Czym jest terapia poznawczo‑behawioralna (CBT)?

Terapia CBT (ang. Cognitive Behavioral Therapy) to ustrukturyzowana, krótkoterminowa forma psychoterapii, która koncentruje się na związkach między myślami, emocjami i zachowaniami. Jej celem jest zmniejszenie cierpienia i poprawa funkcjonowania poprzez identyfikację niepomocnych wzorców myślenia i zachowań oraz uczenie bardziej adaptacyjnych strategii radzenia sobie.

CBT wyróżnia się naciskiem na teraźniejszość, współpracę i mierzalne cele. Terapeuta i pacjent wspólnie tworzą plan leczenia, regularnie monitorują postępy i stosują techniki o potwierdzonej skuteczności. Dzięki temu terapia poznawczo‑behawioralna należy do najlepiej przebadanych metod leczenia depresji, zaburzeń lękowych, bezsenności, OCD, PTSD i wielu innych trudności psychicznych.

Jak działa CBT: modele i mechanizmy

U podstaw CBT leży założenie, że nie same sytuacje wywołują nasze emocje, ale to, jak je interpretujemy i jak na nie reagujemy. Zmieniając te interpretacje oraz nawykowe zachowania, możemy realnie wpłynąć na emocje, poziom stresu oraz jakość życia.

Model poznawczy Becka

Model Aarona T. Becka zakłada trzy poziomy myślenia: automatyczne myśli (szybkie, skrótowe interpretacje), przekonania pośredniczące (zasady, założenia) oraz przekonania kluczowe (głębokie schematy o sobie, świecie i przyszłości). CBT pomaga rozpoznawać błędy poznawcze (np. katastrofizowanie, czytanie w myślach) i testować je, aby zastąpić bardziej zrównoważonymi, realistycznymi myślami.

Model ABC

Model ABC (A – sytuacja, B – przekonania, C – konsekwencje emocjonalne/zachowania) porządkuje analizę trudnych epizodów. Terapeuta uczy, jak rozdzielić fakt od interpretacji, by szukać alternatywnych wyjaśnień i reagować w sposób wspierający nasze długofalowe cele.

Unikanie i utrwalanie lęku

W lęku centralną rolę odgrywa unikanie. Chwilowo zmniejsza napięcie, ale długofalowo utrwala przekonanie, że zagrożenie jest nie do zniesienia. CBT stosuje stopniową ekspozycję (czasem z zapobieganiem rytuałom w OCD), aby uczyć układ nerwowy, że lęk może spaść bez ucieczki i że przewidywane katastrofy rzadko się spełniają.

Dla kogo CBT? Wskazania kliniczne

CBT ma szerokie zastosowanie kliniczne. Najsilniejsze dowody skuteczności dotyczą:

• depresji (w tym nawrotowej) i profilaktyki nawrotów,
• zaburzeń lękowych: uogólnionego lęku (GAD), napadów paniki, fobii społecznej, fobii specyficznych,
• OCD (zaburzenia obsesyjno‑kompulsyjnego) – ekspozycja z zapobieganiem reakcji (ERP),
• PTSD i zaburzeń związanych ze stresem,
• bezsenności – CBT‑I jako złoty standard niefarmakologicznego leczenia bezsenności,
• uzależnień i problemów z nałogowym używaniem,
• zaburzeń odżywiania (np. bulimia, kompulsywne objadanie się),
• przewlekłego bólu, lęku zdrowotnego i hipochondrii,
• ADHD u dorosłych (trening funkcji wykonawczych),
• psychoterapii wspierającej w schizofrenii i chorobach afektywnych (jako uzupełnienie farmakoterapii).

Istnieją też tzw. terapie „trzeciej fali” oparte na CBT, m.in. ACT (terapia akceptacji i zaangażowania), DBT (dialektyczna terapia behawioralna), MBCT (terapia poznawcza oparta na uważności), które rozszerzają klasyczny repertuar CBT. Dobór metody zależy od problemu, preferencji pacjenta i rekomendacji terapeuty.

Skuteczność: co mówi nauka

CBT należy do najlepiej przebadanych form psychoterapii. Liczne metaanalizy pokazują, że w depresji i zaburzeniach lękowych CBT jest co najmniej tak skuteczna jak leczenie farmakologiczne w fazie ostrej, a efekty często utrzymują się dłużej po zakończeniu terapii. W bezsenności CBT‑I jest rekomendowana jako leczenie pierwszego wyboru w wytycznych międzynarodowych.

W wybranych zaburzeniach (np. umiarkowana/ciężka depresja, OCD, PTSD) najlepsze efekty daje połączenie CBT z farmakoterapią, zwłaszcza na początku procesu leczenia. Ważne są czynniki sprzyjające skuteczności: dobra relacja terapeutyczna, regularne wykonywanie zadań domowych, jasny kontrakt terapeutyczny oraz dopasowanie technik do formy trudności.

Dla zainteresowanych źródłami i wytycznymi: .