Co to jest migrena u dzieci?

Migrena to napadowy, nawracający ból głowy o podłożu neurologicznym, któremu mogą towarzyszyć nudności, światłowstręt, nadwrażliwość na dźwięki oraz tzw. aura. Wbrew obiegowym opiniom migrena nie jest „zwykłym bólem głowy” – to złożone zaburzenie o podłożu neurobiologicznym, związane m.in. z nadwrażliwością układu trójdzielno-naczyniowego i zmianami neuroprzekaźnikowymi.

U dzieci migrena jest częsta: szacuje się, że dotyczy 7–10% dzieci w wieku szkolnym i nawet 20% nastolatków. U młodszych częściej chorują chłopcy, a w okresie dojrzewania przewagę uzyskują dziewczęta (wpływ hormonów).

Napady u dzieci są zazwyczaj krótsze niż u dorosłych, ból bywa obustronny (nie tylko jednostronny), a objawy wegetatywne (bladość, senność, wymioty) mogą być bardziej nasilone.

Objawy migreny u dzieci

Obraz kliniczny zależy od wieku. Przedszkolaki nie zawsze potrafią nazwać dolegliwości – mogą być wycofane, rozdrażnione, skarżyć się na ból brzuszka lub chować się w ciemnym pokoju.

Typowe cechy napadu

• Ból głowy o umiarkowanym do silnego nasileniu, pulsujący lub uciskowy, często nasilający się przy aktywności.
• Krótszy czas trwania niż u dorosłych (zwykle 2–24 godziny, choć kryteria dopuszczają do 72 godzin).
• Objawy towarzyszące: nudności, wymioty, światłowstręt, fonofobia, nadwrażliwość na zapachy, bladość, zimne dłonie, senność.
• U młodszych dzieci ból bywa obustronny (czołowy lub skroniowy), u starszych częściej jednostronny.

Aura migrenowa

Około 10–20% dzieci doświadcza aury – przemijających objawów neurologicznych poprzedzających ból głowy (lub mu towarzyszących). Najczęściej są to:

• zaburzenia widzenia (mroczki, zygzaki, błyski, „dziura” w polu widzenia),
• parestezje (mrowienie, drętwienie),
• trudności w mowie (afazja),
• rzadziej: zaburzenia równowagi, zawroty głowy.

Aura trwa zwykle 5–60 minut i jest całkowicie odwracalna. Jeśli objawy neurologiczne utrzymują się dłużej lub są nietypowe (np. silny niedowład), pilnie skontaktuj się z lekarzem.

Nieoczywiste „równoważniki” migreny u dzieci

U części dzieci migrena objawia się nietypowo, bez bólu głowy. Do równoważników należą:

• Migrena brzuszna – napadowy, silny ból brzucha (zwykle około pępka), nudności, wymioty, bladość, fotofobia; między napadami dziecko jest zdrowe.
• Zespół cyklicznych wymiotów – powtarzające się, stereotypowe epizody intensywnych wymiotów, często nad ranem.
• Łagodne napadowe zawroty głowy – krótkie epizody zawrotów u młodszych dzieci.

Przyczyny i czynniki wyzwalające

Migrena ma istotny komponent genetyczny – jeśli jedno z rodziców choruje, ryzyko u dziecka jest większe. Patofizjologicznie w napadzie biorą udział: nadwrażliwość neuronalna, aktywacja układu trójdzielnego, uwalnianie neuropeptydów (np. CGRP) i przejściowe zmiany w naczyniach oponowych.

Typowe wyzwalacze migreny u dzieci

• Sen: niedosypianie, zbyt późne kładzenie się, wstawanie w różne godziny, także „nadrobiony” sen w weekendy.
• Odwodnienie i pomijanie posiłków: spadek glikemii, niewystarczająca ilość płynów.
• Stres i napięcie: szkolne sprawdziany, konflikty, przeciążenie bodźcami.
• Bodźce środowiskowe: ostre światło, migoczące ekrany, hałas, intensywne zapachy, długie podróże, zmiany pogody.
• Aktywność hormonalna: szczególnie u nastolatek (migrena okołomiesiączkowa).
• Nadmierne używanie leków przeciwbólowych (ból z nadużycia leków) – ryzyko przy stosowaniu >10–15 dni/miesiąc.
• Niektóre produkty: u wrażliwych dzieci – dojrzałe sery, napoje energetyczne, alkohol (u nastolatków), glutaminian sodu; znaczenie diety jest bardzo indywidualne.

