Czym jest zapalenie gardła?

Zapalenie gardła to stan zapalny błony śluzowej gardła, często obejmujący migdałki podniebienne. Objawia się bólem przy przełykaniu, drapaniem, chrypką, czasem gorączką. Może towarzyszyć mu katar, kaszel, bóle mięśniowo-stawowe lub powiększenie węzłów chłonnych szyi. Termin „angina” w mowie potocznej bywa używany na określenie każdego silnego bólu gardła, ale w medycynie zwykle odnosi się do paciorkowcowego zapalenia gardła wywołanego przez Streptococcus pyogenes (GAS).

Najczęstsze przyczyny: wirus vs bakteria

Wbrew obiegowym opiniom, 70–90% zapaleń gardła u dorosłych i 50–70% u dzieci ma podłoże wirusowe. Winne są m.in. rhinowirusy, koronawirusy (w tym SARS‑CoV‑2), adenowirusy, wirus grypy i paragrypy czy RSV.

Bakteryjne zapalenie gardła stanowi mniejszość przypadków. Najważniejszą przyczyną bakteryjną jest paciorkowiec grupy A (GAS). Rzadziej ból gardła powodują inne bakterie (np. Arcanobacterium haemolyticum u nastolatków, Mycoplasma pneumoniae, a wyjątkowo Neisseria gonorrhoeae). Oprócz infekcji, dolegliwości mogą nasilać czynniki drażniące (dym tytoniowy, suche powietrze), alergie czy refluks.

Objawy: co sugeruje infekcję wirusową, a co anginę paciorkowcową?

Najczęstsze cechy zakażenia wirusowego

• Stopniowy początek, katar, kaszel, chrypka
• Stan podgorączkowy lub umiarkowana gorączka
• Zaczerwienione gardło bez ropnych nalotów
• Zapalenie spojówek, biegunka (zwłaszcza u dzieci) – bywa

Objawy sugerujące paciorkowcowe zapalenie gardła (anginę)

• Nagły, silny ból gardła, utrudnione połykanie
• Wysoka gorączka (często >38,5°C)
• Brak kaszlu
• Bolesne, powiększone węzły chłonne szyi (przednie)
• Ropny wysięk lub naloty na migdałkach
• Wysypka szkarlatynowa (drobnogrudkowa, szorstka) – w szkarlatynie

Pamiętaj: żaden pojedynczy objaw nie przesądza rozpoznania. Najpewniej odróżnia to szybki test antygenowy na paciorkowca lub wymaz z gardła na posiew.

Kiedy antybiotyk jest potrzebny?

Antybiotyki działają na bakterie, nie działają na wirusy. Dlatego w typowym, wirusowym zapaleniu gardła antybiotyk nie przyspieszy zdrowienia ani nie zapobiegnie powikłaniom. Wyjątkiem jest paciorkowcowe zapalenie gardła (GAS), gdzie antybiotyk:

• skraca czas do ustąpienia objawów o ok. 1–2 dni,
• zmniejsza ryzyko ropnych powikłań (np. ropień okołomigdałkowy),
• ogranicza transmisję bakterii,
• redukuje ryzyko gorączki reumatycznej (rzadkiej w krajach rozwiniętych).

Najlepiej, gdy decyzję o antybiotyku poprzedza potwierdzenie obecności paciorkowca testem antygenowym (wynik w kilka minut) lub posiewem (wynik po 24–48 h). W części sytuacji klinicznych lekarz może zastosować antybiotyk empirycznie, jednak obecne rekomendacje preferują strategię „testuj i lecz”.

Jak lekarz podejmuje decyzję: skale i testy

Skale punktowe (Centor/McIsaac)

W praktyce używa się skal oceniających prawdopodobieństwo anginy paciorkowcowej. Kryteria obejmują m.in. gorączkę, brak kaszlu, naloty na migdałkach i bolesne węzły szyi. Wersja McIsaac uwzględnia wiek. Im więcej punktów, tym większe prawdopodobieństwo GAS i tym bardziej uzasadniony test.

Testy diagnostyczne

• RADT – szybki test antygenowy na paciorkowca: wynik w 5–10 minut, wysoka swoistość (dodatni zwykle potwierdza zakażenie). Czułość jest nieco niższa niż posiewu; u dzieci ujemny wynik często potwierdza się posiewem.
• Wymaz z gardła (posiew) – złoty standard, wynik w 1–2 dni.
• Testy wirusowe (np. SARS‑CoV‑2, grypa) – rozważane w sezonie lub przy typowych objawach.

Jakie antybiotyki stosuje się w anginie?

Lekarz dobiera antybiotyk indywidualnie, z uwzględnieniem wieku, alergii i wywiadu. Najczęściej zalecane w paciorkowcowym zapaleniu gardła są:

• Penicylina fenoksymetylowa (penicylina V) lub amoksycylina – standard pierwszego rzutu; paciorkowiec grupy A pozostaje na nie wrażliwy.
• Przy alergii na penicylinę: wybrane cefalosporyny lub makrolidy (np. azytromycyna, klarytromycyna) – z zastrzeżeniem lokalnej oporności makrolidowej.

Ważne zasady:

• Nie przerywaj antybiotyku wcześniej niż zalecono, nawet jeśli poczujesz się lepiej po 1–2 dniach.
• Jeśli po 48–72 godzinach nie ma poprawy lub stan się pogarsza, skontaktuj się z lekarzem – rozważana jest zmiana rozpoznania lub leczenia.
• Mononukleoza zakaźna (EBV): amoksycylina/ampicylina często wywołuje uogólnioną wysypkę – w tym obrazie leki te są niewskazane.
• Po 24 godzinach skutecznego antybiotyku i poprawy stanu zwykle można wrócić do szkoły/pracy (mniejsza zakaźność) – potwierdź z lekarzem.

