Co to jest aura migrenowa?

Migrena z aurą (ang. migraine with aura) to podtyp migreny, w którym występują odwracalne objawy neurologiczne trwające zwykle od 5 do 60 minut, a następnie pojawia się ból głowy (choć nie zawsze). Aura może poprzedzać napad, nakładać się na niego lub sporadycznie występować bez następującego po niej bólu (aura bez bólu głowy).

Najczęstsze symptomy aury to:

• zaburzenia widzenia (migające zygzaki, mroczki, „efekt kalejdoskopu”);
• mrowienia lub drętwienia (zwykle jednostronne, „wędrujące”);
• trudności w mówieniu lub rozumieniu mowy (dysfazja);
• rzadziej: zawroty głowy, podwójne widzenie, szumy uszne, osłabienie siły mięśniowej.

Charakterystyczny dla aury jest powolny początek i stopniowe narastanie objawów (minuty, nie sekundy) oraz ich ewolucja w czasie. To ważne klinicznie, bo pomaga odróżnić aurę od udaru czy napadu padaczkowego.

Jak powstaje aura? Krótko o mechanizmie

Aktualne dane wskazują, że aurę wywołuje tzw. korowa fala depresji szerzącej się (ang. cortical spreading depression, CSD) – powolna fala depolaryzacji neuronów i komórek glejowych, „wędrująca” przez korę mózgową. W miarę przemieszczania się CSD, przejściowo zaburzona jest pobudliwość i perfuzja w danym obszarze kory. Lokalizacja fali decyduje o typie objawów:

• kora potyliczna – aura wzrokowa,
• kora ciemieniowa – zaburzenia czucia,
• obszary mowy (dominująca półkula) – objawy afatyczne,
• inne rejony i połączenia – rzadkie fenotypy aury.

Nie każda migrena przebiega z aurą. U części chorych aura i ból głowy mają odmienną genezę, ale często się nakładają, tworząc pełen obraz migreny z aurą.

Rodzaje aur migrenowych

Jak odróżnić aurę od innych stanów?

Aura migrenowa ma kilka cech, które pomagają ją rozpoznać:

• Stopniowy początek i ewolucja objawów w ciągu 5–20 minut.
• Przemijający charakter (zwykle do 60 minut).
• Możliwość sekwencji objawów (np. najpierw wzrok, potem czucie).
• Pozytywne zjawiska (błyski, zygzaki) częste na początku.

W różnicowaniu rozważamy m.in.:

• Udar/TIA: start nagły, objawy maksymalne od początku, zwykle negatywne (utrata funkcji), bez migrującej ewolucji. W razie wątpliwości – postępuj jak w udarze (czas ma kluczowe znaczenie).
• Napad padaczkowy: objawy trwają sekundy–minuty, często z zaburzeniami świadomości, stereotypowe, z jasnym początkiem ogniskowym; aury padaczkowe są inne neurofizjologicznie niż migrenowe.
• Choroby okulistyczne: jednooczne zaburzenia widzenia, „kurtyna” z góry/dół (amaurosis fugax), ból oka, fotofobia z bólem – pilna konsultacja okuli sty.
• Inne: hipoglikemia, zaburzenia rzekomoneurologiczne, zapalenie nerwu wzrokowego.

Kiedy zgłosić się pilnie do lekarza?

Wezwij pomoc w trybie pilnym, jeśli:

• objawy pojawiły się nagłe, są najsilniejsze od początku i nie ewoluują stopniowo,
• występuje nowy rodzaj aury, którego wcześniej nie było,
• masz osłabienie lub drętwienie połowy ciała, zaburzenia mowy lub widzenia inne niż zwykle,
• pojawiła się jednooczna utrata widzenia,
• aura trwa ponad 60 minut lub utrzymuje się bez ustępowania,
• towarzyszy silny, „piorunujący” ból głowy, inny niż dotychczasowe,
• jesteś w ciąży, po urazie głowy, masz czynniki ryzyka naczyniowego (np. nadciśnienie, migotanie przedsionków).