Różnicowanie i „czerwone flagi”

Nie każdy ból głowy u dziecka to migrena. Trzeba uwzględnić m.in. bóle napięciowe, infekcje (np. zapalenie zatok), wady refrakcji, problemy stomatologiczne, pourazowe bóle głowy, a rzadziej – choroby neurologiczne.

„Czerwone flagi” wymagające pilnej konsultacji

• „Piorunujący” ból głowy o nagłym, maksymalnym nasileniu.
• Postępujące nasilenie lub istotna zmiana charakteru bólów.
• Objawy neurologiczne: niedowład, zaburzenia równowagi, utrzymujące się podwójne widzenie, drgawki, zaburzenia świadomości.
• Objawy wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego: ból głowy budzący w nocy, poranne wymioty bez nudności, pogorszenie wzroku, obrzęk tarczy nerwu wzrokowego.
• Ból po urazie głowy, gorączka z sztywnością karku, immunosupresja.
• Nowy, silny ból u dziecka poniżej 5.–6. roku życia bez wcześniejszych epizodów.

W obecności czerwonych flag konieczna jest szybka ocena lekarska, a czasem diagnostyka obrazowa.

Diagnostyka i badania

Rozpoznanie „migrena u dzieci” opiera się na wywiadzie i badaniu neurologicznym. Lekarz posługuje się kryteriami ICHD-3 (Międzynarodowej Klasyfikacji Bólów Głowy) dostosowanymi do wieku dziecięcego.

Kiedy potrzebne są badania obrazowe?

Jeśli wywiad i badanie są typowe, a rozwój dziecka prawidłowy, najczęściej nie ma potrzeby wykonywania tomografii czy rezonansu. Rezonans magnetyczny (MRI) rozważa się przy nietypowym obrazie, czerwonych flagach lub w razie niepewności diagnostycznej.

Dzienniczek bólów głowy

To proste narzędzie pomaga w diagnozie i leczeniu. Zapisuj:

• datę i godzinę początku bólu, czas trwania, nasilenie (np. w skali 0–10),
• objawy towarzyszące (nudności, aura),
• potencjalne wyzwalacze (sen, stres, odwodnienie, posiłki),
• zastosowane leki i ich skuteczność,
• u dziewcząt – fazę cyklu.

Leczenie napadu migreny

Im szybciej zareagujesz na rozpoczynający się napad, tym większa szansa na jego skrócenie. Stosuj strategię „wczesnej i adekwatnej dawki”.

Postępowanie niefarmakologiczne

• Zapewnij spokojne, zaciemnione pomieszczenie i możliwość snu. Krótka drzemka bywa bardzo skuteczna u dzieci.
• Nawodnienie: małe, częste łyki wody lub napoju z elektrolitami.
• Chłodny okład na czoło lub kark bywa pomocny.
• Delikatne techniki relaksacyjne: powolne oddychanie, wizualizacja.

Leki dostępne bez recepty

• Ibuprofen: 7,5–10 mg/kg mc jednorazowo (maks. 40 mg/kg/dobę lub zgodnie z ulotką). Często działa lepiej niż paracetamol.
• Paracetamol: 15 mg/kg mc jednorazowo (maks. 60 mg/kg/dobę u dzieci).

Podaj lek jak najwcześniej po początku bólu. Unikaj podawania leków przeciwbólowych częściej niż 2–3 razy w tygodniu, aby nie wywołać bólów z nadużywania.

Leczenie na receptę

W przypadku częstych lub ciężkich napadów lekarz może zalecić:

• Triptany (np. sumatryptan w aerozolu donosowym, ryzatryptan, almotryptan – w określonych grupach wiekowych): stosowane na początku napadu, gdy leki OTC są nieskuteczne.
• Leki przeciwwymiotne (np. ondansetron, metoklopramid) – przy nasilonych nudnościach/wymiotach.

