sztywność karku, wysypka, splątanie.
• Nowe objawy neurologiczne (osłabienie, drętwienie jednej strony ciała, zaburzenia mowy) trwające >60 minut lub inne niż zwykle w aurze.
• Nowy ból głowy po 50. roku życia lub istotna zmiana charakteru dotychczasowych bólów.
• Ból wywołany wysiłkiem, kaszlem, seksem (pierwszy taki epizod wymaga diagnostyki).
• Ciężkie wymioty i odwodnienie, których nie da się opanować w domu.
• Nowy ból w ciąży lub połogu.

Najczęstsze błędy utrudniające leczenie

• Zbyt późne przyjęcie leku – czekanie obniża skuteczność.
• Zbyt mała dawka lub zbyt rzadkie dawkowanie – konsultuj plan z lekarzem.
• Monoterapia za wszelką cenę – często skuteczniejsze jest połączenie leku przeciwbólowego, przeciwwymiotnego i triptanu (zgodnie z zaleceniem lekarza).
• Nadużywanie leków doraźnych – ryzyko medication overuse headache (MOH). Orientacyjne progi: >10 dni/miesiąc dla triptanów i leków złożonych, >15 dni/miesiąc dla prostych analgetyków/NLPZ.
• Brak profilaktyki mimo wysokiej częstości napadów – pora rozważyć leki lub inne metody prewencji.
• Ignorowanie snu, stresu i głodu – fundamenty są równie ważne jak leki.

Twój plan działania

Plan na napad (do omówienia z lekarzem)

1. Rozpoznaj prodrom i pierwszy sygnał bólu. Zadbaj o wodę, ciemność, spokój.
2. Przyjmij ustalony zestaw leków wcześnie (np. NLPZ + lek przeciwwymiotny; w razie potrzeby triptan).
3. Oceń efekt po 2 godzinach. Jeśli brak poprawy, postępuj zgodnie z planem „krok 2” (np. inny triptan, gepant, neuromodulacja) zaleconym przez lekarza.
4. Zaprotokołuj przebieg w dzienniku.

Plan profilaktyczny

• Rytm dobowy: 7–9 godzin snu, stałe pory.
• Ruch: 3–4 razy/tydzień aktywność tlenowa.
• Żywienie: regularne posiłki, nawodnienie, uważność na triggery.
• Redukcja stresu: techniki relaksacyjne, krótkie przerwy w pracy.
• Lek/suplement profilaktyczny – według zaleceń; ocena po 8–12 tygodniach.

FAQ – szybkie odpowiedzi

Warto wiedzieć

• Porozmawiaj z lekarzem o „planie 2‑stopniowym” na napad (kombinacje leków i co dalej, jeśli pierwszy krok nie pomoże).
• Rozważ konsultację dietetyczną, jeśli podejrzewasz specyficzne triggery pokarmowe lub masz współistniejące schorzenia (np. celiakia, IBS).
• Nie wstydź się prosić o zwolnienie, pracę zdalną lub dostosowanie stanowiska – migrena jest realnym obciążeniem zdrowotnym.