Diagnostyka i kryteria rozpoznania

Diagnoza opiera się na kryteriach ICHD-3 (International Classification of Headache Disorders). W skrócie, do rozpoznania migreny z aurą wymagane są powtarzające się napady odwracalnych objawów aury (wzrokowych, czuciowych, mowy, pniowych, siły mięśniowej lub siatkówkowych), które:

• rozwijają się stopniowo w ciągu ≥5 minut,
• poszczególne objawy trwają 5–60 minut,
• aura jest typowo jednostronna,
• bólowi głowy towarzyszą lub po nim następują cechy migreny (fotofobia, fonofobia, nudności),
• inne przyczyny zostały wykluczone.

Badania obrazowe (np. MRI) nie są rutynowo wymagane u osób z typową aurą i prawidłowym badaniem neurologicznym, ale są zalecane w razie nietypowego obrazu, „czerwonych flag”, pierwszego epizodu w późniejszym wieku lub zmiany charakteru napadów.

Leczenie napadu i profilaktyka migreny z aurą

Leczenie obejmuje dwa aspekty: postępowanie doraźne (na czas aury i/lub bólu) oraz profilaktykę (zmniejszenie częstości i nasilenia napadów).

Postępowanie doraźne

• NLPZ (ibuprofen, naproksen, kwas acetylosalicylowy) – najlepiej przyjąć wcześnie, przy pierwszych objawach bólu.
• Tryptany (np. sumatryptan, zolmitryptan) – skuteczne na ból migrenowy; ich wpływ na samą aurę bywa ograniczony, ale mogą skrócić napad. W niektórych fenotypach (np. pniowa, hemiplegiczna) stosowanie wymaga indywidualnej oceny specjalisty.
• Gepanty (ubrogepant, rimegepant) i ditany (lasmiditan) – nowsze opcje dla migreny, także gdy tryptany są nieskuteczne lub przeciwwskazane.
• Leki przeciwwymiotne (metoklopramid, prochlorperazyna) – wspomagająco przy nudnościach, poprawiają wchłanianie analgetyków.
• Mg (cytrynian, tlenek magnezu) – część pacjentów odczuwa korzyść, choć dane są mieszane; bezpieczny jako suplement w dawkach standardowych, po konsultacji z lekarzem.

Praktyczne wskazówki: ciemne, ciche pomieszczenie, nawodnienie, wczesne przyjęcie leków, unikanie nadmiernej ilości kofeiny i leków przeciwbólowych (ryzyko bólów z nadużywania leków).

Profilaktyka napadów

Rozważa się ją, gdy napady są częste, ciężkie, znacznie obniżają jakość życia lub gdy występują trudne aury. Opcje obejmują:

• Leki doustne:
  • beta-blokery (metoprolol, propranolol),
  • leki przeciwdrgawkowe (topiramat; kwas walproinowy – z istotnymi ograniczeniami u kobiet w wieku rozrodczym),
  • antagoniści kanałów wapniowych (flunaryzyna – gdzie dostępna),
  • leki przeciwdepresyjne (amitryptylina, wenlafaksyna),
  • antagoniści receptora angiotensyny (kandesartan).
• Leczenie ukierunkowane na CGRP:
  • przeciwciała monoklonalne (erenumab, fremanezumab, galcanezumab, eptinezumab),
  • gepanty do profilaktyki (atogepant, rimegepant – w schematach zapobiegawczych).
• Leczenie ukierunkowane na aurę:
  • lamotrygina – bywa stosowana off-label w nawracających, uciążliwych aurach, zwłaszcza wzrokowych (decyzja specjalisty).
• Inne metody:
  • toksyna botulinowa typu A – w przewlekłej migrenie (≥15 dni bólu/miesiąc),
  • neuromodulacja nieinwazyjna (np. przezskórna stymulacja nerwu trójdzielnego) – dostępna w wybranych ośrodkach.

Modyfikacja stylu życia i wyzwalacze

Choć nie zawsze da się uniknąć napadów, pomocne bywa ograniczanie czynników wyzwalających oraz wzmacnianie mechanizmów regulacyjnych:

• regularny sen i posiłki, nawodnienie, aktywność fizyczna o umiarkowanej intensywności,
• redukcja stresu: techniki oddechowe, trening uważności, terapia poznawczo-behawioralna,
• unikanie indywidualnych wyzwalaczy (alkohol – zwłaszcza czerwone wino, jasne migające światło, długa ekspozycja na ekrany, odwodnienie),
• prowadzenie dzienniczka migrenowego (aplikacja lub notes) – pomaga korelować aurę, ból, cykl dobowy, dietę i stres, a także monitorować skuteczność terapii.