Dobór leku i dawki należy do lekarza, który uwzględni wiek, masę ciała, choroby towarzyszące i ewentualne interakcje.

Profilaktyka i styl życia

Najlepsza profilaktyka migreny u dzieci łączy higienę życia, wsparcie psychologiczne i – w razie potrzeby – leki. Celem jest zmniejszenie częstości i nasilenia napadów oraz poprawa funkcjonowania w szkole i domu.

Codzienna higiena życia (fundament)

• Sen: stałe godziny snu i pobudki, odpowiednia długość (młodsze dzieci 9–11 h, nastolatki 8–10 h), unikanie „huśtawki weekendowej”.
• Nawodnienie: orientacyjnie 30–35 ml/kg mc dziennie (część wody może pochodzić z pożywienia). Butelka wody zawsze pod ręką w szkole.
• Regularne posiłki: nie pomijaj śniadania; małe, zbilansowane posiłki co 3–4 godziny.
• Ruch: 4–5 razy w tygodniu umiarkowana aktywność (spacer, rower, pływanie); intensywność dostosowana do dziecka.
• Higiena ekranów: przerwy co 20–30 minut, filtr światła niebieskiego wieczorem, brak urządzeń w łóżku.
• Zarządzanie stresem: techniki relaksacyjne, ćwiczenia oddechowe, mindfulness; w razie potrzeby wsparcie psychologa.

Suplementy i profilaktyka farmakologiczna

Niektóre strategie mogą zmniejszyć częstość napadów – decyzję o włączeniu zawsze podejmuj z lekarzem.

• Magnez (np. 9–10 mg/kg mc/dobę elementarnego magnezu, maks. ok. 400 mg/d; częsty efekt uboczny: luźne stolce).
• Ryboflawina (witamina B2) (200–400 mg/d u nastolatków; mniejsze dawki u młodszych dzieci – zgodnie z zaleceniami lekarza).
• Koenzym Q10 – dowody umiarkowane, dobrze tolerowany.
• Leki na receptę: w przypadku częstych, ciężkich napadów z istotnym wpływem na funkcjonowanie rozważa się m.in. propranolol, topiramat, amitryptylinę (dobór indywidualny, monitorowanie działań niepożądanych). Nowoczesne przeciwciała anty-CGRP u dzieci pozostają domeną ośrodków specjalistycznych i wybranych wskazań.

Dieta – czy trzeba eliminować „winnych”?

Uniwersalnej „diety na migrenę” nie ma. Kluczowe jest regularne jedzenie i nawodnienie. Eliminacje (np. czekolada, sery, glutaminian) mają sens tylko, jeśli w dzienniczku widać powtarzalny związek z napadami. U nastolatków unikaj napojów energetycznych i nadmiaru kofeiny.

Migrena brzuszna i inne równoważniki

„Migrena u dzieci” nie zawsze oznacza ból głowy. Szczególnie u młodszych mogą dominować dolegliwości trzewne.

Migrena brzuszna

Powtarzające się epizody umiarkowanego do silnego bólu brzucha (najczęściej okołopępkowo), trwające 2–72 godziny, z towarzyszącymi objawami takimi jak nudności, wymioty, bladość, utrata apetytu. Między epizodami dziecko czuje się dobrze. Wiele dzieci z migreną brzuszną w kolejnych latach rozwija typową migrenę z bólem głowy.

Zespół cyklicznych wymiotów

Charakteryzuje się stereotypowymi, intensywnymi napadami wymiotów trwającymi godziny do dni, rozdzielonymi okresami całkowitego zdrowia. Postępowanie obejmuje nawadnianie, leczenie przeciwwymiotne i – w profilaktyce – strategie jak w migrenie.

Migrena a szkoła i życie rodzinne

Wsparcie otoczenia jest równie ważne jak leki. Jasny plan pomaga dziecku czuć się bezpiecznie i zmniejsza stres.