Co jeśli to nie paciorkowiec? Inne przyczyny bólu gardła

• Mononukleoza (EBV): silny ból gardła, obrzęk migdałków, znaczne powiększenie węzłów, zmęczenie, czasem powiększenie śledziony. Leczenie przede wszystkim objawowe, odpoczynek.
• Grypa/COVID‑19: ból gardła z gorączką, bólami mięśni, kaszlem, katarem. Antybiotyk nie działa.
• Refluks krtaniowo‑gardłowy: poranny ból gardła, chrypka, chrząkanie; pomocne są modyfikacje stylu życia i leczenie refluksu.
• Alergie, suchość powietrza, dym: przewlekłe drapanie, chrypka; kluczowe jest nawilżanie i unikanie czynników drażniących.
• Inne bakterie (rzadziej): mogą wymagać innego postępowania – o tym decyduje lekarz po badaniach.

Leczenie objawowe: co naprawdę pomaga w bólu gardła

W większości przypadków to właśnie leczenie objawowe jest podstawą i wystarcza do pełnego zdrowienia.

Domowe sposoby i leki bez recepty

• Nawadnianie: ciepłe napoje, zupy; unikaj alkoholu. Miód może łagodzić ból kaszlowy (nie dla dzieci < 1 roku).
• Płukanie gardła roztworem soli (1/2 łyżeczki na szklankę ciepłej wody) kilka razy dziennie.
• Leki przeciwbólowe/przeciwgorączkowe: paracetamol lub NLPZ (np. ibuprofen) zgodnie z ulotką i przeciwwskazaniami. U dzieci nie stosuj aspiryny.
• Pastylki/spraye z miejscowym środkiem znieczulającym/antyseptycznym mogą przynieść krótkotrwałą ulgę.
• Nawilżanie powietrza i odpoczynek – proste, a skuteczne.

Czego unikać

• „Resztkowych” antybiotyków lub leków przepisanych komuś innemu.
• Agresywnego „przepalania” gardła mocnym alkoholem – podrażnia śluzówkę.
• Przeciążania głosu – głos też potrzebuje odpoczynku.

W wybranych przypadkach lekarz może rozważyć pojedynczą dawkę steroidu (np. deksametazonu) dla złagodzenia bólu – to decyzja medyczna, nie do samodzielnego stosowania.

Kiedy iść do lekarza pilnie

Dzieci a dorośli: ważne różnice

• Dzieci < 3 lat rzadko chorują na anginę paciorkowcową; ból gardła u nich najczęściej ma podłoże wirusowe.
• U dzieci z wysokim prawdopodobieństwem anginy ujemny szybki test warto potwierdzić posiewem, zanim zastosuje się antybiotyk.
• Dorośli rzadziej mają powikłania reumatyczne; ujemny szybki test zwykle pozwala uniknąć antybiotyku.
• Unikaj aspiryny u dzieci i nastolatków z gorączką (ryzyko zespołu Reye’a).

FAQ: najczęstsze pytania o ból gardła i antybiotyki

Jak długo trwa wirusowe zapalenie gardła?

Zwykle 3–7 dni. Silniejszy ból bywa w pierwszych 2–3 dniach, potem stopniowo ustępuje. Kaszel może trwać dłużej.

Czy antybiotyk skraca przebieg zwykłego przeziębienia z bólem gardła?

Nie. Antybiotyki nie działają na wirusy i nie skracają przeziębienia czy grypy.

Czy mogę „zabezpieczyć się” antybiotykiem przed wyjazdem, na wszelki wypadek?

Nie ma takiej potrzeby i nie jest to bezpieczne. Antybiotyki stosuje się, gdy są konkretne wskazania.

Czy brak nalotów wyklucza paciorkowca?

Nie. Naloty są częste, ale ich brak nie wyklucza zakażenia. W wątpliwych przypadkach rozstrzyga test.

Mam dodatni test na paciorkowca, ale czuję się już lepiej. Czy trzeba brać antybiotyk?

Decyzja zależy od objawów, wieku i ryzyka powikłań. Omów to z lekarzem – zwykle w objawowym zakażeniu potwierdzonym testem antybiotyk jest zalecany.

Czy probiotyki są konieczne podczas antybiotykoterapii?

Mogą zmniejszać ryzyko biegunki poantybiotykowej u części osób. Wybierz preparat o udokumentowanych szczepach, przyjmuj zgodnie z zaleceniem.

Czy „naturalne antybiotyki” (czosnek, srebro koloidalne) pomagają?

Nie mają udowodnionej skuteczności w leczeniu anginy. Srebro koloidalne może być szkodliwe. Przydatne są raczej środki łagodzące objawy (płukanie gardła, nawilżanie, odpoczynek).

COVID‑19 a ból gardła – czy antybiotyk pomoże?

Nie. COVID‑19 to zakażenie wirusowe. Antybiotyk nie skraca choroby. W razie czynników ryzyka ciężkiego przebiegu porozmawiaj o możliwych lekach przeciwwirusowych.

Podsumowanie: czy zapalenie gardła wymaga antybiotyku?

• W większości przypadków nie – ból gardła jest wirusowy i mija samoistnie w ciągu kilku dni.
• Antybiotyk rozważaj przy podejrzeniu anginy paciorkowcowej, najlepiej po potwierdzeniu testem lub posiewem.
• Leczenie objawowe (nawadnianie, leki przeciwbólowe, płukanie gardła, odpoczynek) jest podstawą i najczęściej wystarcza.
• Nie stosuj antybiotyków „na wszelki wypadek” – to niepotrzebne działania niepożądane i oporność bakterii.
• Zgłoś się pilnie, jeśli pojawią się objawy alarmowe lub stan nie poprawia się po 3 dniach.