Uwaga: niektóre leki mogą mieć ograniczenia w konkretnych podtypach aury (np. pniowa, hemiplegiczna). Dobór terapii powinien uwzględniać wywiad, choroby współistniejące i ryzyko sercowo-naczyniowe.

Migrena z aurą a ryzyko udaru i hormony

U osób z migreną z aurą stwierdza się nieco wyższe ryzyko udaru niedokrwiennego w porównaniu z populacją ogólną. Ryzyko względne rośnie szczególnie u:

• osób palących tytoń,
• stosujących złożone doustne środki antykoncepcyjne zawierające estrogen,
• z innymi czynnikami ryzyka sercowo-naczyniowego (np. nadciśnienie, dyslipidemia, cukrzyca, migotanie przedsionków).

Dlatego u kobiet z migreną z aurą zaleca się preferowanie metod antykoncepcji bez estrogenu (np. preparaty progestagenne, wkładki wewnątrzmaciczne) – decyzję należy podjąć z ginekologiem, biorąc pod uwagę pełny profil ryzyka. W każdym przypadku kluczowe jest niepalenie oraz kontrola ciśnienia, lipidów i glikemii.

Najczęstsze pytania (FAQ)

Czy aura migrenowa zawsze oznacza, że pojawi się ból głowy?

Nie. Aura może poprzedzać ból, nakładać się na niego lub wystąpić bez następującego bólu (tzw. migrena acefaliczna). Niemniej nowa aura bez bólu u osoby w średnim lub starszym wieku wymaga diagnostyki różnicowej.

Jak długo trwa aura migrenowa?

Najczęściej 5–60 minut. Dłuższe epizody wymagają oceny lekarskiej, aby wykluczyć TIA/udar i inne przyczyny.

Czy można zatrzymać aurę lekami?

Leki doraźne skutecznie łagodzą ból, ale wpływ na samą aurę bywa ograniczony. U części pacjentów pomocna bywa profilaktyka (np. lamotrygina off-label), jednak decyzję podejmuje specjalista.

Czy aura to to samo co TIA?

Nie. Aura migrenowa ma zwykle stopniowy początek i ewolucję, często obejmuje pozytywne zjawiska (błyski, zygzaki). TIA ma z reguły nagły początek i negatywne objawy (utrata funkcji). W razie wątpliwości traktuj sytuację jak potencjalny udar i zgłoś się pilnie.

Jakie badania potrzebne są przy aurze?

Przy typowej aurze i prawidłowym badaniu neurologicznym często nie potrzeba dodatkowych badań. Nietypowe, nowe lub ciężkie objawy, zmiana wzorca lub czynniki ryzyka – to wskazania do szerszej diagnostyki, zwykle z MRI.

Czy dieta ma znaczenie?

Indywidualne wyzwalacze mogą obejmować alkohol, odwodnienie, nieregularne posiłki, niektóre dodatki do żywności. Warto prowadzić dzienniczek, aby zidentyfikować własne czynniki.

Źródła i dodatkowe lektury

Uwaga: Niniejszy tekst ma charakter informacyjny i nie zastępuje konsultacji lekarskiej.

Podsumowanie

Aury migrenowe przybierają różne formy – od najczęstszej wzrokowej po czuciową, afatyczną, pniową, hemiplegiczną i siatkówkową. Kluczowe cechy aury to stopniowy początek, ewolucja w czasie i przemijalność objawów. Znajomość tych zjawisk pomaga odróżnić je od stanów nagłych, takich jak udar czy TIA. Leczenie obejmuje strategię doraźną i profilaktyczną, a nowoczesne terapie (CGRP, gepanty, neuromodulacja) zwiększają możliwości skutecznej kontroli choroby. Pamiętaj o modyfikacji stylu życia, dzienniczku migrenowym oraz kontroli czynników ryzyka naczyniowego. W przypadku nietypowych, nowych lub ciężkich objawów – zgłoś się pilnie do lekarza.