• Plan działania w szkole: poinformuj wychowawcę i pielęgniarkę, dostarcz pisemne zalecenia (możliwość odpoczynku w cichym miejscu, dostęp do wody i toalety, pozwolenie na przyjęcie zaleconego leku po zgodzie rodzica).
• Organizacja dnia: przerwy na przekąski i wodę, rozsądne obciążenie zajęciami dodatkowymi.
• WF i sport: aktywność wskazana; w trakcie napadu – zwolnienie. Unikaj przegrzania i odwodnienia.
• Komunikacja: wspólnie nazwijcie objawy i sygnały zbliżającego się napadu (prodrom), aby reagować wcześnie.

Kiedy do lekarza?

• Pierwszy, silny lub nietypowy ból głowy u dziecka.
• Występowanie „czerwonych flag” wymienionych wyżej.
• Napady częstsze niż 3–4 w miesiącu, nasilone, z istotnym wpływem na szkołę/sen/aktywności.
• Brak odpowiedzi na leczenie doraźne według zaleceń.
• Przed rozpoczęciem suplementacji lub leków profilaktycznych.

Pierwszym kontaktem zwykle jest pediatra lub lekarz rodzinny; przy utrzymujących się dolegliwościach pomocna bywa konsultacja neurologa dziecięcego.

FAQ: najczęstsze pytania rodziców

Czy dziecko „wyrośnie” z migreny?

U części dzieci napady słabną lub znikają, u innych migrena utrzymuje się w dorosłości. Dobre nawyki i wczesna interwencja poprawiają rokowanie.

Czy migrena u dzieci wymaga rezonansu?

Nie rutynowo. Przy typowym obrazie i prawidłowym badaniu neurologicznym badania obrazowe nie są konieczne.

Czy ekrany powodują migrenę?

Same ekrany nie „powodują” migreny, ale mogą wyzwalać napady poprzez bodźce (światło, migotanie) i zaburzenia snu. Pomagają przerwy, właściwe oświetlenie i higiena snu.

Jakie jedzenie najczęściej wyzwala napad?

To bardzo indywidualne. Częściej problemem jest pomijanie posiłków i odwodnienie niż konkretny produkt. Dzienniczek pomoże zidentyfikować związki.

Czy kawa pomaga na migrenę u nastolatków?

Kofeina działa różnie i bywa problematyczna (bezsenność, efekt z odbicia). U nastolatków lepiej unikać regularnego stosowania kofeiny jako „leku”.

Jak często można podawać leki przeciwbólowe?

Najbezpieczniej ograniczyć do 2–3 dawek tygodniowo. Częstsze stosowanie grozi bólami z nadużywania leków.

Czy okulary „na niebieskie światło” pomogą?

Mogą zmniejszyć dyskomfort ekranowy u części dzieci, ale kluczowe są przerwy i higiena snu. To dodatek, nie lek.

Podsumowanie

Migrena u dzieci jest powszechna i – na szczęście – w większości przypadków dobrze poddaje się leczeniu i profilaktyce. Kluczem jest wczesne rozpoznanie, plan działania na napad (cisza, nawodnienie, odpowiednia dawka leku), codzienna higiena życia i współpraca ze szkołą. Gdy napady są częste lub ciężkie, pediatra lub neurolog dobierze terapię, w tym ewentualne leczenie profilaktyczne. Dzięki temu Twoje dziecko może normalnie uczyć się, bawić i rozwijać.

Źródła i dalsza lektura

• ICHD-3: International Classification of Headache Disorders – kryteria rozpoznania migreny u dzieci. https://ichd-3.org
• American Academy of Neurology/American Headache Society. Practice guideline update: pharmacologic treatment for pediatric migraine prevention (2019).
• American Headache Society. Acute treatment of pediatric migraine – wytyczne i przeglądy (2021–2023).
• Royal Children’s Hospital Clinical Practice Guidelines: Headache. https://www.rch.org.au
• NHS: Migraine in children. https://www.nhs.uk

Uwaga: Treści mają charakter edukacyjny i nie zastępują porady lekarskiej. W razie wątpliwości skontaktuj się z lekarzem dziecka.